دوره 31، شماره 3 - ( 7-1401 )
جلد 31 شماره 3 صفحات 273-260 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Jazaeri M, Abdolsamadi H, Khazaie S, Shahabi L. Vascular Endothelial Growth Factor Level in Patients With Oral Lichen Planus: A Systematic Review and Meta-Analysis. JGUMS 2022; 31 (3) :260-273
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2511-fa.html
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2511-fa.html
جزایری مینا، عبدالصمدی حمیدرضا، خزایی سلمان، شهابی لاله. میزان فاکتور رشد اندوتلیال عروق در بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی: یک مطالعه مروری نظام‌مند و متاآنالیز. مجله علوم پزشکی گیلان. 1401; 31 (3) :260-273
مینا جزایری1 
، حمیدرضا عبدالصمدی1 ، سلمان خزایی2 ، لاله شهابی* 3
، حمیدرضا عبدالصمدی1 ، سلمان خزایی2 ، لاله شهابی* 3
1- گروه بیماری‌های دهان، دانشکده دندانپزشکی، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
2- گروه اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
3- دستیار تخصصی گروه بیماری‌های دهان، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران. ، l.shahabi@yahoo.com
2- گروه اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
3- دستیار تخصصی گروه بیماری‌های دهان، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران. ، l.shahabi@yahoo.com
متن کامل [PDF 4071 kb]
(267 دریافت)
| چکیده (HTML) (920 مشاهده)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
References
متن کامل: (299 مشاهده)
مقدمه
لیکن پلان یک وضعیت التهابی مزمن شایع است که معمولاً زنان میان‌سال را درگیر می‌کند و می‌تواند بر پوست و غشای مخاطی تأثیر گذارد [1 ,2]. بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی در خطر بالای ابتلا به سرطان سلول سنگفرشی هستند.بنابراین تشخیص زودهنگام و دقیق برای جلوگیری از آسیب بیشتر به مخاط دهان ضروری است. بیوپسی به دنبال بررسی هیستوپاتولوژیک استاندارد طلایی برای تشخیص ضایعات مخاطی دهان ازجمله لیکن پلان دهانی است [3 ,4 ,5]. محرک‌های بالقوه متعددی مثل استعداد ژنتیکی، میکروارگانیسم‌ها، آلرژی (غذا، دارو، لوازم آرایشی، فلزات و غیره)، ترومای مکانیکی، استرس، مشکلات عصبی و بی‌خوابی، بیماری‌های سیستمیک (دیابت شیرین، تیروئید و بیماری‌های پوستی)، شغل و سبک زندگی، تروما‌های مخاطی (ساییدگی شدید/کاهش ابعاد عمودی/دندان‌های تیز) و وضعیت تغذیه در پاتوژنز لیکن پلان دهانی دخیل هستند [4].
رگ‌زایی یا تشکیل رگ‌های خونی جدید، غالباً در طول تکامل و تولیدمثل انسان رخ می‌دهد؛ هرچند رگ‌زایی غیر‌قابل‌کنترل فرایندی است که در موقعیت پاتولوژیک متعدد، ازجمله سرطان یافت می‌شود. همچنین رگ‌زایی تومور می‌تواند در گسترش سرطان بسیار مؤثر باشد. فرایند پیچیده رگ‌زایی تومور شامل سیگنال‌های متعدد و منظمی است که طی آن مولکول سیگنال‌دهنده پروآنژیوژنیک، فاکتور رشد اندوتلیال عروق و گیرنده آن نقش اصلی در رگ‌زایی داشته و اغلب در سرطان‌های انسان به‌شدت بیان می‌شوند و تلاش‌های بالینی اولیه برای توسعه درمان‌های ضد‌رگ‌زایی تا حد زیادی بر مهار سیگنال فاکتور رشد اندوتلیال عروق و رسپتور آن متمرکز شده است [6]. فاکتور رشد اندوتلیال عروق عامل اصلی رگ‌زایی است که دارای خاصیت میتوژن و اثر ضد آپوپتوتیک بر سلول‌های اندوتلیال است. در بیماری لیکن پلان دهانی فاکتورهای پیش‌رگ‌زایی در قسمت‌های عمقی‌تر بافت همبند و فاکتورهای رگ‌زایی مثل فاکتور رشد اندوتلیال عروق و رسپتور آن در تمامی بافت‌ها بالاست، در‌حالی‌که فاکتورهای ضد‌رگ‌زایی که در بافت‌های ملتهب بالاست در بیماران لیکن پلانی پایین‌تر است [7].
با توجه به اینکه تا‌کنون مطالعه‌ای منسجم درمورد تغییرات فاکتور رشد اندوتلیال عروق در 2 گروه بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی و افراد سالم انجام نشده است، به نظر می‌رسد که انجام یک مطالعه متا آنالیز به‌منظور دست‌یابی به برآیندکلی نتایج مطالعات قبلی یک ضرورت باشد. بنابراین در این مطالعه متاآنالیز با توجه به احتمال بدخیمی بیماری لیکن پلان دهانی با مروری بر مقالاتی که در گذشته انجام شده میزان فاکتور رشد اندوتلیال عروق در 2 گروه کنترل (افراد سالم) و گروه مبتلا به بیماری لیکن پلان دهانی مقایسه شده است.
