مقدمه
سیستم پیشرفته اورژانس پیشبیمارستانی باعث شده تا درمان و مراقبت از بیماران از همان صحنه حادثه یا بیماری حاد شروع شود. امروزه، زمانی که فردی آسیبی میبیند یا دچار بیماری حاد میشود و با اورژانس تماس میگیرد، میتواند به مراقبت و درمان باکیفیت تکنسینها اعتماد کند. آنچه برای یک فرد آسیبدیده، پیش از رسیدن به بیمارستان، اتفاق میافتد، دارای اهمیت زیادی است. امروزه سیستم اورژانس پیشبیمارستانی به یک سیستم پیشرفته، با تکنسینهای حرفهای و آموزشدیده تبدیل شده است که مراقبت و درمان را هم در صحنه و هم حین انتقال ارائه میدهد. مهمترین بخش سیستم اورژانس پیشبیمارستانی، نیروی انسانی مفید و کاربردی است که بتواند آسیبها و بیماریهای مختلف را با استفاده از تجهیزات داخل آمبولانس، مدیریت کند [
1].
در سیستم اورژانس پیشبیمارستانی ایران، خدمات فوریتهای پزشکی، در مأموریتهای خود با آمبولانس حاوی تجهیزات پزشکی لازم بر بالین بیمار در صحنه فوریتهای طبی و ترومایی حاضر میشوند و با انجام اقدامات اولیه، بیمار را به بیمارستانها منتقل میکنند. در ایران علاوه بر خدمات فوریتهای پزشکی، از دانشآموختگان رشتههای دیگر تحصیلی از جمله پرستاری، هوشبری و اتاق عمل نیز برای کار در پایگاههای اورژانس 115 استفاده میشود. با توجه به آموزشهای متفاوت در این گروهها، سیستم یکپارچهای برای آموزش نیروی اورژانس 115 وجود ندارد [
2]. تکنسین اورژانس پیشبیمارستانی باید آمادگی لازم برای شرایط غیرقابل پیشبینی و تصمیمگیری مستقل را داشته باشد. این مسئله نیازمند دانش و آگاهی است تا تکنسینها بتوانند بهخوبی خدمات مراقبتی ارائه دهند.
پایگاههای اورژانس پیشبیمارستانی شهری دارای تعداد دو آمبولانس فعال تیپ B هستند که باید دارای تجهیزات لازم باشند. در یک مطالعه که به منظور بررسی تجهیزات طبی آمبولانس اورژانس پیشبیمارستانی انجام شد نشان داده شد که آمبولانسهای اورژانس شهر رشت، به ترتیب دارای 66/5 و 65 درصد تجهیزات لازم با توجه به استانداردهای وزارت بهداشت و سازمان ملی استاندارد است. این مسئله بیانگر فاصله زیاد با استاندارد است که میتواند منجر به کاهش کارایی و خدمات شود [
3]. مطالعه دیگری نشان داد سطح آگاهی 82/5 درصد کارکنان اورژانس 115، درباره اصول و تجهیزات انتقال بیمار در سطح خوب و نسبتاً قابل قبول بود که با برگزاری دورههای بازآموزی میتوان این آگاهی و توانایی را ارتقا داد تا همه در سطح بالایی قرار گیرند [
4]. کاستیهای موجود در نیروی انسانی و تجهیزات آمبولانس میتواند باعث کاهش اثربخشی مأموریتهای انجامشده شود. بنابراین رفع کمبود نیروی انسانی و تجهیزات ضروری به نظر میرسد [
5]. همچنین در دو مطالعه جداگانه نشان داده شد که هیچکدام از آمبولانسهای اورژانس پیشبیمارستانی دارای تمامی تجهیزات مورد نیاز نبودند و نتیجهگیری شد که جهت بهبود ارائه خدمات اورژانس پیشبیمارستانی، به آمبولانس و تجهیزات مورد نیاز آن توجه بیشتری شود[
6, 7]. در مطالعه هولمبرگ آگاهی تکنسینهای اورژانس نسبت به تجهیزات پزشکی متوسط به بالا گزارش شد (میانگین±انحرافمعیار 0/68±6/33) [
8]. همواره بر لزوم توجه بیشتر سیاستگذاران به تجهیز کافی آمبولانس اورژانس پیشبیمارستانی تأکید شده است [
9]. در یک مقاله منتشرشده توسط لینگ و همکاران، وجود تجهیزات توصیهشده بر اساس استانداردهای مربوطه برای کمک به ارائه خدمات فوریتهای پزشکی دارای ارزش حیاتی گزارش شده است [
10].
