مقدمه
هلیکوباکتر پیلوری یک باکتری گرم منفی بی هوازی است که عامل بسیاری از درگیریهای قسمت فوقانی دستگاه گوارش میباشد [
1]. حدود نیمی از جمعیت جهان مبتلا به عفونت با این باکتری هستند. شیوع این باکتری در کشورهای در حال توسعه 85-95 درصد و در کشورهای توسعه یافته 30-50 درصد میباشد [
2]. این باکتری میتواند عوارض متعدد گوارشی ایجاد کند که شامل زخم معده، لنفوم مالت، پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایمنی و سرطان معده است [
3 ,4 ,5]. برخی از این بیماریها مانند لنفوم مالت و پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایمنی با ریشهکنی هلیکوباکتر پیلوری قابل کنترل است. بازگشت دوباره زخم معده پس از ریشهکنی عفونت قابل پیشگیری میباشد [
6]. ریشهکنی عفونت هلیکوباکتر پیلوری میتواند خطر ابتلا به سرطان معده را کاهش دهد [
7]. با توجه به ارتباط شدید بین عفونت هلیکوباکتر و سرطان معده، این باکتری جزء دسته A از موارد سرطانزا طبقهبندی میشود [
8].
هنوز مکانیسم سرطانزایی هلیکوباکتر پیلوری بهطور کامل مشخص نیست. در واقع، هلیکوباکتر از طریق یک مکانیسم آبشاری سبب القای التهاب در مخاط و در نهایت منجر به سرطان معده میشود [
9, 10, 11, 12]. این باکتری با اختلال در مسیرهای مهمی مانند تکثیر و تمایز، آپوپتوز و تمایز سلولهای اپیتلیوم موجب هموستاز سلول و سبب گرایش بافت به سمت سرطان میشود [
13]. اتوفاژی یکی از مکانیسمهای هموستاز بدن است که تغییرات آن اخیراً در بیماریهای مختلف به شدت مورد توجه قرار گرفته است. اتوفاژی یک مسیر پایهای سلولی برای بازسازی پروتئینها و ارگانلهای سلولی میباشد. به کارگیری مجدد ماکرومولکولها و ارگانلهای سلولی از طریق سه مسیر مختلف اتوفاژی انجام میشود. این مسیرها شامل ماکرواتوفاژی از طریق اتوفاگوزوم، میکرواتوفاژی از طریق غشای لیزوزومی که ارگانلها را دربر میگیرد و اتوفاژی با واسطه چاپرونهاست که پروتئینهای سیتوپلاسمی را برای تخریب به لیزوزومها میفرستد [
14]. اتوفاژی در حالت پایه و به میزان مشخصی در تمامی سلولها و بافتها رخ میدهد، اما میزان آن میتواند در پاسخ به شرایط محیطی یا سیگنالهای تحریکی و مهاری تغییر کند. بهعنوان مثال: طی گرسنگی، فقر اسیدهای آمینه، هیپوکسی، استرس اکسیداتیو و تماس با سموم و داروها میزان اتوفاژی افزایش مییابد [
15]. یکی از پروتئینهای حد واسط در مسیر تشکیل اتوفاگوزوم پروتئین اتوفاژی شماره 5 (ATG5)می باشد. همچنین پروتئین اتوفاژی شماره 7 (ATG7) از جمله مولکولهای تنظیمی در این مسیر بوده که سبب فعالسازی پروتئین اتوفاژی شماره 12 (ATG12) برای اتصال به ATG5 و پروتئینهای خانواده پروتئین اتوفاژی شماره 8 (ATG8) برای اتصال آنها به فسفاتیدیل اتانول آمین می شود [
16, 17, 18].
تاکنون مطالعهای در مورد تغییرات سرمی ATG5 در ارتباط با عفونت هلیکوباکتر پیلوری و همچنین تفاوت این تغییرات در دو گروه بیمار و سالم در منطقه انجام نشده است. به همین دلیل مطالعه حاضر با هدف تعیین مکانیسم عمل ATG5 در عفونت هلیکوباکتر پیلوری انجام شد.