روش‌ها
در این مطالعه مروری نظام‌مند و متاآنالیز پایگاه داده‌های الکترونیک معتبر بین‌المللی شامل وب‌آوساینس، پابمد و اسکوپوس تا پایان سال 2021 با استفاده از استراتژی جست‌وجوی زیر بررسی شد:
(((((Oral lichen planus [Title/Abstract]) OR OLP [Title/Abstract]) OR Oral Lichenoeid Lesion [Title/Abstract]))) AND ((((((Vessel endothelial growth factor [Title/Abstract]) OR VEGF [Title/Abstract]))
برای دست‌یابی به منابع بیشتر، لیست منابع مقالات انتخاب‌شده برای ورود به متاآنالیز به‌منظور یافتن مطالعات بیشتر بررسی شد. همچنین با نویسندگان مقالات انتخاب‌شده به‌منظور دست‌یابی به مقالات احتمالی منتشر‌نشده مکاتبه شد.
معیارهای ورود: همه مطالعاتی که میزان سطح فاکتور رشد اندوتلیال عروق در بیماران مبتلا به انواع مختلف لیکن پلان دهانی را بررسی کرده بودند وارد مطالعه شدند. مطالعات انجام‌شده بدون محدودیت زبان و زمان انتشار بررسی شدند. در این مطالعه کلیه مطالعات واجد شرایط، بدون محدودیت سنی و جنسی و نژادی بررسی شد.
معیارهای خروج: مطالعات کیفی، مطالعات گزارش موردی و گزارش موارد، نامه به سردبیر و مطالعات مروری نظام‌مند، بررسی نشد.
فرم جمع‌آوری داده‌ها برای استخراج داده‌ها به‌صورت الکترونیک در نرم افزار استاتا نسخه 14 طراحی و استفاده شد که شامل نام نویسنده اول، سال انتشار، کشور، نوع مطالعه، حجم مطالعه، مشخصات کلی شرکت‌کنندگان، نوع بیماری لیکن پلان، میانگین فاکتور رشد اندوتلیال عروق در گروه بیماران و گروه کنترل بود. در صورت فقدان داده‌های مورد‌نیاز با نویسنده مسئول مقالات تماس گرفته می‌شد. 2 محقق به‌صورت مجزا داده‌ها را استخراج کردند و در صورت مغایرت داده‌های حاصل با بررسی دقیق مقاله توسط محققین، نتیجه نهایی حاصل می‌شد. کیفیت روش اجرای مطالعات براساس راهنمای بیانیه نیوکاسل و اتاوا [8] بررسی شد. در این راهنما معیارهایی برای بررسی انتخاب افراد تحت مطالعه، مقایسه آن‌ها و همچنین مواجهه و پیامد در نظر گرفته شده است که حداکثر 9 ستاره به هر مطالعه تخصیص داده می‌شود. مطالعه دارای 7 ستاره و بیشتر به‌عنوان مطالعات با کیفیت بالا و مطالعات با 6 ستاره و کمتر به‌عنوان مطالعات با کیفیت پایین تقسیم‌بندی می‌شوند.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
از نرم‌افزار استاتا نسخه 14 در سطح اطمینان 95 درصد و با استفاده از مدل اثر تصادفی برای جمع‌آوری کردن نتایج مطالعات استفاده شد. برای اندازه‌گیری اختلاف میانگین 2 گروه از تفاوت میانگین استاندارد‌شده، استفاده شد. تمامی نتایج در سطح اطمینان 95 درصد برآورد و گزارش شد. ناهمگنی در نتایج مطالعه با استفاده از آزمون کای‌دو (χ2) [9] و کمیت ناهمگنی با استفاده از شاخص I2[10] بررسی شد. سوگیری در انتشار مطالعات با استفاده از آزمون‌های آماری بگ [11] و ایگر [12] بررسی شد. برای تحلیل حساسیت اثر مطالعات ازدسترفته حین جستوجو روی نتایج نهایی از آزمون تریم و فیل استفاده شد [13].
یافته‌ها
پس از جست‌وجوی اولیه در پایگاه داده‌های الکترونیکی، 62 مقاله به دست آمد که 17 مقاله از پایگاه پابمد، 22 مقاله از پایگاه ایکوپوس و 23 مقاله از وب‌آو ساینس تا انتهای سال2021 به دست آمد. 9 مقاله نیز از بررسی لیست منابع مقالات انتخاب‌شده و جستوجو در موتور جستجوگر گوگل‌اسکالر به دست آمد. درمجموع 22 مقاله تکراری با استفاده از نرم‌افزار EndNote شناسایی و حذف شدند و 36 مقاله به دلیل عدم ارتباط با اهداف مطالعه پس از بررسی عناوین و چکیده آن‌ها حذف شدند. از آنجایی که دسترسی به متن کامل 3 مقاله از 13 مقاله باقی‌مانده میسر نبود، 10 مقاله برای مطالعه متن کامل مقالات انتخاب شدند که از این تعداد 4 مقاله به علت نقص در روش اجرا و داده‌ها حذف شدند [14, 15, 16, 17] و سرانجام 6 مقاله انتخاب و وارد متاآنالیز شدند (تصویر شماره 1) [18, 19, 20, 21, 22 ,7].