با توجه به بروز روزافزون اورژانسهای طبی و حوادث، نقش اورژانس پیشبیمارستانی در کاهش مرگومیر مهم است و از آنجا که وجود و آگاهی کارکنان اورژانس از تجهیزات آمبولانس تأثیر زیادی بر کیفیت عملکرد آنان دارد. این مطالعه با هدف تعیین میزان آگاهی کارکنان عملیاتی پایگاههای اورژانس شهر رشت در زمینه تجهیزات داخل آمبولانس در سال 1399 انجام شد.
روشها
مطالعه حاضر یک مطالعه تحلیلیمقطعی بود و جمعیت موردمطالعه شامل کارکنان عملیاتی هفده پایگاه اورژانس پیشبیمارستانی شهر رشت و حومه بود که دارای تحصیلات مرتبط و عالی (بالاتر از دیپلم) داشتند. اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه گردآوری شد. نمونهگیری به روش دردسترس انجام شد و حجم نمونه براساس مقاله هولمبرگ و همکاران 84 نفر از کارکنان اورژانس در نظر گرفته شد [
8].
طی یک مطالعه مقطعیتحلیلی، اطلاعات کارکنان پایگاههای اورژانس پیشبیمارستانی شهر رشت و حومه با استفاده از پرسشنامه و حضور در محل کار آنان جمعآوری شد. ابزار مطالعه دو بخش بود: بخش اول شامل اطلاعات جمعیتشناختی و شغلی شامل سن، جنس، سابقه کار (بر حسب سال)، نوع استخدام (طرحی، قراردادی، شرکتی، پیمانی و رسمی)، میزان تحصیلات (فوقدیپلم، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری)، رشته تحصیلی (خدمات فوریتهای پزشکی، پرستاری، هوشبری، اتاق عمل و سایر)، سابقه شرکت در دورههای بازآموزی (بله یا خیر) بود و بخش دوم پرسشنامه شامل بررسی میزان آگاهی کارکنان از تجهیزات آمبولانس بر اساس دستورالعمل دارو و تجهیزات اورژانس پیشبیمارستانی وزارت بهداشت (ویرایش چهارم) بود. طبق دستورالعمل مذکور، تعداد دارو و تجهیزات طبی داخل آمبولانس 91 مورد است که با توجه به فرم مرکز مدیریت حوادث و خدمات فوریتهای پزشکی استان گیلان 63 مورد آن الزامی و 28 مورد غیرالزامی است. بر اساس وجود یا عدم وجود وسیله، مشارکتکنندگان به یکی از دو مورد «وجود دارد» یا «وجود ندارد» پاسخ دادند. جواب درست نمره یک و جواب غلط نمره صفر را میگرفت. جمع نمره کامل برابر با 91 بود. نمره بین0-45 آگاهی ضعیف، نمره بین 45-63 (70-50 درصد نمره) آگاهی متوسط و نمره بین 63 تا 91 (>70 درصد نمره) آگاهی خوب را نشان میداد. معیار ورود به مطالعه شامل کارکنان عملیاتی اورژانس 115 شهر رشت با سابقه بیش از یک سال و معیار خروج از مطالعه ناقص پر کردن پرسشنامه بود. دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 22 مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفتند و سطح معنیداری 0/05 در نظر گرفته شد.
یافتهها
در این مطالعه، سطح آگاهی و ارتباط آن با ویژگیهای فردی و شغلی کارکنان عملیاتی اورژانس شاغل در پایگاههای اورژانس شهر رشت در زمینه تجهیزات آمبولانس در سال 1399 مورد بررسی و تجزیهوتحلیل قرار گرفت. همه کارکنان اورژانس مرد بودند. از نظر سنی، 45 نفر (53/6 درصد) کمتر از 35 سال، 39 نفر (46/4 درصد) بیشتر از 35 سال و میانگین سنی آنها 7/79±35/21 سال بود. تحصیلات هفده نفر (20/2 درصد) کاردانی و 66 نفر (79/8 درصد) کارشناسی یا کارشناسی ارشد بود. رشته تحصیلی 28 نفر (33/2 درصد) خدمات فوریتهای پزشکی، 36 نفر (42/9 درصد) پرستاری، ده نفر (11/9 درصد) هوشبری بود. از نظر نوع استخدام، هفده نفر (20/2 درصد) قراردادی، هفده نفر (20/2 درصد) شرکتی، پانزده نفر (17/9 درصد) پیمانی و 28 نفر (33/3 درصد) رسمی بودند. میانگین سابقه کاری آنها 6/41±9/84 سال بود که 43 نفر (51/2 درصد) کمتر از آن و 41 نفر (48/8 درصد) بیشتر از آن بود. همچنین، 93/2 درصد دورههای آموزشی را گذرانده بودند.
