دوره 31، شماره 4 - ( 10-1401 )
جلد 31 شماره 4 صفحات 349-338 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: IR.GUMS.REC.1400.039
Ethics code: IR.GUMS.REC.1400.039
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Baradaran M, Mirzaei Malati M, Etemadifar R, Kouchak Asaadi S, Parsamehr N. Post-Traumatic Stress Disorder, Anxiety Sensitivity, and Resilience Among Hospital Medical Staff in Rasht, During the COVID-19 Pandemic. JGUMS 2023; 31 (4) :338-349
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2509-fa.html
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2509-fa.html
برادران مجید، میرزائی ملاطی مائده، اعتمادی فر رقیه، کوچک اسعدی سمانه، پارسامهر نسرین. اختلال استرس پس از آسیب، حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در کارکنان خدمات درمانی طی همه‌گیری کووید-19 در شهر رشت در سال 1400. مجله علوم پزشکی گیلان. 1401; 31 (4) :338-349
1- گروه روانشناسی، دانشکده تربیتی و روانشناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2- گروه روانشناسی بالینی، دانشکده علوم انسانی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران. ، maedeh.mirzaee@yahoo.com
3- معاونت توسعه مدیریت، منابع و برنامه‌ریزی دانشگاه، مدیریت منابع انسانی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
4- گروه روانشناسی بالینی، دانشکده علوم انسانی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.
5- گروه روانشناسی محض، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور، املش، ایران.
2- گروه روانشناسی بالینی، دانشکده علوم انسانی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران. ، maedeh.mirzaee@yahoo.com
3- معاونت توسعه مدیریت، منابع و برنامه‌ریزی دانشگاه، مدیریت منابع انسانی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
4- گروه روانشناسی بالینی، دانشکده علوم انسانی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.
5- گروه روانشناسی محض، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور، املش، ایران.
متن کامل [PDF 5057 kb]
(327 دریافت)
| چکیده (HTML) (697 مشاهده)
References
متن کامل: (308 مشاهده)
مقدمه
سرعت انتقال در ویروس کووید-19 و تبدیل شدن زودهنگام آن به اپیدمی در اواخر سال 1398، فشار روانی گسترده‌ای برای جامعه پزشکی به همراه داشته است. بیشتر مطالعات بیانگر رشد بیماری‌های اضطرابی و اختلال استرس پس از آسیب در کارکنان درمانی در دوره همه‌گیری کووید-19 است [1]. بهطور خاص، آسیب‌پذیری نسبت به اختلال استرس پس از آسیب در کارکنان بخش‌های مراقبت‌های ویژه کرونا بیشتر مشاهده شده است [2].
مطالعه انجام‌شده در دوره اپیدمی کووید-19 بر پرستاران و بهیاران مشغول در بخش مراقبت ویژه کرونا در ایران نشان می‌دهد 88 درصد از کل اعضای تحت مطالعه در سطح شدید و حدود 12 درصد در سطح متوسط اختلال استرس پس از آسیب قرار داشتند. این یافته‌ها بیانگر گسترش جدی اختلال استرس پس از آسیب در مواجهه مستقیم با بیماران مبتلابه کووید-19 است [3].
براساس تعریف انجمن روانشناسی آمریکا در سال 2013، اختلال استرس پس از آسیب، نوعی اختلال روان‌پزشکی است که در اثر تماس مستقیم یا غیرمستقیم با حوادث آسیب‌زا رخ می‌دهد و شامل 4 دسته از نشانه‌ها، مانند افکار یا خاطرات مزاحم درباره رویدادهای استرس‌زا، تلاش برای اجتناب از محرک‌های مرتبط، تغییرات در افکار و احساسات و همچنین افزایش برانگیختگی است که به‌مدت یک 1 ماه ادامه خواهد داشت [4].
بسیاری از افراد ممکن است پس از تجربه وقایع استرس‌زای زندگی با برخورداری از ویژگی‌های انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری، دچار چنین آسیب‌هایی نشوند. تاب‌آوری نوعی سازگاری موفقیت‌آمیز است که با تکیه بر پاسخ‌های مؤثر در برابر چالش‌های محیطی و مقاومت حداکثری در برابر اثرات مخرب استرس معرفی می‌شود [5]. تاب‌آوری با عنوان یک توانایی روان‌شناختی با راه‌اندازی واکنشی سالم نسبت به استرس، به افراد کمک می‌کند تا با کمترین هزینه‌های روانی و مادی به اهداف خود دست یابند [6].
برخی از پژوهش‌ها با ارائه دیدگاه خوش‌بینانه‌ای اشاره می‌کنند که بیشتر افراد در چالش با مشکلاتی که از‌طریق تاب‌آوری با آن مواجه می‌شوند، ازنظر روانی قوی‌تر خواهند شد [7]. در این راستا، مطالعات متعددی از نقش محافظتی تاب‌آوری برای غلبه بر اثرات منفی قرار گرفتن در معرض آسیب حمایت می‌کنند [8].
هافمن و همکاران [9] با مطالعه‌ای بر روی کارکنان مراقبت‌های بهداشتی مطرح کردند هر‌چه افراد از سطح بالاتری از تاب‌آوری برخوردار باشند، سطح پایین‌تری از استرس، اضطراب، خستگی و اختلالات خواب را تجربه می‌کنند. در طول اپیدمی کووید-19 نیز تاب‌آوری و توانایی بیشتر در مدیریت استرس فردی و سیستمی، یک عامل حفاظتی قوی به شمار می‌آید [9]. به نظر می‌رسد افزایش تاب‌آوری برای تحمل بحران، گذر از حوادث و فجایع تلخ و کاهش نشانه‌های اختلال استرس پس از آسیب مفید باشد [10].
یکی دیگر از عوامل مهم در بروز علائم اختلال استرس پس از آسیب، حساسیت اضطرابی است. مطالعات اخیر علوم اعصاب نشان می‌دهد حساسیت اضطرابی بالا، تمایل به شکل‌گیری بازنمایی‌های عمده دارد که به‌نوبه‌خود اختلال استرس پس از آسیب را افزایش می‌دهد [11]. همچنین تحقیقات نشان داده است حساسیت اضطرابی ممکن است با تشدید احساس تهدید در طول همه‌گیری موجب ترس از آلودگی و رفتارهای اجباری بهداشتی شود [12]. مشخص شد استرس ناشی از کووید-19، با احتمال بیشتری با شدت نشانه‌های برانگیختگی قابل‌توجه اضطراب بالینی و با سطوح بالاتر حساسیت اضطرابی مرتبط است [13].
این امکان وجود دارد که افراد با سطوح بالای حساسیت اضطرابی، هیجان طبیعی را به‌عنوان نشانه‌هایی از ابتلا به کووید-19 یا سایر شرایط پزشکی که آن‌ها را در این زمان آسیب‌پذیر می‌کند، در نظر بگیرند و در‌نتیجه، ترس‌ها و نگرانی‌های بیشتری را تجربه کنند [14]. مطابق با این یافته، سیگل و همکاران [15] با مطالعه بر روی افراد بزرگسال در زمان همه‌گیری کووید-19، به‌وضوح مشاهده کردند که افراد با پروفایل حساسیت اضطرابی بالا، بیشترین امتیاز را درباره نفود افکار مزاحم، اجتناب از محرک‌های مرتبط، تغییر در نشانه‌های شناختی و عاطفی و برانگیختگی شدید در اختلال استرس پس از آسیب نشان دادهاند.
همه‌گیری کووید-19، علاوه‌بر اینکه یک اورژانس بهداشت عمومی جسمانی است، بر سلامت روانی جهانی نیز تأثیر گذاشته است [16]. مراکز مراقبت‌های بهداشتی با چالش‌های جدید روبه‌رو هستند و برآوردن نیازها و انتظارات بیماران نیز روز‌به‌‌روز دشوارتر می‌شود [17]. مطالعاتی که به بررسی تأثیر روان‌شناختی این بیماری همه‌گیر در کشورهای ایران، ایتالیا و ایالات متحده آمریکا انجام شده است، نشانه‌های قابل‌ملاحظه اختلال استرس پس از آسیب را به‌‌ویژه در میان کارکنان خط مقدم نشان دادهاند [3، 18، 19].
نگرانی جدی وجود دارد که این کارکنان نتوانند در برابر اثرات آسیب در طول همه‌گیری کووید-19 که احتمالاً موجب نشانه‌های اختلال استرس پس از آسیب خواهد شد، در امان بمانند [2، 20]. این درحالی است که ویروس‌شناسان پیش‌بینی می‌کنند که بیماری‌های همه‌گیر شدید بعدی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود و ممکن است در سال‌های آینده فرارسد [21].
برخلاف پیشینه پژوهشی موجود در رابطه با شیوع اختلال استرس پس از آسیب در ایران، هیچ‌یک از مطالعات انجام‌شده در دوره همه‌گیری کووید-19، به تعامل ترکیبی و هم‌زمان فاکتورهای حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در ارتباط با اختلال استرس پس از آسیب در کارکنان درمانی نپرداخته و تا این هنگام دانش موجود دچار ابهام و کاستی است. تحقیقات در ارتباط با تاب‌آوری و اختلال استرس پس از آسیب نیز پس از قرار گرفتن در معرض شرایط کار در دوره همه‌گیری کووید-19 بسیار انگشت‌شمار است [22].
بنابراین باتوجه‌به نبود مطالعات کافی و منسجم در بررسی هم‌زمان متغیرها و همچنین برای فراهم ساختن یک چشم‌انداز ازمنظر تفاوت‌های بومی و جمعیت‌شناختی در رابطه با متغیرهای مرتبط با اختلال استرس پس از آسیب در دوره همه‌گیری کووید-19، به مطالعات بیشتر و دقیق‌تری نیازمندیم. در این راستا، کوشش کردیم به مطالعه رابطه اختلال استرس پس از آسیب، حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در کارکنان خدمات درمانی طی همه‌گیری کووید-19 در شهر رشت در سال 1400 بپردازیم.