لیکن پلان یک وضعیت التهابی مزمن شایع است که معمولاً زنان میان‌سال را درگیر می‌کند و می‌تواند بر پوست و غشای مخاطی تأثیر گذارد [1 ,2]. بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی در خطر بالای ابتلا به سرطان سلول سنگفرشی هستند.بنابراین تشخیص زودهنگام و دقیق برای جلوگیری از آسیب بیشتر به مخاط دهان ضروری است. بیوپسی به دنبال بررسی هیستوپاتولوژیک استاندارد طلایی برای تشخیص ضایعات مخاطی دهان ازجمله لیکن پلان دهانی است [3 ,4 ,5]. محرک‌های بالقوه متعددی مثل استعداد ژنتیکی، میکروارگانیسم‌ها، آلرژی (غذا، دارو، لوازم آرایشی، فلزات و غیره)، ترومای مکانیکی، استرس، مشکلات عصبی و بی‌خوابی، بیماری‌های سیستمیک (دیابت شیرین، تیروئید و بیماری‌های پوستی)، شغل و سبک زندگی، تروما‌های مخاطی (ساییدگی شدید/کاهش ابعاد عمودی/دندان‌های تیز) و وضعیت تغذیه در پاتوژنز لیکن پلان دهانی دخیل هستند [4].
رگ‌زایی یا تشکیل رگ‌های خونی جدید، غالباً در طول تکامل و تولیدمثل انسان رخ می‌دهد؛ هرچند رگ‌زایی غیر‌قابل‌کنترل فرایندی است که در موقعیت پاتولوژیک متعدد، ازجمله سرطان یافت می‌شود. همچنین رگ‌زایی تومور می‌تواند در گسترش سرطان بسیار مؤثر باشد. فرایند پیچیده رگ‌زایی تومور شامل سیگنال‌های متعدد و منظمی است که طی آن مولکول سیگنال‌دهنده پروآنژیوژنیک، فاکتور رشد اندوتلیال عروق و گیرنده آن نقش اصلی در رگ‌زایی داشته و اغلب در سرطان‌های انسان به‌شدت بیان می‌شوند و تلاش‌های بالینی اولیه برای توسعه درمان‌های ضد‌رگ‌زایی تا حد زیادی بر مهار سیگنال فاکتور رشد اندوتلیال عروق و رسپتور آن متمرکز شده است [6]. فاکتور رشد اندوتلیال عروق عامل اصلی رگ‌زایی است که دارای خاصیت میتوژن و اثر ضد آپوپتوتیک بر سلول‌های اندوتلیال است. در بیماری لیکن پلان دهانی فاکتورهای پیش‌رگ‌زایی در قسمت‌های عمقی‌تر بافت همبند و فاکتورهای رگ‌زایی مثل فاکتور رشد اندوتلیال عروق و رسپتور آن در تمامی بافت‌ها بالاست، در‌حالی‌که فاکتورهای ضد‌رگ‌زایی که در بافت‌های ملتهب بالاست در بیماران لیکن پلانی پایین‌تر است [7].
با توجه به اینکه تا‌کنون مطالعه‌ای منسجم درمورد تغییرات فاکتور رشد اندوتلیال عروق در 2 گروه بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی و افراد سالم انجام نشده است، به نظر می‌رسد که انجام یک مطالعه متا آنالیز به‌منظور دست‌یابی به برآیندکلی نتایج مطالعات قبلی یک ضرورت باشد. بنابراین در این مطالعه متاآنالیز با توجه به احتمال بدخیمی بیماری لیکن پلان دهانی با مروری بر مقالاتی که در گذشته انجام شده میزان فاکتور رشد اندوتلیال عروق در 2 گروه کنترل (افراد سالم) و گروه مبتلا به بیماری لیکن پلان دهانی مقایسه شده است.
روش‌ها
در این مطالعه مروری نظام‌مند و متاآنالیز پایگاه داده‌های الکترونیک معتبر بین‌المللی شامل وب‌آوساینس، پابمد و اسکوپوس تا پایان سال 2021 با استفاده از استراتژی جست‌وجوی زیر بررسی شد:
(((((Oral lichen planus [Title/Abstract]) OR OLP [Title/Abstract]) OR Oral Lichenoeid Lesion [Title/Abstract]))) AND ((((((Vessel endothelial growth factor [Title/Abstract]) OR VEGF [Title/Abstract]))
برای دست‌یابی به منابع بیشتر، لیست منابع مقالات انتخاب‌شده برای ورود به متاآنالیز به‌منظور یافتن مطالعات بیشتر بررسی شد. همچنین با نویسندگان مقالات انتخاب‌شده به‌منظور دست‌یابی به مقالات احتمالی منتشر‌نشده مکاتبه شد.
معیارهای ورود: همه مطالعاتی که میزان سطح فاکتور رشد اندوتلیال عروق در بیماران مبتلا به انواع مختلف لیکن پلان دهانی را بررسی کرده بودند وارد مطالعه شدند. مطالعات انجام‌شده بدون محدودیت زبان و زمان انتشار بررسی شدند. در این مطالعه کلیه مطالعات واجد شرایط، بدون محدودیت سنی و جنسی و نژادی بررسی شد.