بر اساس یافتههای این مطالعه، میانگین نمره آگاهی کارکنان عملیاتی اورژانس پیشبیمارستانی از تجهیزات آمبولانس، با توجه دستورالعمل دارو و تجهیزات اورژانس پیشبیمارستانی وزارت بهداشت،2/84±86/02 و در سطح خوب بود. کمترین نمره 74 و بیشترین نمره 89 بود.
یافتههای مطالعه با استفاده از آزمونهای منویتنی و کروسکال والیس نشان داد که سطح آگاهی کارکنان عملیاتی اورژانس پیشبیمارستانی از تجهیزات آمبولانس با سن (0/226=P)، سطح تحصیلات (0/146=P) و رشته تحصیلی (0/467=P)، ارتباط معنیدار آماری نداشت. نتایج مطالعه حاضر با استفاده از آزمون کروسکال والیس نشان داد که سطح آگاهی کارکنان اورژانس از تجهیزات آمبولانس با نوع استخدام آنها ارتباط معنیدار آماری داشت (0/001>P). به طوری که میانگین نمره آگاهی افراد با استخدام طرح نیروی انسانی از بقیه گروهها کمتر و نمره آگاهی افراد با استخدام رسمی از بقیه بالاتر و به ترتیب در گروههای طرحی، قراردادی، پیمانی، شرکتی و رسمی قطعی، میانگین نمره آگاهی از تجهیزات طبی آمبولانس رو به افزایش بود. همچنین یافتههای مطالعه با استفاده از آزمون منویتنی نشان داد که سطح آگاهی کارکنان اورژانس از تجهیزات آمبولانس با سوابق کاری (0/888=P) و گذراندن دوره بازآموزی مربوط به آشنایی با تجهیزات آمبولانس (0/351=P) ارتباط معنیدار آماری نداشت (
جدول شماره 1).
بحث و نتیجهگیری
در این مطالعه، سطح آگاهی و ارتباط آن با ویژگیهای فردی و شغلی کارکنان عملیاتی اورژانس پیشبیمارستانی شهر رشت از تجهیزات داخل آمبولانس مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. همه 84 نفر کارکنان اورژانس 115، مرد بودند. در مطالعه جان و همکاران که در ازبکستان انجام شد، 74/5 درصد مرد بودند [
11]. این اختلافات در توزیع جنسیتی در مقایسه با سایر مطالعات، به علت محدودیت و عدم پذیرش بانوان در بخش عملیات اورژانس است. بر اساس نتایج مطالعه حاضر، میانگین سنی افراد موردمطالعه 7/79±35/21 سال بود. در مطالعه شریفی و همکاران، میانگین سنی کارکنان اورژانس 5/11±34/68 سال بود [
12]. همچنین در مطالعه جان و همکاران میانگین سنی 8/71±35/68 سال بود [
11]. این نتایج نشان از بهکارگیری نیروهای جوان در بخش عملیاتی اورژانس پیشبیمارستانی استان گیلان، همانند سایر مطالعات دارد.
در مطالعه ما، رشته تحصیلی کارکنان، به ترتیب 42/9 درصد پرستاری و 33/2 درصد خدمات فوریتهای پزشکی بود. در مطالعه شریفی و همکاران، 87/9 درصد کارکنان اورژانس در رشته خدمات فوریتهای پزشکی تحصیل کرده بودند [
12]. در مطالعه حیدری و همکاران، 70/7 درصد کارکنان اورژانس پیشبیمارستانی فارغالتحصیل رشته پرستاری بودند و تنها درصد کمی از آنها در رشته خدمات فوریتهای پزشکی تحصیل کرده بودند [
4]. در مطالعه جان و همکاران، 53/1 درصد کارکنان واحد عملیاتی اورژانس را پزشکان تشکیل داده بودند و رشته پیراپزشکی با 42/8 درصد در رتبه بعدی بود [
11]. در کشور ایران بر اساس سیاستهای تأمین سلامت، فارغالتحصیلان رشتههای خدمات فوریتهای پزشکی، پرستاری و هوشبری میتوانند در واحد عملیاتی اورژانس پیشبیمارستانی مشغول به کار شوند.