روش‌ها
طرح آماری پژوهش، از نوع مقطعی‌تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش، همه کارکنان درمان به تعداد تقریبی 150 نفر اعم از پزشکان و پرستاران شرکتی، غیرشرکتی و استخدامی در بخش‌های مراقبت ویژه کرونای بیمارستان‌های رازی و پورسینا (معرفی‌شده توسط نماینده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گیلان، برای بستری بیماران درگیر کووید-19) است. تعداد نمونه نیز براساس جدول کریسی‌مورگان، 106 نفر محاسبه شد. شرکت‌کنندگان با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس وارد پژوهش شدند.
به‌این‌ترتیب، پرسش‌نامه‌های اختلال استرس پس از آسیب، حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در طول مدت 2 ماه (ماه‌های خرداد و تیر سال 1400) به‌دلیل شرایط قرنطینه و محدودیت بخش‌های ویژه کرونا، به‌صورت برخط از‌طریق پیام‌رسان‌های اجتماعی برای شرکت‌کنندگان فرستاده شد. بدین‌ترتیب که پس از دریافت مجوز از دفاتر مدیریت بیمارستان‌ها و با همکاری سرپرستاران بخش‌های مراقبت ویژه‌ی کرونا، پرسشنامهها به‌صورت پیوند (لینک) توسط سرپرستاران بخش برای آزمودنی‌ها ارسال شد.
قبل از سؤالات پرسشنامه، سؤالات مربوط به اطلاعات جمعیت‌شناختی (سن، جنس و میزان تحصیلات)، پرسش‌هایی که مربوط به ملاک‌های ورود (کار کردن به‌مدت 1 ماه در بخش ویژه کرونا و داشتن ارتباط مستقیم با بیماران) و ملاک‌های خروج (داشتن سابقه بیماری پزشکی و روان‌پزشکی و مصرف دارو) درج شد. باتوجه‌به اینکه 12 پرسشنامه ناقص تکمیل شد، 94 پرسشنامه در‌نهایت تحلیل شدند. تجزیه‌و‌تحلیل آماری داده‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه 25 انجام شد. از شاخص‌های توصیفی (تعداد، درصد، میانگین و انحراف‌معیار) و آمار استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون، آزمون نرمال بودن داده‌ها توسط آزمون کولموگروف اسمیرنف به‌عنوان پیش‌فرض و رگرسیون خطی چندگانه به‌روش هم‌زمان) استفاده شد. سطح معنا‌داری 0/05 در‌نظر گرفته شد.
پرسشنامه اختلال استرس پس از آسیب
ودرز و همکاران این پرسشنامه را در سال 1993 با تعداد 17 سؤال با مقیاس پاسخ‌گویی لیکرت 5 درجه‌ای (1 تا 5: اصلاً=1، خیلی‌کم=2، متوسط=3، زیاد=4 و خیلی‌زیاد=5) ساخته‌اند. دامنه نمرات کسب‌شده برابر با 17 تا 85 است. نمره 50 و بیشتر به‌عنوان نقطه برش منطقی (حساسیت و ویژگی بالا) برای تشخیص افراد مبتلابه اختلال استرس پس از آسیب معرفی شده است. ودرز و همکاران در مطالعه خود همسانی درونی 0/96 و 0/97 درصد را برای کل مقیاس و ضریب 0/96 درصد را به‌عنوان ضریب بازآزمایی به فاصله 2 یا 3 روز گزارش کرده‌اند [23]. نسخه فارسی این مقیاس، روایی و اعتبار رضایت‌بخش دارد [24]. آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر برای زیرمقیاسهای تجربه مجدد حادثه آسیب‌زا، نشانه‌های کرختی عاطفی و برانگیختگی شدید به‌ترتیب، 0/84، 0/86 و 0/83 درصد ارزیابی شد.
پرسشنامه حساسیت اضطرابی
پرسشنامه حساسیت اضطرابی ریس و پترسون در سال 1985 برای سنجش حساسیت اضطرابی طراحی شد. این پرسشنامه شامل 16 سؤال با مقیاس پاسخ‌گویی لیکرت 5 درجه‌ای (صفر تا 4: صفر=خیلی‌کم، کم=1، متوسط=2، زیاد=3 و خیلی‌زیاد=4) دامنه نمرات از صفر تا 64 است. درجه تجربه ترس از نشانه‌های اضطرابی با نمرات بالاتر مشخص می‌شود. آلفای کرونباخ پرسشنامه بین 0/80 تا 0/90 درصد گزارش شده‌است [25]. نسخه فارسی این مقیاس روایی و پایایی مطلوب دارد [26]. آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر برای زیرمقیاسهای نگرانی بدنی، ترس از نداشتن کنترل شناختی، ترس از مشاهده شدن توسط دیگران به‌ترتیب، 0/84، 0/88 و 0/87 درصد محاسبه شد.
پرسشنامه تاب‌آوری کانر و دیدویدسون
کانر و دیویدسون این پرسشنامه را در سال 2003 برای سنجش میزان تاب‌آوری با تعداد 25 سؤال در مقیاس پاسخ‌گویی لیکرت 5 درجه‌ای (صفر تا 4: کاملاً غلط=0، تاحدودی غلط=1، نظری ندارم=2، تاحدودی=3 و کاملاً درست=4) طراحی کردند که 5 زیر‌مقیاس کفایت فردی، تحمل اثرات منفی و قوی بودن در برابر تنش، پذیرش مثبت تغییر، خود‌کنترلیو تأثیرات معنوی دارد.
دامنه نمرات کسب‌شده برابر با صفر تا 100 است و نمرات بالاتر نشان‌دهنده تاب‌آوری بیشتر در افراد است. نمره 50 و بیشتر به‌عنوان نقطه برش منطقی (حساسیت و ویژگی بالا) معرفی شده است. کانر و دیویدسون همسانی درونی پرسشنامه را 0/89 و ثبات آن را 0/87 درصد اعلام کرده‌اند [27]. نسخه فارسی این مقیاس نیز روایی و پایایی رضایت‌بخش دارد [28]. در پژوهش حاضر، آلفای کرونباخ برای کل زیرمقیاس‌ها در دامنه 0/73 تا 0/79 درصد به دست آمده است.
یافته‌ها
در ابتدا ویژگی‌های جمعیت‌شناختی آزمودنی‌ها مربوط به سن، جنس و تحصیل ارزیابی شد. نتایج جدول شماره 1 نشان می‌دهد میانگین سنی کارکنان درمان بخش مراقبت ویژه کرونا 8/56±34/87 سال بود.
.jpg)
از میان شرکت‌کنندگان در پژوهش، (87/2 درصد) از آن‌ها را آزمودنی‌های زن و (12/8 درصد) را آزمودنی‌های مرد تشکیل دادند. همچنین (4/2 درصد) از مقطع دکترا، (17 درصد) از مقطع کارشناسی ارشد و (78/7 درصد) از مقطع کارشناسی بودند.
جدول شماره 2 میانگین‌های گروه‌های مختلف را ازنظر متغیر اختلال استرس پس از آسیب بررسی می‌کند.
.jpg)
همان‌طور که از نتایج مشخص می‌شود، بین میانگین گروه‌های سنی مختلف و همچنین بین میانگین گروه‌های زن و مرد اختلاف معنا‌داری وجود ندارد. بین میانگین گروه‌های مختلف تحصیلی ازنظر اختلال استرس پس از آسیب نیز تفاوت معنا‌داری وجود ندارد و در همه گروه‌های تحصیلی میزان استرس پس از آسیب تقریباً یکسان است (0/001>P).
در جدول شماره 3، میانگین، انحراف معیار و ضریب همبستگی نمرات آزمودنی‌ها در مقیاس‌های حساسیت اضطرابی، تاب‌آوری و استرس پس از آسیب به تفکیک ارائه شده است.
.jpg)
برای بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنف استفاده شد. برآورد به‌دست‌آمده، پیش‌فرض‌های همبستگی پیرسون و رگرسیون را تأیید کرد. براساس نتایج حاصل، بین متغیرهای استرس پس از آسیب و تاب‌آوری ارتباط منفی معنادار وجود دارد (0/001=P و 0/405-=R). همچنین میان اختلال استرس پس از آسیب با حساسیت اضطرابی ارتباط مثبت معنادار وجود دارد (0/001=P و 0/633=R).
در جدول شماره 4 عوامل مرتبط با استرس پس از آسیب در کارکنان بخش ویژه کرونا با استفاده از رگرسیون خطی چندگانه ارائه شده است.
.jpg)
باتوجه‌به یافته‌ها، مشخصات فردی کارکنان (سن، جنس و تحصیلات) ارتباط آماری معنا‌داری با نمره استرس پس از آسیب نداشت. با افزایش نمره تاب‌آوری، نمره استرس پس از آسیب کاهش یافت، به‌طوری‌که به‌ازای 1 واحد افزایش در نمره تاب‌آوری کارکنان نمره استرس پس از آسیب آن‌ها بهطور متوسط 0/208 واحد کاهش یافت (0/004=P و 0/208-=b).
با افزایش نمره حساسیت اضطرابی، نمره استرس پس از آسیب کارکنان افزایش یافت، به‌طوری‌که به‌ازای 1 واحد افزایش در نمره حساسیت اضطرابی نمره استرس پس از آسیب کارکنان بهطور متوسط 0/208 واحد افزایش یافت (0/001=P و 0/574=b). مقدار ضریب تعیین (R2) برابر با 0/746 بود که بیانگر این است که 74/6 درصد تغییرات در نمره استرس پس از آسیب کارکنان توسط نمرات تاب‌آوری و حساسیت اضطرابی کارکنان و مشخصات فردی آن‌ها تبیین شده است.