معیارهای خروج: مطالعات کیفی، مطالعات گزارش موردی و گزارش موارد، نامه به سردبیر و مطالعات مروری نظام‌مند، بررسی نشد.
فرم جمع‌آوری داده‌ها برای استخراج داده‌ها به‌صورت الکترونیک در نرم افزار استاتا نسخه 14 طراحی و استفاده شد که شامل نام نویسنده اول، سال انتشار، کشور، نوع مطالعه، حجم مطالعه، مشخصات کلی شرکت‌کنندگان، نوع بیماری لیکن پلان، میانگین فاکتور رشد اندوتلیال عروق در گروه بیماران و گروه کنترل بود. در صورت فقدان داده‌های مورد‌نیاز با نویسنده مسئول مقالات تماس گرفته می‌شد. 2 محقق به‌صورت مجزا داده‌ها را استخراج کردند و در صورت مغایرت داده‌های حاصل با بررسی دقیق مقاله توسط محققین، نتیجه نهایی حاصل می‌شد. کیفیت روش اجرای مطالعات براساس راهنمای بیانیه نیوکاسل و اتاوا [8] بررسی شد. در این راهنما معیارهایی برای بررسی انتخاب افراد تحت مطالعه، مقایسه آن‌ها و همچنین مواجهه و پیامد در نظر گرفته شده است که حداکثر 9 ستاره به هر مطالعه تخصیص داده می‌شود. مطالعه دارای 7 ستاره و بیشتر به‌عنوان مطالعات با کیفیت بالا و مطالعات با 6 ستاره و کمتر به‌عنوان مطالعات با کیفیت پایین تقسیم‌بندی می‌شوند.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
از نرم‌افزار استاتا نسخه 14 در سطح اطمینان 95 درصد و با استفاده از مدل اثر تصادفی برای جمع‌آوری کردن نتایج مطالعات استفاده شد. برای اندازه‌گیری اختلاف میانگین 2 گروه از تفاوت میانگین استاندارد‌شده، استفاده شد. تمامی نتایج در سطح اطمینان 95 درصد برآورد و گزارش شد. ناهمگنی در نتایج مطالعه با استفاده از آزمون کای‌دو (χ2) [9] و کمیت ناهمگنی با استفاده از شاخص I2[10] بررسی شد. سوگیری در انتشار مطالعات با استفاده از آزمون‌های آماری بگ [11] و ایگر [12] بررسی شد. برای تحلیل حساسیت اثر مطالعات ازدسترفته حین جستوجو روی نتایج نهایی از آزمون تریم و فیل استفاده شد [13].
یافته‌ها
پس از جست‌وجوی اولیه در پایگاه داده‌های الکترونیکی، 62 مقاله به دست آمد که 17 مقاله از پایگاه پابمد، 22 مقاله از پایگاه ایکوپوس و 23 مقاله از وب‌آو ساینس تا انتهای سال2021 به دست آمد. 9 مقاله نیز از بررسی لیست منابع مقالات انتخاب‌شده و جستوجو در موتور جستجوگر گوگل‌اسکالر به دست آمد. درمجموع 22 مقاله تکراری با استفاده از نرم‌افزار EndNote شناسایی و حذف شدند و 36 مقاله به دلیل عدم ارتباط با اهداف مطالعه پس از بررسی عناوین و چکیده آن‌ها حذف شدند. از آنجایی که دسترسی به متن کامل 3 مقاله از 13 مقاله باقی‌مانده میسر نبود، 10 مقاله برای مطالعه متن کامل مقالات انتخاب شدند که از این تعداد 4 مقاله به علت نقص در روش اجرا و داده‌ها حذف شدند [14, 15, 16, 17] و سرانجام 6 مقاله انتخاب و وارد متاآنالیز شدند (تصویر شماره 1) [18, 19, 20, 21, 22 ,7].
جدول شماره 1 اطلاعات شش مطالعه وارد‌شده به مرحله متاآنالیز را نشان می‌دهد.
.jpg)
حجم نمونه مطالعات مورد‌مطالعه از10 تا 36 در گروه بیماران شناخته‌شده مبتلا به لیکن پلان دهانی براساس نمای بالینی و بافت‌شناسی و از 10تا 40 در گروه کنترل، افراد سالم فاقد نمای بالینی پیشنهاد‌کننده لیکن پلان دهانی، متغیر بود. از مجموع مقالات، 2 مقاله مربوط به ایران و 1 مقاله مربوط به مصر و 1 مقاله از چین و 1 مقاله از هند و 1 مقاله از نیوزلند بود. برای ارزیابی فاکتور رشد اندوتلیال عروق، در 2 مطالعه از روش الایزا و در 3 مطالعه از روش ایمنوهیستوشیمی و در 1 مقاله از روش واکنش زنجیره‌ای پلیمراز برای تشخیص استفاده شده بود.
در ارتباط با کیفیت مطالعات، تمامی مطالعات وارد‌شده به متاآنالیز براساس مقیاس نیوکاسل اوتاوا کیفیت بالایی داشتند.
ارتباط مقایسه میانگین فاکتور رشد اندوتلیال عروق در بیماران لیکن پلان دهانی در مقایسه با افراد سالم در تصویر شماره 2 نشان داده شده است.