روشها
در سال 1397 در یک مطالعه مورد-شاهدی از نظر وجود عفونت هلیکوباکتر پیلوری، 44 فرد 35-50 ساله مراجعهکننده بهصورت پایلوت در بخش آندوسکوپی مرکز آموزشی درمانی رازی در شهر رشت مرکز استان گیلان مورد بررسی قرار گرفتند. حجم نمونه براساس مطالعه هالی و همکاران برآورد شد [
19]. نمونهها بهجز دیس پپسی بیماری، همراه دیگری نداشتند و داروی گوارشی یا آنتی بیوتیک مصرف نمیکردند و از نظر مصرف داروی استاتین نیز همسان شدند. معیار تشخیص وجود عفونت هلیکوباکتر پیلوری در مرحله اول با تست سریع اوره آز (ساخت شرکت زیست فرآورد پارس) و نتیجه پاتولوژی بود. نمونه بیوپسی برای ارزیابی، آنالیز و مقایسه توسط دو پاتولوژیست بهصورت کورسازی شده مورد بررسی قرار گرفت. ضریب کاپا ( توافق کلی بین دو پاتولوژیست 0/96 بود. (95% CI: 0.98-0.94) مغایرت بین نتایج دو پاتولوژیست با اجماع نظر دو طرفه یا با استفاده از نظرات پاتولوژیست سوم رفع شد. با توجه به حجم نمونه، 22 نفر با تشخیص مثبت هلیکوباکتر پیلوری (9 مرد و 13 زن) و 22 نفر با تشخیص منفی عفونت هلیکوباکتر پیلوری (16 مرد و 6 زن) وارد مطالعه شدند.
پرسشنامه شامل اطلاعات جمعیتشناختی سن، جنس، شاخص توده بدنی، مصرف سیگار و علائم بیماری بود که بهصورت مصاحبه توسط فرد آموزش دیده تکمیل شد. از مشارکتکنندگان 5 سیسی نمونه خون گرفته شد و با استفاده از سانتریفیوژ (مدل سیگما ساخت کشور آلمان) (3500 دور در دقیقه به مدت 15 دقیقه) سرم تهیه شد. نمونههای سرم توسط روش الایزا (کیت EIAab آمریکا) بهصورت کّمی از نظر میزان اِیتیجی5 مورد سنجش قرار گرفت.
برای تحلیل دادهها از نرمافزار SPSS نسخه 16 استفاده شد و سطح معناداری 0/05 در نظر گرفته شد. در این مطالعه، مقادیر متغیرهای کّمی بهصورت «انحراف معیار±میانگین» و متغیرهای کیفی بهصورت «درصد فراوانی» نشان داده شده است. برای بررسی پیشفرض نرمال بودن متغیر ATG5 از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده شد. مقادیر ATG5 بر حسب ابتلا به هلیکوباکتر پیلوری و مشخصات جمعیتشناختی با استفاده از آزمون t مستقل و تحلیل واریانس یکطرفه مقایسه شد.
یافتهها
پژوهش حاضر بر روی 44 نفر (22 نفر هلیکوباکتر پیلوری مثبت و 22 نفر منفی) انجام شد. از این تعداد 56/8 درصد مذکر، 77/3 درصد سن بیشتر از 40 سال، 70/5 درصد (1-12) سال تحصیلی سواد، 52/3 درصد شاخص توده بدنی کمتر از 25 و 70/5 درصد غیر سیگاری بودند (
جدول شماره 1).
براساس نتایج بهدست آمده فقط میزان فاکتور ATG5 در بین زنان و مردان از نظر آماری اختلاف معناداری داشت، بهصورتی که در زنان بیشتر از مردان بود 0/047=P) (
جدول شماره 2).
بر اساس نتایج بهدست آمده هیچ اختلاف معناداری از نظر وجود علائم در افراد دارا و بدون هلیکوباکتر پیلوری مشاهده نشد (
جدول شماره 3).
نتایج آنالیز آماری نشان داد اختلاف معناداری براساس میانگین ATG5 در بین افراد هلیکوباکتر مثبت (میانگین و انحراف معیار گروه 5/4±63/15) و افراد هلیکوباکتر منفی (میانگین و انحراف معیار گروه 1/9±57/18) وجود نداشت (0/228=P).