بحث و نتیجه‌گیری
این مطالعه با هدف بررسی رابطه اختلال استرس پس از آسیب، حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در کارکنان خدمات درمانی طی همه‌گیری کووید-19 در شهر رشت در سال 1400 انجام شده است. براساس نتایج به‌دست‌آمده، میان متغیرهای استرس پس از آسیب و تاب‌آوری ارتباط منفی معنادار یافت شد که با پژوهش لیز و همکاران [8]، هافمن و همکاران [9]، جاوید‌نمین و همکاران [10] هم‌راستا است. کارکنان شاغل در این حرفه با دیدن پیاپی درد و رنج بیماران و نیازمندان به کمک، در معرض ویرانی روحیه و تأثیرگذاری در شرایط طبیعی خلق‌و‌خوی قرار خواهند داشت [29].
باتوجه‌به نتایج به‌دست‌آمده می‌توان این‌گونه استنباط کرد که شیوع بیماری‌های عفونی تأثیر روان‌شناختی منفی بر کارکنان بخش‌های مراقبت ویژه کرونا داشته است و آن‌ها را در شرایط کار، آسیب‌پذیر می‌سازد. تاب‌آوری می‌تواند به‌عنوان یک ضربه‌گیر در زمان انتشار بیماری به حفظ ثبات روان‌شناختی و سازگاری کارکنان کمک کند و آسیب‌پذیری آن‌ها را در برابر استرس شغلی کاهش دهد. ازآنجاکه این ظرفیت، مستعد رشد و اصلاح است، احتمال دارد افراد تاب‌آور باتوجه‌به ارزش‌های شخصی یا باورهای فرهنگی از قابلیت بیشتری برای انطباق با شرایط ناگوار و غلبه بر خطر و تهدید برخوردار باشند.
این افراد با بهره‌مندی از تأثیرات معنوی، تحمل اثرات منفی، خود‌کنترلی، پذیرش مثبت شرایط و کفایت‌فردی در برابر استرس، ایمنی روان‌شناختی دارند. بنابراین تاب‌آوری نه‌تنها افراد را برای تحمل دشواری‌های کار در زمان اپیدمی و حفظ سلامت روانی در رویارویی با حوادث غم‌بار و آسیب‌های ناشی از آن توانمند می‌کند، بلکه امکان ترمیم آسیب‌های روان‌شناختی و بازگشت به عملکرد بهتر را فراهم می‌سازد. به توصیه مرکز ملی اختلال استرس پس از آسیب در طول همه‌گیری کووید-19، بهزیستی و تاب‌آوری عاطفی متخصصان مراقبت‌های بهداشتی، مؤلفه‌های کلیدی محسوب می‌شوند که در تداوم خدمات مراقبت‌های بهداشتی نقش دارند [30]. ازاینرو، برنامه‌هایی که برای مقابله با استرس و ارتقای کارکنان از دید بالینی و علمی انجام می‌شود، اگر بدون تقویت تاب‌آوری باشد، بی‌فایده خواهد بود [31].
طبق یافته‌های به‌دست‌آمده، میان استرس پس از آسیب و حساسیت اضطرابی رابطه مثبت معنادار یافت شد که مطابق با یافته‌های ماستوموتو و همکاران [11]، راجرز و همکاران [14]و سیگل و همکاران [15] است. باتوجه‌به این یافته، این‌گونه استنباط می‌شود که تفاوت‌های فردی در حساسیت اضطرابی در میان افرادی که در معرض رویدادهای آسیب‌زا قرار دارند، یک متغیر یا عامل خطر شناخته می‌شود که ممکن است با سطوح اختلال استرس پس از آسیب مرتبط باشد.
به‌عبارت‌دیگر، نشانه‌های اولیه اختلال استرس پس از آسیب در افرادی که دچار اضطراب و یا احساسات بدنی ناشی از آن می‌شوند، پیامدهای بدتری به همراه دارد. در مقابل، افراد دیگری که نسبت به حادثه تحریک و نشانه‌های جسمانی کمتری دارند و احتمالاً احساسات بدنی را به‌عنوان نشانه‌های بیماری یا تهدید ارزیابی نمی‌کنند، ازنظر عاطفی کمتر دچار اختلال می‌شوند [8].
به‌نظر می‌رسد افرادی که دچار حساسیت اضطرابی هستند، به این دلیل که تمایل بیشتری برای توجه کردن به نشانه‌های اضطراب و تفسیر کردن هیجان‌های مرتبط با آن دارند، هنگام مواجه شدن با یک ضربه یا نفود خاطرات مربوط به آن، مستعد علائم بالینی اختلال استرس پس از آسیب مانند برانگیختگی و واکنش‌پذیری در هوشیاری هستند. به‌این‌ترتیب، ساز‌و‌کارهای زیربنایی‌ها، حساسیت اضطرابی و اختلال استرس پس از آسیب به‌صورت متعامل عمل می‌کنند.
همچنین از میان متغیرهای پژوهش حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری امکان پیش‌بینی‌کنندگی تغییرات مربوط به اختلال پس از آسیب را برخوردار بودند که هم‌سو با مطالعات لیز و همکاران [8]، تیلور و همکاران [12] ماننینگ و همکاران [13] و هافمن و همکاران [9] بود. تفسیر احتیاط‌آمیز از یافته به‌دست‌آمده این‌گونه است که افراد داری حساسیت اضطرابی بالا گرایش دارند که هر نشانه بدنی را که با برانگیختگی جسمانی مرتبط است، اغراق‌آمیز تعبیر کنند. در زمان همه‌گیری، بعضی از افراد تمایل دارند تا نشانه‌های بدنی خود را مانند تب، تنگی نفس، سردرد و گلودرد، بهطور منظم ارزیابی کنند. این شرایط ویژه می‌تواند چرخه حساسیت اضطرابی را برای کسانی که نگرانی در رابطه با احساسات بدن دارند، به‌صورت عمده‌ای فعال کرده و بدین‌ترتیب اضطراب و ترس‌های غیر‌‌منطقی را تقویت کند [15].
احتمال دارد در دوره همه‌گیری کووید-19، کارکنانی که نمرات بالای حساسیت اضطرابی را نشان می‌دهند، نشانه‌های بدنی را به خطا، نشانه‌های درگیری با بیماری کرونا تلقی کرده و درباره سلامت احساس تهدید و قربانی شدن کنند. این افراد ممکن است با فاجعه‌آمیز پنداشتن یا احساس قریب‌الوقوع بودن یک آسیب درگیر باشند. بدین‌ترتیب، با توضیح فاجعه‌آمیز بودن شرایط و بالا بردن سطح استرس، نسبت به اختلال استرس پس از آسیب آسیب‌پذیرتر باشند.
از‌سوی‌دیگر، این احتمال وجود دارد که افراد تاب‌آور با پذیرش مثبت رویدادها و تحمل اثرات منفی وقایع سخت همراه با حفظ احساس امید، هدفمندی نسبت به آینده و توانایی کنترل درونی، آسیب‌پذیری خود را نسبت به ضربات روحی کاهش دهند. علاوه‌بر‌این، شاید افراد تاب‌آور با ویژگی کفایت فردی تلاش کنند در دوره همه‌گیری، با به‌کارگیری مجموعه‌ای از مهارتها و راهبردهای اجتماعی گوناکون، مانند ماهر بودن در گفت‌وگو، توانایی گوش دادن و محترم شمردن احساسات و افکار دیگران، شبکه عاطفی و حمایتی نیرومندی را در محیط خود فراهم کنند. با بهره‌مندی از کفایت فردی، افراد می‌توانند با در میان گذاشتن نگرانی‌ها و فشارهای ناشی از همه‌گیری، صلاح اندیشی با دیگران، همدلی‌های دوستانه و در‌نهایت، تخلیه هیجانات منفی، راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای مسائل و تحمل بیشتر شرایط استرس پیدا کرده و در‌نتیجه، سلامت روانی خویش را حفظ کنند.
مطابق مطالب مطرح‌شده، توجه به این نکته ضروری است که آسیب‌های روحی باتوجه‌به تفاوت‌های فردی، تأثیرات گوناگونی بر جای خواهند گذاشت و بر این اساس چگونگی مواجهه افراد نیز متفاوت خواهد بود. اگرچه هر فردی مبانی روان‌شناختی متفاوتی دارد، اما ارائه ابزارهای سلامت روان با رویکرد پیشگیرانه برای عموم بسیار اهمیت دارد. مطالعه عواملی که ایمنی یا آسیب‌پذیری افراد را نسبت به ضربات روحی پیش‌بینی کند و امکان ارزیابی، غربالگری و ارتقای سلامت روان‌شناختی زودهنگام قبل از شرایط بحران را فراهم کند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود.
چنان‌چه، برنامه‌های آزمایشی روان‌شناختی به‌منظور تقویت تاب‌آوری و کاهش حساسیت اضطرابی در زمان مناسب انجام شود، احتمال آسیب‌های جدی روانی کاهش می‌یابد. ازاینرو، پیشنهاد می‌شود کمیته برنامه‌ریزی درسی مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی کشور با سازماندهی و ارائه سرفصل‌های درسی با موضوعیت روانشناسی سلامت (مرتبط با تروما و سوانح در موقعیت‌های پزشکی) در کنار سایر واحدهای درسی، به ارتقای مهارت‌های روان‌شناختی دانشجویان بپردازد.
همچنین مدیریت بیمارستان‌ها می‌توانند به‌منظور تقویت کارکنان و پیشگیری از آسیب‌های شغلی، با برگزاری کارگاه‌های آموزشی مهارت‌محور برای حفظ سلامت روان‌شناختی و بهبود عملکرد کارکنان گام بردارند.
این پژوهش چند محدودیت دارد:
نخست اینکه استفاده از روش نمونه‌گیری در‌دسترس و پرسشنامه برخط، به‌صورت بالقوه می‌تواند در نحوه پاسخ‌دهی آزمودنی‌ها سوگیری ایجاد کند.