حجم نمونه مطالعات مورد‌مطالعه از10 تا 36 در گروه بیماران شناخته‌شده مبتلا به لیکن پلان دهانی براساس نمای بالینی و بافت‌شناسی و از 10تا 40 در گروه کنترل، افراد سالم فاقد نمای بالینی پیشنهاد‌کننده لیکن پلان دهانی، متغیر بود. از مجموع مقالات، 2 مقاله مربوط به ایران و 1 مقاله مربوط به مصر و 1 مقاله از چین و 1 مقاله از هند و 1 مقاله از نیوزلند بود. برای ارزیابی فاکتور رشد اندوتلیال عروق، در 2 مطالعه از روش الایزا و در 3 مطالعه از روش ایمنوهیستوشیمی و در 1 مقاله از روش واکنش زنجیره‌ای پلیمراز برای تشخیص استفاده شده بود.
در ارتباط با کیفیت مطالعات، تمامی مطالعات وارد‌شده به متاآنالیز براساس مقیاس نیوکاسل اوتاوا کیفیت بالایی داشتند.
ارتباط مقایسه میانگین فاکتور رشد اندوتلیال عروق در بیماران لیکن پلان دهانی در مقایسه با افراد سالم در تصویر شماره 2 نشان داده شده است.
جدول انباشت نشان می‌دهد که اختلاف معناداری بین 2 گروه از نظر میانگین فاکتور رشد اندوتلیال عروق وجود ندارد (تفاوت میانگین استاندارد شده: 0/46، فاصله اطمینان 95 درصد: 3/05-، 2/13-) و نتیجه شاخص I2 نشان‌دهنده ناهمگونی قابل‌توجه در نتیجه مطالعات است (97/9درصد=I2).
ارتباط مقایسه میانگین فاکتور رشد اندوتلیال عروق در بیماران لیکن پلان در مقایسه با افراد سالم براساس نوع روش آزمایشگاهی به‌کار‌رفته برای تشخیص در تصویر شماره 3 نشان داده شده است.
ارتباط مقایسه میانگین فاکتور رشد اندوتلیال عروق در بیماران لیکن پلان در مقایسه با افراد سالم براساس نوع روش آزمایشگاهی به‌کار‌رفته برای تشخیص در تصویر شماره 3 نشان داده شده است.
نتایج نشان داد اختلاف معناداری بین دو گروه از نظر میانگین فاکتور رشد اندوتلیال عروق براساس روش تشخیصی ایمونوهیستوشیمیایی وجود دارد (تفاوت میانگین استاندارد‌شده: 3/30، فاصله اطمینان 95 درصد: 0/36-، 6/25، 028/P=0)، ولی اختلاف این 2 گروه براساس روش تشخیصی الایزا از نظر آماری معنادار نبود (530/P=0).
نتایج آزمون تریم و فیل برای تحلیل حساسیت اندازه اثر مطالعات ازدسترفته حین جستوجو، نشان داد حداقل یک مطالعه وارد تحلیل نهایی نشده است و با در نظر گرفتن آن مطالعه، اندازه اثر نهایی (تفاوت میانگین استاندارد‌شده: 0/62، فاصله اطمینان 95 درصد: 9/26-، 0/04) خواهد بود.
بحث و نتیجه‌گیری
لیکن پلان بیماری پوستی مخاطی شایعی بوده که احتمال بروز بدخیمی در آن وجود دارد و بیشتر در افراد میان‌سال، با شیوع بیشتر در زنان رخ می‌دهد [23, 24]. اتیولوژی این عارضه همچنان ناشناخته باقی مانده و عوامل متعددی برای آن برشمرده شده‌اند، اما همچنان اتفاق نظری برای هیچ‌کدام از این عوامل وجود ندارد [25, 26 ,18]. بنابراین این مطالعه با هدف بررسی اثرات فاکتور رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال به‌عنوان یکی از عوامل اتیولوژیک این بیماری در قالب یک مرور نظام‌مند و متاآنالیز انجام شد. به‌طورکلی یافته‌های این مطالعه نشان داد فاکتور رشد عروق اندوتلیال در بیمارانی که لیکن پلان دهانی داشتند در مطالعاتی که از روش تشخیصی ایمونوهیستوشیمیایی استفاده کرده بودند بیشتر از گروه کنترل سالم و بدون این ضایعات دهانی بود.