در بررسی وضعیت استخدامی کارکنان اورژانس پیشبیمارستانی، 33/3 درصد رسمی، 20/2 درصد شرکتی و قراردادی و حدود 18 درصد پیمانی بودند. در مطالعه شریفی و همکاران، 54/5 درصد کارکنان پیمانی، 28/5 درصد شرکتی و درصد کمی رسمی بودند [
12]. در مطالعه حیدری و همکاران، 70/7 درصد کارکنان پیمانی و 13/8 درصد رسمی بودند [
4]. مقایسه نتایج مطالعه ما با نتایج مذکور بیانگر شمار بالاتر کارکنان رسمی است. بنابراین وضعیت استخدام درحقیقت نمایی از امنیت شغلی بوده و میتواند در ایجاد انگیزه و بهبود کارایی افراد تأثیرگذار باشد.
بر اساس نتایج مطالعه ما، میانگین سابقه کاری کارکنان اورژانس 6/41±9/84 سال بود، به طوری که 48/8 درصد سابقه کاری بیش از 9/84 سال داشتند. این سنوات برای کسب تجربه و آگاهی از تجهیزات آمبولانسها و نحوه کارکردن با آنها کافی به نظر میرسد. در مطالعه حیدری و همکاران، میانگین سابقه کاری کارکنان اورژانس 5/66±7/34 سال گزارش شد [
4] که از مطالعه ما کمتر است. همچنین، 82/14 درصد افراد، دورههای بازآموزی را گذرانده بودند.
بر اساس مطالعه حاضر، میانگین کلی نمره آگاهی کارکنان عملیاتی اورژانس از تجهیزات آمبولانس (2/84±86/02) در سطح خوب ارزیابی شد. این یافته با نتایج مطالعه هولمبرگ و همکاران که در آن آگاهی تکنسینهای اورژانس نسبت به تجهیزات پزشکی متوسط به بالا گزارش شد [
8] و همچنین مطالعه حیدری و همکاران که در آن سطح آگاهی 82/5 درصد کارکنان اورژانس پیشبیمارستانی، درباره اصول و تجهیزات انتقال بیمار در سطح خوب و نسبتاً قابل قبول گزرش شد، همراستا بوده است [
4]. آشنایی با تجهیزات طبی آمبولانس مهم تلقی میشود. راحتی استفاده از تجهیزات آمبولانس باعث ایجاد حس امنیت و استفاده کامل از تجهیزات خواهد شد. دانش لازم از طریق آموزش تخصصی و کار عملی با کارکنان با مجربتر به دست میآید. تمرین مستمر و استفاده از تجهیزات مختلف پزشکی باعث حفظ مهارت به کارگیری از تجهیزات خواهد شد [
13]. هنگام معرفی تجهیزات آمبولانس، روش شبیهسازی میتواند مزایایی مانند فرایند مناسب بهکارگیری آنها را برای فرایندهای کاری ارائه دهد [
14]. اگرچه سطح دانش بیشتر شرکتکنندگان در مطالعه حاضر، قابل قبول بود، اما حساسیت شغلی این افراد اقتضا میکند که همه آنان دارای آگاهی کامل و صحیح از تجهیزات آمبولانس باشند و بتوانند برحسب ضرورت آنها را به کار گیرند. با برگزاری دورههای بازآموزی میتوان آگاهی کارکنان را ارتقا داد تا همه در سطح مطلوب قرار گیرند.
یافتهها نشان داد سطح آگاهی کارکنان اورژانس از تجهیزات آمبولانس با سن، سطح تحصیلات، رشته تحصیلی و سابقه کار ارتباط معنیدار نداشت. همراستا یا این یافته، در مطالعه حیدری و همکاران هم ارتباط معنیداری بین آگاهی کارکنان از تجهیزات آمبولانس و مشخصات جمعیتشناختی آنها وجود نداشت [
4]. مطالعه ما نشان داد بین میانگین سطح آگاهی کارکنان از تجهیزات آمبولانس و دورههای بازآموزی برگزارشده ارتباط معنیداری وجود نداشت. هرچند فقط پنج درصد مشارکتکنندگان مطالعه، این دورهها را نگذرانده بودند که میتواند نتیجه را تحت تأثیر قرار دهد. از طرف دیگر به نظر میرسد کیفیت دورههای برگزارشده مناسب نبود. بنابراین بایستی این مسئله مورد بررسی قرار گیرد و نسبت به افزایش کیفیت دورههای بازآموزی اقدام لازم به عمل آید.