دوم اینکه تعداد نمونه نسبتاً پایین، تعلق داشتن آزمونی‌ها به پرسنل بیمارستانی شهر رشت (به‌دلیل شرایط خاص مانند ورود ناگهانی اپیدمی به‌عنوان یکی از اولین شهرهای درگیر در ایران، با فشار روانی گسترده‌تری روبه‌رو بودند)، زن بودن بیشتر آزمودنی‌ها به میزان تقریبی 87 درصد، قرار داشتن بیشتر آزمودنی‌ها در سطح تحصیلی کارشناسی به میزان تقریبی 78 درصد، تعمیم‌پذیری نتایج حاضر را با محدودیت مواجهه ساخته‌است.
سوم اینکه این پژوهش، یک مطالعه مقطعی‌تحلیلی است که استنباط علیتی از متغیرهای پژوهش را غیر‌ممکن می‌کند.
چهارم اینکه استفاده از دیگر ابزار تشخیصی، مانند روش مصاحبه برای تشخیص دقیق‌تر اختلال استرس پس از آسیب، به‌دلیل خستگی و فشار ساعات کاری کارکنان وجود نداشت.
پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آینده با بررسی روابط بین این سازه‌ها در‌زمینه همه‌گیری به شکل مطالعات طولی در نمونه‌های مختلف و همچنین توجه به ساز‌و‌کار علّی و زیر‌بنایی انجام شوند.
مبتنی بر نتایج مطالعه که به‌نظر می‌رسد حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در میزان استرس پس از آسیب در دوره همه‌گیری کووید-19 در گروه‌های درمانی نقش دارند، شایسته است نهادهای مرتبط با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در راستای حفظ سلامت نیروهای درمانی و کاهش آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر استرس‌های حرفه‌ای، آموزش مهارت‌های روانشناسی مبنی بر ارتقای تاب‌آوری و کاهش حساسیت اضطرابی را در اولویت برنامه‌های سازمانی خود قرار دهند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان با کد اخلاق به‌شماره IR.GUMS.REC.1400.039 تصویب شد.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه قسمت‌های پژوهش مشارکت یکسان داشتند.
تعارض منافع
بنابر نویسندگان، این مقاله هیچ‌گونه تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از حضور مدیران، سرپرستاران و تمام کادر درمان بیمارستان‌های پورسینا و رازی شهر رشت که در انجام پژوهش، صمیمانه با ما همکاری داشتند، تقدیر و تشکر می‌شود. همچنین از سرکار خانم زهرا پورحبیبی به‌دلیل رهنمودهای ارزشمندشان در بخش نتایج پژوهش کمال تشکر را داریم.
سرعت انتقال در ویروس کووید-19 و تبدیل شدن زودهنگام آن به اپیدمی در اواخر سال 1398، فشار روانی گسترده‌ای برای جامعه پزشکی به همراه داشته است. بیشتر مطالعات بیانگر رشد بیماری‌های اضطرابی و اختلال استرس پس از آسیب در کارکنان درمانی در دوره همه‌گیری کووید-19 است [1]. بهطور خاص، آسیب‌پذیری نسبت به اختلال استرس پس از آسیب در کارکنان بخش‌های مراقبت‌های ویژه کرونا بیشتر مشاهده شده است [2].
مطالعه انجام‌شده در دوره اپیدمی کووید-19 بر پرستاران و بهیاران مشغول در بخش مراقبت ویژه کرونا در ایران نشان می‌دهد 88 درصد از کل اعضای تحت مطالعه در سطح شدید و حدود 12 درصد در سطح متوسط اختلال استرس پس از آسیب قرار داشتند. این یافته‌ها بیانگر گسترش جدی اختلال استرس پس از آسیب در مواجهه مستقیم با بیماران مبتلابه کووید-19 است [3].
براساس تعریف انجمن روانشناسی آمریکا در سال 2013، اختلال استرس پس از آسیب، نوعی اختلال روان‌پزشکی است که در اثر تماس مستقیم یا غیرمستقیم با حوادث آسیب‌زا رخ می‌دهد و شامل 4 دسته از نشانه‌ها، مانند افکار یا خاطرات مزاحم درباره رویدادهای استرس‌زا، تلاش برای اجتناب از محرک‌های مرتبط، تغییرات در افکار و احساسات و همچنین افزایش برانگیختگی است که به‌مدت یک 1 ماه ادامه خواهد داشت [4].
بسیاری از افراد ممکن است پس از تجربه وقایع استرس‌زای زندگی با برخورداری از ویژگی‌های انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری، دچار چنین آسیب‌هایی نشوند. تاب‌آوری نوعی سازگاری موفقیت‌آمیز است که با تکیه بر پاسخ‌های مؤثر در برابر چالش‌های محیطی و مقاومت حداکثری در برابر اثرات مخرب استرس معرفی می‌شود [5]. تاب‌آوری با عنوان یک توانایی روان‌شناختی با راه‌اندازی واکنشی سالم نسبت به استرس، به افراد کمک می‌کند تا با کمترین هزینه‌های روانی و مادی به اهداف خود دست یابند [6].
برخی از پژوهش‌ها با ارائه دیدگاه خوش‌بینانه‌ای اشاره می‌کنند که بیشتر افراد در چالش با مشکلاتی که از‌طریق تاب‌آوری با آن مواجه می‌شوند، ازنظر روانی قوی‌تر خواهند شد [7]. در این راستا، مطالعات متعددی از نقش محافظتی تاب‌آوری برای غلبه بر اثرات منفی قرار گرفتن در معرض آسیب حمایت می‌کنند [8].
هافمن و همکاران [9] با مطالعه‌ای بر روی کارکنان مراقبت‌های بهداشتی مطرح کردند هر‌چه افراد از سطح بالاتری از تاب‌آوری برخوردار باشند، سطح پایین‌تری از استرس، اضطراب، خستگی و اختلالات خواب را تجربه می‌کنند. در طول اپیدمی کووید-19 نیز تاب‌آوری و توانایی بیشتر در مدیریت استرس فردی و سیستمی، یک عامل حفاظتی قوی به شمار می‌آید [9]. به نظر می‌رسد افزایش تاب‌آوری برای تحمل بحران، گذر از حوادث و فجایع تلخ و کاهش نشانه‌های اختلال استرس پس از آسیب مفید باشد [10].
یکی دیگر از عوامل مهم در بروز علائم اختلال استرس پس از آسیب، حساسیت اضطرابی است. مطالعات اخیر علوم اعصاب نشان می‌دهد حساسیت اضطرابی بالا، تمایل به شکل‌گیری بازنمایی‌های عمده دارد که به‌نوبه‌خود اختلال استرس پس از آسیب را افزایش می‌دهد [11]. همچنین تحقیقات نشان داده است حساسیت اضطرابی ممکن است با تشدید احساس تهدید در طول همه‌گیری موجب ترس از آلودگی و رفتارهای اجباری بهداشتی شود [12]. مشخص شد استرس ناشی از کووید-19، با احتمال بیشتری با شدت نشانه‌های برانگیختگی قابل‌توجه اضطراب بالینی و با سطوح بالاتر حساسیت اضطرابی مرتبط است [13].
این امکان وجود دارد که افراد با سطوح بالای حساسیت اضطرابی، هیجان طبیعی را به‌عنوان نشانه‌هایی از ابتلا به کووید-19 یا سایر شرایط پزشکی که آن‌ها را در این زمان آسیب‌پذیر می‌کند، در نظر بگیرند و در‌نتیجه، ترس‌ها و نگرانی‌های بیشتری را تجربه کنند [14]. مطابق با این یافته، سیگل و همکاران [15] با مطالعه بر روی افراد بزرگسال در زمان همه‌گیری کووید-19، به‌وضوح مشاهده کردند که افراد با پروفایل حساسیت اضطرابی بالا، بیشترین امتیاز را درباره نفود افکار مزاحم، اجتناب از محرک‌های مرتبط، تغییر در نشانه‌های شناختی و عاطفی و برانگیختگی شدید در اختلال استرس پس از آسیب نشان دادهاند.
همه‌گیری کووید-19، علاوه‌بر اینکه یک اورژانس بهداشت عمومی جسمانی است، بر سلامت روانی جهانی نیز تأثیر گذاشته است [16]. مراکز مراقبت‌های بهداشتی با چالش‌های جدید روبه‌رو هستند و برآوردن نیازها و انتظارات بیماران نیز روز‌به‌‌روز دشوارتر می‌شود [17]. مطالعاتی که به بررسی تأثیر روان‌شناختی این بیماری همه‌گیر در کشورهای ایران، ایتالیا و ایالات متحده آمریکا انجام شده است، نشانه‌های قابل‌ملاحظه اختلال استرس پس از آسیب را به‌‌ویژه در میان کارکنان خط مقدم نشان دادهاند [3، 18، 19].
نگرانی جدی وجود دارد که این کارکنان نتوانند در برابر اثرات آسیب در طول همه‌گیری کووید-19 که احتمالاً موجب نشانه‌های اختلال استرس پس از آسیب خواهد شد، در امان بمانند [2، 20]. این درحالی است که ویروس‌شناسان پیش‌بینی می‌کنند که بیماری‌های همه‌گیر شدید بعدی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود و ممکن است در سال‌های آینده فرارسد [21].
برخلاف پیشینه پژوهشی موجود در رابطه با شیوع اختلال استرس پس از آسیب در ایران، هیچ‌یک از مطالعات انجام‌شده در دوره همه‌گیری کووید-19، به تعامل ترکیبی و هم‌زمان فاکتورهای حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در ارتباط با اختلال استرس پس از آسیب در کارکنان درمانی نپرداخته و تا این هنگام دانش موجود دچار ابهام و کاستی است. تحقیقات در ارتباط با تاب‌آوری و اختلال استرس پس از آسیب نیز پس از قرار گرفتن در معرض شرایط کار در دوره همه‌گیری کووید-19 بسیار انگشت‌شمار است [22].