در انجام این پژوهش، 6 مطالعه مورد‌شاهدی که تأثیر رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال (رگ‌زایی) بر بروز ضایعلات لیکن پلان دهانی را بررسی کرده بودند با استفاده از روش مدل اثرات تصادفی با یکدیگر ادغام شدند. برآورد حاصل از این مطالعات نشان داد فاکتور رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال در بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی به‌طور متوسط 0/46 بیشتر از گروه کنترل با محیط دهان سالم بود. در توجیه این یافته می‌توان به نتایج حاصل از مطالعه مریم مردانی در سال 2012 اشاره کرد [18]. در این مطالعه فاکتور رشد عروق اندوتلیال عروق با استفاده از روش الایزا در 2 گروه بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی و گروه کنترل سالم مقایسه شد. براساس این مطالعه میانگین مقدار فاکتور رشد اندوتلیال عروق در بیماران لیکن پلان دهانی به‌طور معناداری بالاتر از گروه کنترل سالم بود. اگرچه بیان فاکتور رشد اندوتلیال عروق به‌عنوان کلید تنظیم رگ‌زایی عمل می‌کند، اما تحت تأثیر فاکتورهای التهابی مختلفی ازجمله اینترلوکین 1، اینترلوکین 6 و اینترلوکین 8 ممکن است دچار بیان بیش‌از‌حد شده و در‌نتیجه این امر در محیط دهان هیپوکسی رخ دهد و باعث بروز ضایعات لیکن پلان و درنهایت بدخیمی در محیط دهان یا بافت درگیر شود. به عبارت بهتر هرگاه محیط دهان تحت شرایط هیپوکسیک قرار بگیرد، میزان رگ‌زایی و فاکتور رشد اندوتلیال عروق افزایش می‌یابد و این امر بیماران را در معرض بروز لیکن پلان دهانی قرار می‌دهد [27, 28].
نتایج حاصل از پژوهش دیگری که رودووس و همکاران انجام دادند، نشان داد میزان یکسری از سایتوکین‌های پیش‌رگ‌زایی مانند اینترلوکین 1، اینترلوکین 6، اینترلوکین 8 و فاکتور نکروز‌دهنده تومور‌ـ‌آلفا، به‌طور قابل‌توجهی در بافت دهان و مایعات دهان بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی افزایش یافته بود. این عوامل می‌توانند بیان فاکتور رشد اندوتلیال عروق را در سطح غیر‌طبیعی یعنی بیش از آن حدی که برای کنترل میزان رگ‌زایی نیاز است، افزایش دهند و با افزایش مقدار فاکتور رشد اندوتلیال عروق، زمینه را برای بروز لیکن پلان دهانی فراهم کنند [29].
ظاهر بالینی لیکن پلان دهانی، به 6 شکل مختلف ازجمله الگوهای رتیکولار، پلاک مانند، آتروفیک، پاپولار، اروزیو و بولوز طبقه‌بندی می‌شود که با توجه به نتایج مطالعات مختلف، در تمامی انواع لیکن پلان دهانی افزایش فاکتور رشد اندوتلیال عروق نسبت به افراد سالم دیده می‌شود که این افزایش در لیکن پلان آتروفیک و اروزیو نسبت به بقیه اشکال لیکن پلان دهانی بیشتر است. بنابراین به‌عنوان فاکتوری برای ارزیابی احتمال بروز لیکن پلان دهانی و بدخیمی در نظر گرفته شود [30 ،29].
نتایج بررسی‌های ایمنوهیستوشیمی قبلی که با هدف تعیین تأثیر آنتی‌ژن‌های درگیر در فرایند رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال انجام شده‌اند، نشان داده است پدیده رگ‌زایی در فرایند تبدیل لیکن پلان دهانی به ضایعات سرطانی نقش دارند. این مطالعات به‌ویژه نشان‌دهنده این بوده‌اند که رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال با بروز ضایعات لیکن پلان اروزیو دهانی همراه هستند [18، 31].
اثبات نقش فرایند رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال بر بروز ضایعات لیکن پلان دهانی از این جهت اهمیت دارد که در حال حاضر روش‌های درمانی جدیدی مبتنی بر استفاده از داروهای ضد رگ‌زایی کشف شده‌اند که تشخیص زودرس فرایند رگ‌زایی در مراحل اولیه امکان اثربخشی این داروها و جلوگیری از پیشرفت لیکن پلان دهانی به سمت ضایعات بدخیم و سرطانی را افزایش می‌دهد. حتی بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که درمان ضد‌رگ‌زایی می‌تواند شدت لیکن پلان دهانی را کاهش دهد و پیشرفت التهابات مزمن در بسیاری از بیماری‌های اتوایمیون را ازطریق مهار فاکتور رشد اندوتلیال عروقی به تأخیر بیندازد [32 ،14].
در انجام این پژوهش چندین محدودیت وجود داشت: اول اینکه نظر به اینکه تعداد مقالات وارد‌شده کمتر از 10 مورد بود، امکان استفاده از متارگرسیون برای اندازه‌گیری منبع ناهمگونی بین نتایج از محققین سلب شد. دوم اینکه روش‌های مختلفی برای سنجش فاکتور رشد عروق اندوتلیال وجود دارد (الایزا، ایمنوهیستوشیمی و واکنش زنجیره ایی پلیمراز) که حساسیت و ویژگی این روش‌ها با یکدیگر متفاوت است.سوم اینکه در برخی از انواع لیکن پلان دهانی مانند لیکن پلان اروزیو افزایش فاکتور رشد اندوتلیال بیشتر است. در‌حالی‌که در این مطالعه انواع مختلف لیکن پلان دهانی تفکیک نشده است. با توجه به اینکه تعداد مقالات وارد‌شده در این مطالعه کم بود ما مجبور شدیم که همه این روش‌ها و همه انواع لیکن پلان را با یکدیگر ترکیب کنیم. بنابراین توصیه می‌شود در پژوهش‌های آتی، مطالعات مختلف به تفکیک روش تشخیص و نوع لیکن پلان دهانی با یکدیگر ترکیب شوند. با وجود این محدودیت‌ها، این متاآنالیز ارتباط بین بالا بودن فاکتور رشد اندوتلیال عروق با بروز ضایعات لیکن پلان دهانی را ارزیابی کرد و نشان داد میانگین رگ‌زایی در بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی از گروه کنترل سالم بالاتر است.