بحث و نتیجه گیری
مطالعات آزمایشگاهی نشان دادهاند عفونی شدن سلولهای اپیتلیال معده با هلیکوباکتر پیلوری میزان اتوفاژی را افزایش میدهد [
21 ،
20 ،
8]. با این حال، در معرض قرار گرفتن بهطور طولانی مدت (بهعنوان مثال برای 24 ساعت) منجر به جلوگیری از بلوغ اتولیزوم و کاهش کلی اتوفاژی میشود [
22]. مطالعات دیگر نشان دادند عفونت هلیکوباکتر پیلوری منجر به تأخیر فعالیت ماکروفاژ و مهار بلوغ فاگوزوم از طریق مگانیزم وی اِیسیاِی و اوره آز و در نتیجه مقاومت در فعالیت مگازوم میشود [
24 ،
23]. در سال 2016 یانگ و همکاران بیان کردند، Mir-30d (یکی از اعضای خانواده میکرو RNAهای 03-mir) سبب افزایش زنده ماندن هلیکوباکترپیلوری داخل سلولهای اپیتلیوم معده از طریق مهار پروتئینهای مرکزی اتوفاژی میشود [
25]. نتایج برخی مطالعات بیانگر افزایش فرآیند اتوفاژی طی عفونت هلیکوباکتر پیلوری است [
27 ،
26]. در مطالعه دین و همکاران نیز مشخص شد عفونت هلیکو باکتر پیلوری در ماکروفاژها سبب القای فاگوسیتوز وابسته به 3-LC (یک پروتئین مهم اتوفاژی) نمیشود، اما بهصورت کلی اتوفاژی را تحریک میکند [
28]. در مطالعه ژیان و همکاران در بررسی نقش عملکردی اتوفاژی در سرطان معده مشخص شد در سلولهای معده میزبان، اتوفاژی میتواند توسط عفونت هلیکوباکتر پیلوری القا شود و بهعنوان انکوژن برای سرطان معده عمل کند. در متاستاز سرطان معده با مکانیسم تأثیرگذاری گسترده در وقایع پاتولوژیک شامل فروپاشی ماتریکس خارج سلولی و تبدیل سلولهای اپیتلیال به مزانژیمی و آنژیوژنز سلولهای توموری نقش ایفا میکند [
29]. این در حالی است که در مطالعه حاضر عفونت هلیکوباکتر پیلوری در غلظت سرمی اتوفاژی تأثیری نداشت.
نتایج نشان داد غلظت سرمی ATG5 در بیماران دارا و بدون عفونت هلیکوباکتر پیلوری تنها در بین زنان و مردان از نظر آماری اختلاف معناداری داشت، بهصورتی که در زنان (66/2 درصد) بیشتر از مردان (55/8 درصد) گزارش شد. اختلاف معناداری بین ATG5 در بیماران دارا و بدون هلیکو باکتر پیلوری و سایر عوامل جمعیتشناختی شامل سن، تحصیلات، شاخص توده بدنی و مصرف سیگار مشاهده نشد. بنابراین توصیه میشود مطالعه دیگری در مورد ارتباط بین این عوامل و غلظت سرمی ATG5 در بیماران دارا و بدون عفونت هلیکوباکتر پیلوری با حجم نمونه بیشتر انجام شود. همچنین توصیه میشود ارتباط بین نتایج آندوسکوپی و وجود ضایعه و شاخص بالینی با اتوفاژی نیز تعیین شود.
از محدودیتهای این مطالعه، عدم اطلاع در مورد مدت ابتلا افراد به عفونت هلیکوباکتر پیلوری میباشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در این مطالعه کلیه اصول و استانداردهای کمیته ملی اخلاق رعایت شده است. این طرح در کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی گیلان و با کد اخلاق IR.GUMS.REC.1396.503 به تصویب رسیده است. شرکتکنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکتکنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آنها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
مطالعه حاضر با حمایت معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علومپزشکی گیلان انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی: فریبرز منصور قناعی، فرحناز جوکار؛ روششناسی، اعتبار سنجی، تحلیل، تحقیق و بررسی، منابع: فریبرز منصور قناعی، محمد رضا نقی پور، فرحناز جوکار، سارا یگانه، ایمان صوفی افشار، علیرضا منصور قناعی؛ نگارش پیشنویس، ویراستاری و نهاییسازی نوشته: فریبرز منصور قناعی، فرحنار جوکار، علیرضا منصور قناعی، سارا یگانه؛ بصریسازی، نظارت، مدیریت پروژه: فریبرز منصور قناعی، فرحناز جوکار، ایمان صوفی افشار؛ تأمین مالی: معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علومپزشکی گیلان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان این پژوهش از همکاری پرسنل مرکز تحقیقات بیماریهای گوارش و کبد گیلان و پرسنل محترم بخش آندوسکوپی بیمارستان رازی شهر رشت برای تشکر میکنند.