بنابراین باتوجه‌به نبود مطالعات کافی و منسجم در بررسی هم‌زمان متغیرها و همچنین برای فراهم ساختن یک چشم‌انداز ازمنظر تفاوت‌های بومی و جمعیت‌شناختی در رابطه با متغیرهای مرتبط با اختلال استرس پس از آسیب در دوره همه‌گیری کووید-19، به مطالعات بیشتر و دقیق‌تری نیازمندیم. در این راستا، کوشش کردیم به مطالعه رابطه اختلال استرس پس از آسیب، حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در کارکنان خدمات درمانی طی همه‌گیری کووید-19 در شهر رشت در سال 1400 بپردازیم.
روش‌ها
طرح آماری پژوهش، از نوع مقطعی‌تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش، همه کارکنان درمان به تعداد تقریبی 150 نفر اعم از پزشکان و پرستاران شرکتی، غیرشرکتی و استخدامی در بخش‌های مراقبت ویژه کرونای بیمارستان‌های رازی و پورسینا (معرفی‌شده توسط نماینده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گیلان، برای بستری بیماران درگیر کووید-19) است. تعداد نمونه نیز براساس جدول کریسی‌مورگان، 106 نفر محاسبه شد. شرکت‌کنندگان با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس وارد پژوهش شدند.
به‌این‌ترتیب، پرسش‌نامه‌های اختلال استرس پس از آسیب، حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در طول مدت 2 ماه (ماه‌های خرداد و تیر سال 1400) به‌دلیل شرایط قرنطینه و محدودیت بخش‌های ویژه کرونا، به‌صورت برخط از‌طریق پیام‌رسان‌های اجتماعی برای شرکت‌کنندگان فرستاده شد. بدین‌ترتیب که پس از دریافت مجوز از دفاتر مدیریت بیمارستان‌ها و با همکاری سرپرستاران بخش‌های مراقبت ویژه‌ی کرونا، پرسشنامهها به‌صورت پیوند (لینک) توسط سرپرستاران بخش برای آزمودنی‌ها ارسال شد.
قبل از سؤالات پرسشنامه، سؤالات مربوط به اطلاعات جمعیت‌شناختی (سن، جنس و میزان تحصیلات)، پرسش‌هایی که مربوط به ملاک‌های ورود (کار کردن به‌مدت 1 ماه در بخش ویژه کرونا و داشتن ارتباط مستقیم با بیماران) و ملاک‌های خروج (داشتن سابقه بیماری پزشکی و روان‌پزشکی و مصرف دارو) درج شد. باتوجه‌به اینکه 12 پرسشنامه ناقص تکمیل شد، 94 پرسشنامه در‌نهایت تحلیل شدند. تجزیه‌و‌تحلیل آماری داده‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه 25 انجام شد. از شاخص‌های توصیفی (تعداد، درصد، میانگین و انحراف‌معیار) و آمار استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون، آزمون نرمال بودن داده‌ها توسط آزمون کولموگروف اسمیرنف به‌عنوان پیش‌فرض و رگرسیون خطی چندگانه به‌روش هم‌زمان) استفاده شد. سطح معنا‌داری 0/05 در‌نظر گرفته شد.
پرسشنامه اختلال استرس پس از آسیب
ودرز و همکاران این پرسشنامه را در سال 1993 با تعداد 17 سؤال با مقیاس پاسخ‌گویی لیکرت 5 درجه‌ای (1 تا 5: اصلاً=1، خیلی‌کم=2، متوسط=3، زیاد=4 و خیلی‌زیاد=5) ساخته‌اند. دامنه نمرات کسب‌شده برابر با 17 تا 85 است. نمره 50 و بیشتر به‌عنوان نقطه برش منطقی (حساسیت و ویژگی بالا) برای تشخیص افراد مبتلابه اختلال استرس پس از آسیب معرفی شده است. ودرز و همکاران در مطالعه خود همسانی درونی 0/96 و 0/97 درصد را برای کل مقیاس و ضریب 0/96 درصد را به‌عنوان ضریب بازآزمایی به فاصله 2 یا 3 روز گزارش کرده‌اند [23]. نسخه فارسی این مقیاس، روایی و اعتبار رضایت‌بخش دارد [24]. آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر برای زیرمقیاسهای تجربه مجدد حادثه آسیب‌زا، نشانه‌های کرختی عاطفی و برانگیختگی شدید به‌ترتیب، 0/84، 0/86 و 0/83 درصد ارزیابی شد.
پرسشنامه حساسیت اضطرابی
پرسشنامه حساسیت اضطرابی ریس و پترسون در سال 1985 برای سنجش حساسیت اضطرابی طراحی شد. این پرسشنامه شامل 16 سؤال با مقیاس پاسخ‌گویی لیکرت 5 درجه‌ای (صفر تا 4: صفر=خیلی‌کم، کم=1، متوسط=2، زیاد=3 و خیلی‌زیاد=4) دامنه نمرات از صفر تا 64 است. درجه تجربه ترس از نشانه‌های اضطرابی با نمرات بالاتر مشخص می‌شود. آلفای کرونباخ پرسشنامه بین 0/80 تا 0/90 درصد گزارش شده‌است [25]. نسخه فارسی این مقیاس روایی و پایایی مطلوب دارد [26]. آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر برای زیرمقیاسهای نگرانی بدنی، ترس از نداشتن کنترل شناختی، ترس از مشاهده شدن توسط دیگران به‌ترتیب، 0/84، 0/88 و 0/87 درصد محاسبه شد.
پرسشنامه تاب‌آوری کانر و دیدویدسون
کانر و دیویدسون این پرسشنامه را در سال 2003 برای سنجش میزان تاب‌آوری با تعداد 25 سؤال در مقیاس پاسخ‌گویی لیکرت 5 درجه‌ای (صفر تا 4: کاملاً غلط=0، تاحدودی غلط=1، نظری ندارم=2، تاحدودی=3 و کاملاً درست=4) طراحی کردند که 5 زیر‌مقیاس کفایت فردی، تحمل اثرات منفی و قوی بودن در برابر تنش، پذیرش مثبت تغییر، خود‌کنترلیو تأثیرات معنوی دارد.
دامنه نمرات کسب‌شده برابر با صفر تا 100 است و نمرات بالاتر نشان‌دهنده تاب‌آوری بیشتر در افراد است. نمره 50 و بیشتر به‌عنوان نقطه برش منطقی (حساسیت و ویژگی بالا) معرفی شده است. کانر و دیویدسون همسانی درونی پرسشنامه را 0/89 و ثبات آن را 0/87 درصد اعلام کرده‌اند [27]. نسخه فارسی این مقیاس نیز روایی و پایایی رضایت‌بخش دارد [28]. در پژوهش حاضر، آلفای کرونباخ برای کل زیرمقیاس‌ها در دامنه 0/73 تا 0/79 درصد به دست آمده است.
یافته‌ها
در ابتدا ویژگی‌های جمعیت‌شناختی آزمودنی‌ها مربوط به سن، جنس و تحصیل ارزیابی شد. نتایج جدول شماره 1 نشان می‌دهد میانگین سنی کارکنان درمان بخش مراقبت ویژه کرونا 8/56±34/87 سال بود.
از میان شرکت‌کنندگان در پژوهش، (87/2 درصد) از آن‌ها را آزمودنی‌های زن و (12/8 درصد) را آزمودنی‌های مرد تشکیل دادند. همچنین (4/2 درصد) از مقطع دکترا، (17 درصد) از مقطع کارشناسی ارشد و (78/7 درصد) از مقطع کارشناسی بودند.
جدول شماره 2 میانگین‌های گروه‌های مختلف را ازنظر متغیر اختلال استرس پس از آسیب بررسی می‌کند.
همان‌طور که از نتایج مشخص می‌شود، بین میانگین گروه‌های سنی مختلف و همچنین بین میانگین گروه‌های زن و مرد اختلاف معنا‌داری وجود ندارد. بین میانگین گروه‌های مختلف تحصیلی ازنظر اختلال استرس پس از آسیب نیز تفاوت معنا‌داری وجود ندارد و در همه گروه‌های تحصیلی میزان استرس پس از آسیب تقریباً یکسان است (0/001>P).
در جدول شماره 3، میانگین، انحراف معیار و ضریب همبستگی نمرات آزمودنی‌ها در مقیاس‌های حساسیت اضطرابی، تاب‌آوری و استرس پس از آسیب به تفکیک ارائه شده است.
برای بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنف استفاده شد. برآورد به‌دست‌آمده، پیش‌فرض‌های همبستگی پیرسون و رگرسیون را تأیید کرد. براساس نتایج حاصل، بین متغیرهای استرس پس از آسیب و تاب‌آوری ارتباط منفی معنادار وجود دارد (0/001=P و 0/405-=R). همچنین میان اختلال استرس پس از آسیب با حساسیت اضطرابی ارتباط مثبت معنادار وجود دارد (0/001=P و 0/633=R).
در جدول شماره 4 عوامل مرتبط با استرس پس از آسیب در کارکنان بخش ویژه کرونا با استفاده از رگرسیون خطی چندگانه ارائه شده است.
باتوجه‌به یافته‌ها، مشخصات فردی کارکنان (سن، جنس و تحصیلات) ارتباط آماری معنا‌داری با نمره استرس پس از آسیب نداشت. با افزایش نمره تاب‌آوری، نمره استرس پس از آسیب کاهش یافت، به‌طوری‌که به‌ازای 1 واحد افزایش در نمره تاب‌آوری کارکنان نمره استرس پس از آسیب آن‌ها بهطور متوسط 0/208 واحد کاهش یافت (0/004=P و 0/208-=b).
با افزایش نمره حساسیت اضطرابی، نمره استرس پس از آسیب کارکنان افزایش یافت، به‌طوری‌که به‌ازای 1 واحد افزایش در نمره حساسیت اضطرابی نمره استرس پس از آسیب کارکنان بهطور متوسط 0/208 واحد افزایش یافت (0/001=P و 0/574=b). مقدار ضریب تعیین (R2) برابر با 0/746 بود که بیانگر این است که 74/6 درصد تغییرات در نمره استرس پس از آسیب کارکنان توسط نمرات تاب‌آوری و حساسیت اضطرابی کارکنان و مشخصات فردی آن‌ها تبیین شده است.