نتایج این مطالعه مرورنظام‌مند و متاآنالیز نشان داد میانگین رشد رگ‌زایی در بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی بیشتر از گروه کنترل سالم بود. بنابراین سنجش فاکتورها و شاخص‌های سرمی که بیانگر میزان فاکتور رشد اندوتلیال عروق هستند می‌تواند به‌عنوان یک فاکتور مؤثر برای تشخیص بروز لیکن پلان دهانی در نظر گرفته شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم‌پزشکی همدان با شناسه کد اخلاق IR.UMSHA.REC.1400.544 تصویب شد.
حامی مالی
این مقاله از طرح تحقیق به شماره ثبت 140010218568 استخراج شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و طراحی مطالعه: حمیدرضا عبدالصمدی، مینا جزایری؛ کسب، تحلیل و تفسیر داده‌ها: سلمان خزایی، لاله شهابی؛ تهیه پیش‌نویس دست‌نوشته: لاله شهابی، مینا جزایری؛ بازبینی نقادانه دست‌نوشته برای محتوای فکری مهم: مینا جزایری، لاله شهابی؛ تحلیل آماری: سلمان خزایی؛ جذب منابع مالی: حمیدرضا عبدالصمدی؛ نظارت بر مطالعه: مینا جزایری،لاله شهابی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه و مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی همدان به جهت حمایت از هزینه‌های مربوطه تشکر و قدردانی می‌کنند.
نتایج آزمون تریم و فیل برای تحلیل حساسیت اندازه اثر مطالعات ازدسترفته حین جستوجو، نشان داد حداقل یک مطالعه وارد تحلیل نهایی نشده است و با در نظر گرفتن آن مطالعه، اندازه اثر نهایی (تفاوت میانگین استاندارد‌شده: 0/62، فاصله اطمینان 95 درصد: 9/26-، 0/04) خواهد بود.
بحث و نتیجه‌گیری
لیکن پلان بیماری پوستی مخاطی شایعی بوده که احتمال بروز بدخیمی در آن وجود دارد و بیشتر در افراد میان‌سال، با شیوع بیشتر در زنان رخ می‌دهد [23, 24]. اتیولوژی این عارضه همچنان ناشناخته باقی مانده و عوامل متعددی برای آن برشمرده شده‌اند، اما همچنان اتفاق نظری برای هیچ‌کدام از این عوامل وجود ندارد [25, 26 ,18]. بنابراین این مطالعه با هدف بررسی اثرات فاکتور رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال به‌عنوان یکی از عوامل اتیولوژیک این بیماری در قالب یک مرور نظام‌مند و متاآنالیز انجام شد. به‌طورکلی یافته‌های این مطالعه نشان داد فاکتور رشد عروق اندوتلیال در بیمارانی که لیکن پلان دهانی داشتند در مطالعاتی که از روش تشخیصی ایمونوهیستوشیمیایی استفاده کرده بودند بیشتر از گروه کنترل سالم و بدون این ضایعات دهانی بود.
در انجام این پژوهش، 6 مطالعه مورد‌شاهدی که تأثیر رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال (رگ‌زایی) بر بروز ضایعلات لیکن پلان دهانی را بررسی کرده بودند با استفاده از روش مدل اثرات تصادفی با یکدیگر ادغام شدند. برآورد حاصل از این مطالعات نشان داد فاکتور رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال در بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی به‌طور متوسط 0/46 بیشتر از گروه کنترل با محیط دهان سالم بود. در توجیه این یافته می‌توان به نتایج حاصل از مطالعه مریم مردانی در سال 2012 اشاره کرد [18]. در این مطالعه فاکتور رشد عروق اندوتلیال عروق با استفاده از روش الایزا در 2 گروه بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی و گروه کنترل سالم مقایسه شد. براساس این مطالعه میانگین مقدار فاکتور رشد اندوتلیال عروق در بیماران لیکن پلان دهانی به‌طور معناداری بالاتر از گروه کنترل سالم بود. اگرچه بیان فاکتور رشد اندوتلیال عروق به‌عنوان کلید تنظیم رگ‌زایی عمل می‌کند، اما تحت تأثیر فاکتورهای التهابی مختلفی ازجمله اینترلوکین 1، اینترلوکین 6 و اینترلوکین 8 ممکن است دچار بیان بیش‌از‌حد شده و در‌نتیجه این امر در محیط دهان هیپوکسی رخ دهد و باعث بروز ضایعات لیکن پلان و درنهایت بدخیمی در محیط دهان یا بافت درگیر شود. به عبارت بهتر هرگاه محیط دهان تحت شرایط هیپوکسیک قرار بگیرد، میزان رگ‌زایی و فاکتور رشد اندوتلیال عروق افزایش می‌یابد و این امر بیماران را در معرض بروز لیکن پلان دهانی قرار می‌دهد [27, 28].