مطالعه حاضر نشان داد نوع استخدام با سطح آگاهی کارکنان اورژانس از تجهیزات آمبولانس، ارتباط معنیدار آماری داشت.به طوری که میانگین نمره آگاهی افراد با استخدام رسمی از بقیه بالاتر و نمره آگاهی افراد با استخدام طرحی از بقیه گروهها کمتر بود. کارکنان رسمی از تجربه، امنیت و ثبات شغلی بیشتری برخوردارند و افزایش آگاهی آنها از تجهیزات و کاربرد آنها میتواند با میزان بالاتر موفقیت شغلی و خدمترسانی به بیمار و درنتیجه افزایش رضایت شغلی همراه باشد و این چرخه مثبت، انگیزه بیشتری برای افزایش آگاهی آنها ایجاد میکند. در حالی که کارکنان تازه فارغالتحصیل که برای گذراندن دوره طرح مشغول به کار میشوند، با توجه به رشته تحصیلی دارای سطح آگاهی پایینتری بودند و از سوی دیگر به علت سابقه حضور کمتر در واحد عملیات اورژانس، شناخت کمتری نسبت به تجهیزات داخل آمبولانس دارند. از طرف دیگر موقت بودن حضور افراد طرحی در واحد عملیات اورژانس باید مورد توجه قرار گیرد که این امر میتواند در ایجاد انگیزه در راستای شناخت و کسب آگاهی هرچه بیشتر تجهیزات آمبولانس و نحوه بهکارگیری آنها در عملیات و اعزامهای مختلف تأثیرگذار باشد.
این مطالعه همچنین نشان داد که کارکنان اورژانس، از بین تجهیزات/داروهای طبی موجود در آمبولانس، نسبت به وجود دو مورد از آنها که جزء موارد الزامی آمبولانس بود آگاهی کافی نداشتند. در این راستا به ترتیب 84/52 و 78/57 درصد آنها از وجود آمپول فنیتوئین و دکستروز 20 درصد در آمبولانس آگاهی نداشتند. فنیتوئین به عنوان یکی از مهمترین داروهای ضدتشنج، در درمان تشنج کنترلنشده با بنزودیازپین، اولین انتخاب است و با توجه به عوارض مغزی جدی ناشی از هایپوکسی طولانیمدت متعاقب تشنج کنترلنشده و صرع بزرگ، از اهمیت بالایی برخوردار است [
15]. از سوی دیگر، هیپوگلیسمی یک فوریت پزشکی محسوب شده و تهدید کننده حیات است. در این مطالعه عدم آگاهی در مورد ضرورت وجود دکستروز 20 درصد زیاد بود. با توجه به اهمیت بالای داروها در کاهش مرگومیر، ممکن است علیرغم سهولت نسبی در تأمین و دسترسی به این داروها، کارکنان نسبت به تهیه و همراه داشتن دارو در آمبولانس، حساسیت نشان ندهند.
به طورکلی سطح آگاهی کارکنان عملیاتی اورژانس پیشبیمارستانی شهر رشت از تجهیزات آمبولانس، خوب بود و با وضعیت استخدام آنان رابطه معنیدار آماری داشت، اما با سن، جنس، سطح تحصیلات، رشته تحصیلی، سابقه کاری و شرکت در دورههای آموزشی رابطه معناداری نداشت. حساسیت شغلی کارکنان اورژانس پیشبیمارستانی، اقتضا میکند که با برگزاری دورههای بازآموزی آموزشی و تأکید بر شناخت تجهیزات ضروری آمبولانس، موارد مصرف و نحوه استفاده از تجهیزات، بهویژه برای کارکنان تازهاستخدامشده، بتوان زمینه ارتقای آگاهی و بهبود بیشتر عملکرد آنها را فراهم کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی گیلان تأیید شد (کد اخلاق: IR.GUMS.REC.1399.481).
حامی مالی
مطالعه حاضر با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علومپزشکی گیلان انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی و طراحی: پیمان اسدی، نازنین نوری رودسری؛ تحلیل و تفسیر داده: پیمان اسدی، نازنین نوری رودسری، حبیب اسلامی کنارسری، محمدرضا دارابینیا. تهیه دستنوشته: مجید پورشیخیان؛ بازبینی نقادانه محتوای دستنوشته: حبیب اسلامی کنارسری، مجید پورشیخیان؛ تحلیل آماری: حبیب اسلامی کنارسری. حمایت اداری و فنی: پیمان اسدی؛ نظارت بر مطالعه: پیمان اسدی، نازنین نوری رودسری.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان ناین مطالعه تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله از معاونت محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علومپزشکی گیلان، واحد توسعه تحقیقات بالینی پورسینا و همچنین کارکنان عملیاتی اورژانس پیشبیمارستانی شهر رشت که در این پژوهش ما را همراهی کردند، سپاسگزاری میشود.