بحث و نتیجه‌گیری
این مطالعه با هدف بررسی رابطه اختلال استرس پس از آسیب، حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در کارکنان خدمات درمانی طی همه‌گیری کووید-19 در شهر رشت در سال 1400 انجام شده است. براساس نتایج به‌دست‌آمده، میان متغیرهای استرس پس از آسیب و تاب‌آوری ارتباط منفی معنادار یافت شد که با پژوهش لیز و همکاران [8]، هافمن و همکاران [9]، جاوید‌نمین و همکاران [10] هم‌راستا است. کارکنان شاغل در این حرفه با دیدن پیاپی درد و رنج بیماران و نیازمندان به کمک، در معرض ویرانی روحیه و تأثیرگذاری در شرایط طبیعی خلق‌و‌خوی قرار خواهند داشت [29].
باتوجه‌به نتایج به‌دست‌آمده می‌توان این‌گونه استنباط کرد که شیوع بیماری‌های عفونی تأثیر روان‌شناختی منفی بر کارکنان بخش‌های مراقبت ویژه کرونا داشته است و آن‌ها را در شرایط کار، آسیب‌پذیر می‌سازد. تاب‌آوری می‌تواند به‌عنوان یک ضربه‌گیر در زمان انتشار بیماری به حفظ ثبات روان‌شناختی و سازگاری کارکنان کمک کند و آسیب‌پذیری آن‌ها را در برابر استرس شغلی کاهش دهد. ازآنجاکه این ظرفیت، مستعد رشد و اصلاح است، احتمال دارد افراد تاب‌آور باتوجه‌به ارزش‌های شخصی یا باورهای فرهنگی از قابلیت بیشتری برای انطباق با شرایط ناگوار و غلبه بر خطر و تهدید برخوردار باشند.
این افراد با بهره‌مندی از تأثیرات معنوی، تحمل اثرات منفی، خود‌کنترلی، پذیرش مثبت شرایط و کفایت‌فردی در برابر استرس، ایمنی روان‌شناختی دارند. بنابراین تاب‌آوری نه‌تنها افراد را برای تحمل دشواری‌های کار در زمان اپیدمی و حفظ سلامت روانی در رویارویی با حوادث غم‌بار و آسیب‌های ناشی از آن توانمند می‌کند، بلکه امکان ترمیم آسیب‌های روان‌شناختی و بازگشت به عملکرد بهتر را فراهم می‌سازد. به توصیه مرکز ملی اختلال استرس پس از آسیب در طول همه‌گیری کووید-19، بهزیستی و تاب‌آوری عاطفی متخصصان مراقبت‌های بهداشتی، مؤلفه‌های کلیدی محسوب می‌شوند که در تداوم خدمات مراقبت‌های بهداشتی نقش دارند [30]. ازاینرو، برنامه‌هایی که برای مقابله با استرس و ارتقای کارکنان از دید بالینی و علمی انجام می‌شود، اگر بدون تقویت تاب‌آوری باشد، بی‌فایده خواهد بود [31].
طبق یافته‌های به‌دست‌آمده، میان استرس پس از آسیب و حساسیت اضطرابی رابطه مثبت معنادار یافت شد که مطابق با یافته‌های ماستوموتو و همکاران [11]، راجرز و همکاران [14]و سیگل و همکاران [15] است. باتوجه‌به این یافته، این‌گونه استنباط می‌شود که تفاوت‌های فردی در حساسیت اضطرابی در میان افرادی که در معرض رویدادهای آسیب‌زا قرار دارند، یک متغیر یا عامل خطر شناخته می‌شود که ممکن است با سطوح اختلال استرس پس از آسیب مرتبط باشد.
به‌عبارت‌دیگر، نشانه‌های اولیه اختلال استرس پس از آسیب در افرادی که دچار اضطراب و یا احساسات بدنی ناشی از آن می‌شوند، پیامدهای بدتری به همراه دارد. در مقابل، افراد دیگری که نسبت به حادثه تحریک و نشانه‌های جسمانی کمتری دارند و احتمالاً احساسات بدنی را به‌عنوان نشانه‌های بیماری یا تهدید ارزیابی نمی‌کنند، ازنظر عاطفی کمتر دچار اختلال می‌شوند [8].
به‌نظر می‌رسد افرادی که دچار حساسیت اضطرابی هستند، به این دلیل که تمایل بیشتری برای توجه کردن به نشانه‌های اضطراب و تفسیر کردن هیجان‌های مرتبط با آن دارند، هنگام مواجه شدن با یک ضربه یا نفود خاطرات مربوط به آن، مستعد علائم بالینی اختلال استرس پس از آسیب مانند برانگیختگی و واکنش‌پذیری در هوشیاری هستند. به‌این‌ترتیب، ساز‌و‌کارهای زیربنایی‌ها، حساسیت اضطرابی و اختلال استرس پس از آسیب به‌صورت متعامل عمل می‌کنند.
همچنین از میان متغیرهای پژوهش حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری امکان پیش‌بینی‌کنندگی تغییرات مربوط به اختلال پس از آسیب را برخوردار بودند که هم‌سو با مطالعات لیز و همکاران [8]، تیلور و همکاران [12] ماننینگ و همکاران [13] و هافمن و همکاران [9] بود. تفسیر احتیاط‌آمیز از یافته به‌دست‌آمده این‌گونه است که افراد داری حساسیت اضطرابی بالا گرایش دارند که هر نشانه بدنی را که با برانگیختگی جسمانی مرتبط است، اغراق‌آمیز تعبیر کنند. در زمان همه‌گیری، بعضی از افراد تمایل دارند تا نشانه‌های بدنی خود را مانند تب، تنگی نفس، سردرد و گلودرد، بهطور منظم ارزیابی کنند. این شرایط ویژه می‌تواند چرخه حساسیت اضطرابی را برای کسانی که نگرانی در رابطه با احساسات بدن دارند، به‌صورت عمده‌ای فعال کرده و بدین‌ترتیب اضطراب و ترس‌های غیر‌‌منطقی را تقویت کند [15].
احتمال دارد در دوره همه‌گیری کووید-19، کارکنانی که نمرات بالای حساسیت اضطرابی را نشان می‌دهند، نشانه‌های بدنی را به خطا، نشانه‌های درگیری با بیماری کرونا تلقی کرده و درباره سلامت احساس تهدید و قربانی شدن کنند. این افراد ممکن است با فاجعه‌آمیز پنداشتن یا احساس قریب‌الوقوع بودن یک آسیب درگیر باشند. بدین‌ترتیب، با توضیح فاجعه‌آمیز بودن شرایط و بالا بردن سطح استرس، نسبت به اختلال استرس پس از آسیب آسیب‌پذیرتر باشند.
از‌سوی‌دیگر، این احتمال وجود دارد که افراد تاب‌آور با پذیرش مثبت رویدادها و تحمل اثرات منفی وقایع سخت همراه با حفظ احساس امید، هدفمندی نسبت به آینده و توانایی کنترل درونی، آسیب‌پذیری خود را نسبت به ضربات روحی کاهش دهند. علاوه‌بر‌این، شاید افراد تاب‌آور با ویژگی کفایت فردی تلاش کنند در دوره همه‌گیری، با به‌کارگیری مجموعه‌ای از مهارتها و راهبردهای اجتماعی گوناکون، مانند ماهر بودن در گفت‌وگو، توانایی گوش دادن و محترم شمردن احساسات و افکار دیگران، شبکه عاطفی و حمایتی نیرومندی را در محیط خود فراهم کنند. با بهره‌مندی از کفایت فردی، افراد می‌توانند با در میان گذاشتن نگرانی‌ها و فشارهای ناشی از همه‌گیری، صلاح اندیشی با دیگران، همدلی‌های دوستانه و در‌نهایت، تخلیه هیجانات منفی، راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای مسائل و تحمل بیشتر شرایط استرس پیدا کرده و در‌نتیجه، سلامت روانی خویش را حفظ کنند.
مطابق مطالب مطرح‌شده، توجه به این نکته ضروری است که آسیب‌های روحی باتوجه‌به تفاوت‌های فردی، تأثیرات گوناگونی بر جای خواهند گذاشت و بر این اساس چگونگی مواجهه افراد نیز متفاوت خواهد بود. اگرچه هر فردی مبانی روان‌شناختی متفاوتی دارد، اما ارائه ابزارهای سلامت روان با رویکرد پیشگیرانه برای عموم بسیار اهمیت دارد. مطالعه عواملی که ایمنی یا آسیب‌پذیری افراد را نسبت به ضربات روحی پیش‌بینی کند و امکان ارزیابی، غربالگری و ارتقای سلامت روان‌شناختی زودهنگام قبل از شرایط بحران را فراهم کند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود.
چنان‌چه، برنامه‌های آزمایشی روان‌شناختی به‌منظور تقویت تاب‌آوری و کاهش حساسیت اضطرابی در زمان مناسب انجام شود، احتمال آسیب‌های جدی روانی کاهش می‌یابد. ازاینرو، پیشنهاد می‌شود کمیته برنامه‌ریزی درسی مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی کشور با سازماندهی و ارائه سرفصل‌های درسی با موضوعیت روانشناسی سلامت (مرتبط با تروما و سوانح در موقعیت‌های پزشکی) در کنار سایر واحدهای درسی، به ارتقای مهارت‌های روان‌شناختی دانشجویان بپردازد.
همچنین مدیریت بیمارستان‌ها می‌توانند به‌منظور تقویت کارکنان و پیشگیری از آسیب‌های شغلی، با برگزاری کارگاه‌های آموزشی مهارت‌محور برای حفظ سلامت روان‌شناختی و بهبود عملکرد کارکنان گام بردارند.
این پژوهش چند محدودیت دارد:
نخست اینکه استفاده از روش نمونه‌گیری در‌دسترس و پرسشنامه برخط، به‌صورت بالقوه می‌تواند در نحوه پاسخ‌دهی آزمودنی‌ها سوگیری ایجاد کند.
دوم اینکه تعداد نمونه نسبتاً پایین، تعلق داشتن آزمونی‌ها به پرسنل بیمارستانی شهر رشت (به‌دلیل شرایط خاص مانند ورود ناگهانی اپیدمی به‌عنوان یکی از اولین شهرهای درگیر در ایران، با فشار روانی گسترده‌تری روبه‌رو بودند)، زن بودن بیشتر آزمودنی‌ها به میزان تقریبی 87 درصد، قرار داشتن بیشتر آزمودنی‌ها در سطح تحصیلی کارشناسی به میزان تقریبی 78 درصد، تعمیم‌پذیری نتایج حاضر را با محدودیت مواجهه ساخته‌است.
سوم اینکه این پژوهش، یک مطالعه مقطعی‌تحلیلی است که استنباط علیتی از متغیرهای پژوهش را غیر‌ممکن می‌کند.
چهارم اینکه استفاده از دیگر ابزار تشخیصی، مانند روش مصاحبه برای تشخیص دقیق‌تر اختلال استرس پس از آسیب، به‌دلیل خستگی و فشار ساعات کاری کارکنان وجود نداشت.
پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آینده با بررسی روابط بین این سازه‌ها در‌زمینه همه‌گیری به شکل مطالعات طولی در نمونه‌های مختلف و همچنین توجه به ساز‌و‌کار علّی و زیر‌بنایی انجام شوند.
مبتنی بر نتایج مطالعه که به‌نظر می‌رسد حساسیت اضطرابی و تاب‌آوری در میزان استرس پس از آسیب در دوره همه‌گیری کووید-19 در گروه‌های درمانی نقش دارند، شایسته است نهادهای مرتبط با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در راستای حفظ سلامت نیروهای درمانی و کاهش آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر استرس‌های حرفه‌ای، آموزش مهارت‌های روانشناسی مبنی بر ارتقای تاب‌آوری و کاهش حساسیت اضطرابی را در اولویت برنامه‌های سازمانی خود قرار دهند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان با کد اخلاق به‌شماره IR.GUMS.REC.1400.039 تصویب شد.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه قسمت‌های پژوهش مشارکت یکسان داشتند.
تعارض منافع
بنابر نویسندگان، این مقاله هیچ‌گونه تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از حضور مدیران، سرپرستاران و تمام کادر درمان بیمارستان‌های پورسینا و رازی شهر رشت که در انجام پژوهش، صمیمانه با ما همکاری داشتند، تقدیر و تشکر می‌شود. همچنین از سرکار خانم زهرا پورحبیبی به‌دلیل رهنمودهای ارزشمندشان در بخش نتایج پژوهش کمال تشکر را داریم.
References
1.Huang JZ, Han MF, Luo TD, Ren AK, Zhou XP. Mental health survey of medical staff in a tertiary infectious disease hospital for COVID-19. Chinese Journal of Industrial Hygiene and Occupational Diseases. 2020; 38(3):192-95. [Link]
2.Tan BYQ, Chew NWS, Lee GKH, Jing M, Goh Y, Yeo LLL, et al. Psychological impact of the COVID-19 pandemic on health care workers in Singapore. Annals of Internal Medicine. 2020; 173(4):317-20. [DOI:10.7326/M20-1083] [PMID] [PMCID]
3.Esmaeili Dolabinejad SH, Safa M, Ghasem Boroujerdi F, Hajizadeh F, Mirabzadeh Ardekani B. [Incidence of posttraumatic stress disorder after COVID-19 among medical staff of Masih Daneshvari hospital (Persian)]. Journal of Medical Council of Iran. 2020; 38(1):27-33. [Link]
4.Raudenská J, Steinerová V, Javůrková A, Urits I, Kaye AD, Viswanath O, et al. Occupational burnout syndrome and post-traumatic stress among healthcare professionals during the novel coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic. Best Practice & Research Clinical Anaesthesiology. 2020; 34(3):553-60. [DOI:10.1016/j.bpa.2020.07.008] [PMID] [PMCID]
5.Wu G, Feder A, Cohen H, Kim JJ, Calderon S, Charney DS, et al. Understanding resilience. Frontiers in Behavioral Neuroscience. 2013; 7:10. [DOI:10.3389/fnbeh.2013.00010] [PMID] [PMCID]
6.Carmassi C, Foghi C, Dell'Oste V, Cordone A, Bertelloni CA, Bui E, et al. PTSD symptoms in healthcare workers facing the three coronavirus outbreaks: What can we expect after the COVID-19 pandemic. Psychiatry Research. 2020; 292:113312. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113312] [PMID] [PMCID]
7.Polizzi C, Lynn SJ, Perry A. Stress and coping in the time of COVID-19: Pathways to resilience and recovery. Clinical Neuropsychiatry. 2020; 17(2):59-62. [PMID]
8.Lies J, Lau ST, Jones LE, Jensen MP, Tan G. Predictors and moderators of post-traumatic stress disorder: An investigation of anxiety sensitivity and resilience in individuals with chronic pain. Annals of the Academy of Medicine, Singapore. 2017; 46(3):102-10. [PMID]
9.Huffman EM, Athanasiadis DI, Anton NE, Haskett LA, Doster DL, Stefanidis D, et al. How resilient is your team? Exploring healthcare providers’ well-being during the COVID-19 pandemic. The American Journal of Surgery. 2021; 221(2):277-84. [PMID] [PMCID]
10.Javid Namin H, Ghamari M. [The effectiveness of group cognitive-behavioral therapy on increasing of resilience of disabled war veterans with post-traumatic stress disorder (PTSD) (Persian)]. Nurse and Physician Within War. 2021; 9(31):84-91. [Link]
11.Matsumoto N, Kawaguchi J. Negative item memory and associative memory: Influences of working memory capacity, anxiety sensitivity, and looming cognition. Journal of behavior Therapy and Experimental Psychiatry. 2020; 68:101569. [PMID]
12.Taylor S, Landry CA, Paluszek MM, Fergus TA, McKay D, Asmundson GJG. COVID stress syndrome: Concept, structure, and correlates. Depression and Anxiety. 2020; 37(8):706-14. [PMID] [PMCID]
13.Manning K, Eades ND, Kauffman BY, Long LJ, Richardson AL, Garey L, et al. Anxiety sensitivity moderates the impact of COVID-19 perceived stress on anxiety and functional impairment. Cognitive Therapy and Research. 2021; 45(4):689-96. [PMID] [PMCID]
14.Rogers AH, Bogiaizian D, Salazar PL, Solari A, Garey L, Fogle BM, et al. COVID-19 and anxiety sensitivity across two studies in Argentina: Associations with COVID-19 worry, symptom severity, anxiety, and functional impairment. Cognitive Therapy and Research. 2021; 45(4):697-707. [DOI:10.1007/s10608-020-10194-1] [PMID] [PMCID]
15.Siegel A, Mor I, Lahav Y. Profiles in COVID-19: Peritraumatic stress symptoms and their relation with death anxiety, anxiety sensitivity, and emotion dysregulation. European Journal of Psychotraumatology. 2021; 12(1):1968597. [PMID] [PMCID]
16.Tan W, Hao F, McIntyre RS, Jiang L, Jiang X, Zhang L, et al. Is returning to work during the COVID-19 pandemic stressful? A study on immediate mental health status and psychoneuroimmunity prevention measures of Chinese workforce. Brain, Behavior, and Immunity. 2020; 87:84-92. [PMID] [PMCID]
17.Goudarzvand Chegini M, Abdolahzadeh Lalehdashti M, Rezaee Kelidbari HR. [Relationship between authentic leadership, psychological empowerment and positive job behaviors in emergency department staff (Persian)]. Journal of Guilan University of Medical Sciences. 2018; 27 (107):61-8. [Link]
18.Rossi R, Socci V, Pacitti F, Di Lorenzo G, Di Marco A, Siracusano A, et al. Mental health outcomes among healthcare workers and the general population during the covid-19 in Italy. Frontiers in Psychology. 2020; 11:608986. [PMID]
19.Shechter A, Diaz F, Moise N, Anstey DE, Ye S, Agarwal S, et al. Psychological distress, coping behaviors, and preferences for support among New York healthcare workers during the COVID-19 pandemic. General Hospital Psychiatry. 2020; 66:1-8. [DOI:10.1016/j.genhosppsych.2020.06.007] [PMID] [PMCID]
20.Hofmeyer A, Taylor R. Strategies and resources for nurse leaders to use to lead with empathy and prudence so they understand and address sources of anxiety among nurses practicing in the era of COVID-19. Journal of Clinical Nursing. 2021; 30 (1-2):298-305. [DOI:10.1111/jocn.15520] [PMID] [PMCID]
21.Baradaran M, Mirzaei Malati M, Parsamehr N, Tahmasebi M. [Stress, cognitive- emotional regulation, and sense of meaning among female students during the covid-19 pandemic: A web-based cross-sectional study (Persian)]. Journal of Guilan University of Medical Sciences. 2021; 30(3):246-57. [DOI:10.32598/JGUMS.30.3.1673.1]
22.Schierberl Scherr AE, Ayotte BJ, Kellogg MB. Moderating roles of resilience and social support on psychiatric and practice outcomes in nurses working during the covid-19 pandemic. SAGE Open Nursing. 2021; 7:23779608211024213. [DOI:10.1177/23779608211024213] [PMID] [PMCID]
23.Weathers FW, Litz T, Herman DS, Huska JA, Keane TM. The PTSD Checklist (PCL): Reliability, validity, and diagnostic utility. Paper Presented at: The 9th Annual Meeting of the International Society for Traumatic Stress Studies. October 1993; San Antonio, America. [Link]
24.Sadeghi M, Taghva A, Goudarzi N, Rah Nejat A. [Validity and reliability of Persian version of “posttraumatic stress disorder scale” in war veterans (Persian)]. Iranian Journal of War and Public Health. 2016; 8(4):243-9. [Link]
25.Reiss S, Peterson RA, Gursky DM, McNally R J. Anxiety sensitivity, anxiety frequency and the prediction of fearfulness. Behavior Research and Therapy. 1986; 24(1):1-8. [DOI:10.1016/0005-7967(86)90143-9]
26.Beirami M, Akbari E, Qasempour A, Azimi Z. [An investigation of anxiety sensitivity, meta-worry and components of emotion regulation in students with and without social anxiety (Persian)]. Clinical Psychology Studies. 2012; 2(8):40-69. [Link]
27.Connor KM, Davidson JR. Development of a new resilience scale: The Connor-Davidson resilience scale (CD-RISC). Depression and Anxiety. 2003; 18(2):76-82. [DOI:10.1002/da.10113] [PMID]
28.Mohammadi M, Jazayeri AR, Rafie A, Joukar B, Pourshahbaz A. [Resilience factors in individuals at risk for substance abuse (Persian)]. Journal of Psychology. 2006; 1(2-3):203-24. [Link]
29.Ebrahimi SA, Baki Hashemi SMM. [Individual consequences of an organizational trauma in a health care provider unit (Persian)]. Journal of Guilan University of Medical Sciences. 2019; 27(108):11-24. [Link]
30.National Center for PTSD. Managing healthcare workers’ stress associated with the COVID-19 virus outbreak. Boston: National Center for PTSD; 2020.
2.Tan BYQ, Chew NWS, Lee GKH, Jing M, Goh Y, Yeo LLL, et al. Psychological impact of the COVID-19 pandemic on health care workers in Singapore. Annals of Internal Medicine. 2020; 173(4):317-20. [DOI:10.7326/M20-1083] [PMID] [PMCID]
3.Esmaeili Dolabinejad SH, Safa M, Ghasem Boroujerdi F, Hajizadeh F, Mirabzadeh Ardekani B. [Incidence of posttraumatic stress disorder after COVID-19 among medical staff of Masih Daneshvari hospital (Persian)]. Journal of Medical Council of Iran. 2020; 38(1):27-33. [Link]
4.Raudenská J, Steinerová V, Javůrková A, Urits I, Kaye AD, Viswanath O, et al. Occupational burnout syndrome and post-traumatic stress among healthcare professionals during the novel coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic. Best Practice & Research Clinical Anaesthesiology. 2020; 34(3):553-60. [DOI:10.1016/j.bpa.2020.07.008] [PMID] [PMCID]
5.Wu G, Feder A, Cohen H, Kim JJ, Calderon S, Charney DS, et al. Understanding resilience. Frontiers in Behavioral Neuroscience. 2013; 7:10. [DOI:10.3389/fnbeh.2013.00010] [PMID] [PMCID]
6.Carmassi C, Foghi C, Dell'Oste V, Cordone A, Bertelloni CA, Bui E, et al. PTSD symptoms in healthcare workers facing the three coronavirus outbreaks: What can we expect after the COVID-19 pandemic. Psychiatry Research. 2020; 292:113312. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113312] [PMID] [PMCID]
7.Polizzi C, Lynn SJ, Perry A. Stress and coping in the time of COVID-19: Pathways to resilience and recovery. Clinical Neuropsychiatry. 2020; 17(2):59-62. [PMID]
8.Lies J, Lau ST, Jones LE, Jensen MP, Tan G. Predictors and moderators of post-traumatic stress disorder: An investigation of anxiety sensitivity and resilience in individuals with chronic pain. Annals of the Academy of Medicine, Singapore. 2017; 46(3):102-10. [PMID]
9.Huffman EM, Athanasiadis DI, Anton NE, Haskett LA, Doster DL, Stefanidis D, et al. How resilient is your team? Exploring healthcare providers’ well-being during the COVID-19 pandemic. The American Journal of Surgery. 2021; 221(2):277-84. [PMID] [PMCID]
10.Javid Namin H, Ghamari M. [The effectiveness of group cognitive-behavioral therapy on increasing of resilience of disabled war veterans with post-traumatic stress disorder (PTSD) (Persian)]. Nurse and Physician Within War. 2021; 9(31):84-91. [Link]
11.Matsumoto N, Kawaguchi J. Negative item memory and associative memory: Influences of working memory capacity, anxiety sensitivity, and looming cognition. Journal of behavior Therapy and Experimental Psychiatry. 2020; 68:101569. [PMID]
12.Taylor S, Landry CA, Paluszek MM, Fergus TA, McKay D, Asmundson GJG. COVID stress syndrome: Concept, structure, and correlates. Depression and Anxiety. 2020; 37(8):706-14. [PMID] [PMCID]
13.Manning K, Eades ND, Kauffman BY, Long LJ, Richardson AL, Garey L, et al. Anxiety sensitivity moderates the impact of COVID-19 perceived stress on anxiety and functional impairment. Cognitive Therapy and Research. 2021; 45(4):689-96. [PMID] [PMCID]
14.Rogers AH, Bogiaizian D, Salazar PL, Solari A, Garey L, Fogle BM, et al. COVID-19 and anxiety sensitivity across two studies in Argentina: Associations with COVID-19 worry, symptom severity, anxiety, and functional impairment. Cognitive Therapy and Research. 2021; 45(4):697-707. [DOI:10.1007/s10608-020-10194-1] [PMID] [PMCID]
15.Siegel A, Mor I, Lahav Y. Profiles in COVID-19: Peritraumatic stress symptoms and their relation with death anxiety, anxiety sensitivity, and emotion dysregulation. European Journal of Psychotraumatology. 2021; 12(1):1968597. [PMID] [PMCID]
16.Tan W, Hao F, McIntyre RS, Jiang L, Jiang X, Zhang L, et al. Is returning to work during the COVID-19 pandemic stressful? A study on immediate mental health status and psychoneuroimmunity prevention measures of Chinese workforce. Brain, Behavior, and Immunity. 2020; 87:84-92. [PMID] [PMCID]
17.Goudarzvand Chegini M, Abdolahzadeh Lalehdashti M, Rezaee Kelidbari HR. [Relationship between authentic leadership, psychological empowerment and positive job behaviors in emergency department staff (Persian)]. Journal of Guilan University of Medical Sciences. 2018; 27 (107):61-8. [Link]
18.Rossi R, Socci V, Pacitti F, Di Lorenzo G, Di Marco A, Siracusano A, et al. Mental health outcomes among healthcare workers and the general population during the covid-19 in Italy. Frontiers in Psychology. 2020; 11:608986. [PMID]
19.Shechter A, Diaz F, Moise N, Anstey DE, Ye S, Agarwal S, et al. Psychological distress, coping behaviors, and preferences for support among New York healthcare workers during the COVID-19 pandemic. General Hospital Psychiatry. 2020; 66:1-8. [DOI:10.1016/j.genhosppsych.2020.06.007] [PMID] [PMCID]
20.Hofmeyer A, Taylor R. Strategies and resources for nurse leaders to use to lead with empathy and prudence so they understand and address sources of anxiety among nurses practicing in the era of COVID-19. Journal of Clinical Nursing. 2021; 30 (1-2):298-305. [DOI:10.1111/jocn.15520] [PMID] [PMCID]
21.Baradaran M, Mirzaei Malati M, Parsamehr N, Tahmasebi M. [Stress, cognitive- emotional regulation, and sense of meaning among female students during the covid-19 pandemic: A web-based cross-sectional study (Persian)]. Journal of Guilan University of Medical Sciences. 2021; 30(3):246-57. [DOI:10.32598/JGUMS.30.3.1673.1]
22.Schierberl Scherr AE, Ayotte BJ, Kellogg MB. Moderating roles of resilience and social support on psychiatric and practice outcomes in nurses working during the covid-19 pandemic. SAGE Open Nursing. 2021; 7:23779608211024213. [DOI:10.1177/23779608211024213] [PMID] [PMCID]
23.Weathers FW, Litz T, Herman DS, Huska JA, Keane TM. The PTSD Checklist (PCL): Reliability, validity, and diagnostic utility. Paper Presented at: The 9th Annual Meeting of the International Society for Traumatic Stress Studies. October 1993; San Antonio, America. [Link]
24.Sadeghi M, Taghva A, Goudarzi N, Rah Nejat A. [Validity and reliability of Persian version of “posttraumatic stress disorder scale” in war veterans (Persian)]. Iranian Journal of War and Public Health. 2016; 8(4):243-9. [Link]
25.Reiss S, Peterson RA, Gursky DM, McNally R J. Anxiety sensitivity, anxiety frequency and the prediction of fearfulness. Behavior Research and Therapy. 1986; 24(1):1-8. [DOI:10.1016/0005-7967(86)90143-9]
26.Beirami M, Akbari E, Qasempour A, Azimi Z. [An investigation of anxiety sensitivity, meta-worry and components of emotion regulation in students with and without social anxiety (Persian)]. Clinical Psychology Studies. 2012; 2(8):40-69. [Link]
27.Connor KM, Davidson JR. Development of a new resilience scale: The Connor-Davidson resilience scale (CD-RISC). Depression and Anxiety. 2003; 18(2):76-82. [DOI:10.1002/da.10113] [PMID]
28.Mohammadi M, Jazayeri AR, Rafie A, Joukar B, Pourshahbaz A. [Resilience factors in individuals at risk for substance abuse (Persian)]. Journal of Psychology. 2006; 1(2-3):203-24. [Link]
29.Ebrahimi SA, Baki Hashemi SMM. [Individual consequences of an organizational trauma in a health care provider unit (Persian)]. Journal of Guilan University of Medical Sciences. 2019; 27(108):11-24. [Link]
30.National Center for PTSD. Managing healthcare workers’ stress associated with the COVID-19 virus outbreak. Boston: National Center for PTSD; 2020.
| بازنشر اطلاعات | |
 | این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان
رشت - دانشگاه علوم پزشکی گیلان - معاوت تحقیقات و فناوری - دفتر مجله
کد پستی : 93345-41938
تلفن نمابر: 0133330939
وبسایت: http://journal.gums.ac.ir
ایمیل: medjour@gums.ac.ir