نتایج حاصل از پژوهش دیگری که رودووس و همکاران انجام دادند، نشان داد میزان یکسری از سایتوکین‌های پیش‌رگ‌زایی مانند اینترلوکین 1، اینترلوکین 6، اینترلوکین 8 و فاکتور نکروز‌دهنده تومور‌ـ‌آلفا، به‌طور قابل‌توجهی در بافت دهان و مایعات دهان بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی افزایش یافته بود. این عوامل می‌توانند بیان فاکتور رشد اندوتلیال عروق را در سطح غیر‌طبیعی یعنی بیش از آن حدی که برای کنترل میزان رگ‌زایی نیاز است، افزایش دهند و با افزایش مقدار فاکتور رشد اندوتلیال عروق، زمینه را برای بروز لیکن پلان دهانی فراهم کنند [29].
ظاهر بالینی لیکن پلان دهانی، به 6 شکل مختلف ازجمله الگوهای رتیکولار، پلاک مانند، آتروفیک، پاپولار، اروزیو و بولوز طبقه‌بندی می‌شود که با توجه به نتایج مطالعات مختلف، در تمامی انواع لیکن پلان دهانی افزایش فاکتور رشد اندوتلیال عروق نسبت به افراد سالم دیده می‌شود که این افزایش در لیکن پلان آتروفیک و اروزیو نسبت به بقیه اشکال لیکن پلان دهانی بیشتر است. بنابراین به‌عنوان فاکتوری برای ارزیابی احتمال بروز لیکن پلان دهانی و بدخیمی در نظر گرفته شود [30 ،29].
نتایج بررسی‌های ایمنوهیستوشیمی قبلی که با هدف تعیین تأثیر آنتی‌ژن‌های درگیر در فرایند رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال انجام شده‌اند، نشان داده است پدیده رگ‌زایی در فرایند تبدیل لیکن پلان دهانی به ضایعات سرطانی نقش دارند. این مطالعات به‌ویژه نشان‌دهنده این بوده‌اند که رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال با بروز ضایعات لیکن پلان اروزیو دهانی همراه هستند [18، 31].
اثبات نقش فرایند رشد بیش‌از‌حد عروق اندوتلیال بر بروز ضایعات لیکن پلان دهانی از این جهت اهمیت دارد که در حال حاضر روش‌های درمانی جدیدی مبتنی بر استفاده از داروهای ضد رگ‌زایی کشف شده‌اند که تشخیص زودرس فرایند رگ‌زایی در مراحل اولیه امکان اثربخشی این داروها و جلوگیری از پیشرفت لیکن پلان دهانی به سمت ضایعات بدخیم و سرطانی را افزایش می‌دهد. حتی بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که درمان ضد‌رگ‌زایی می‌تواند شدت لیکن پلان دهانی را کاهش دهد و پیشرفت التهابات مزمن در بسیاری از بیماری‌های اتوایمیون را ازطریق مهار فاکتور رشد اندوتلیال عروقی به تأخیر بیندازد [32 ،14].
در انجام این پژوهش چندین محدودیت وجود داشت: اول اینکه نظر به اینکه تعداد مقالات وارد‌شده کمتر از 10 مورد بود، امکان استفاده از متارگرسیون برای اندازه‌گیری منبع ناهمگونی بین نتایج از محققین سلب شد. دوم اینکه روش‌های مختلفی برای سنجش فاکتور رشد عروق اندوتلیال وجود دارد (الایزا، ایمنوهیستوشیمی و واکنش زنجیره ایی پلیمراز) که حساسیت و ویژگی این روش‌ها با یکدیگر متفاوت است.سوم اینکه در برخی از انواع لیکن پلان دهانی مانند لیکن پلان اروزیو افزایش فاکتور رشد اندوتلیال بیشتر است. در‌حالی‌که در این مطالعه انواع مختلف لیکن پلان دهانی تفکیک نشده است. با توجه به اینکه تعداد مقالات وارد‌شده در این مطالعه کم بود ما مجبور شدیم که همه این روش‌ها و همه انواع لیکن پلان را با یکدیگر ترکیب کنیم. بنابراین توصیه می‌شود در پژوهش‌های آتی، مطالعات مختلف به تفکیک روش تشخیص و نوع لیکن پلان دهانی با یکدیگر ترکیب شوند. با وجود این محدودیت‌ها، این متاآنالیز ارتباط بین بالا بودن فاکتور رشد اندوتلیال عروق با بروز ضایعات لیکن پلان دهانی را ارزیابی کرد و نشان داد میانگین رگ‌زایی در بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی از گروه کنترل سالم بالاتر است.
نتایج این مطالعه مرورنظام‌مند و متاآنالیز نشان داد میانگین رشد رگ‌زایی در بیماران مبتلا به لیکن پلان دهانی بیشتر از گروه کنترل سالم بود. بنابراین سنجش فاکتورها و شاخص‌های سرمی که بیانگر میزان فاکتور رشد اندوتلیال عروق هستند می‌تواند به‌عنوان یک فاکتور مؤثر برای تشخیص بروز لیکن پلان دهانی در نظر گرفته شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم‌پزشکی همدان با شناسه کد اخلاق IR.UMSHA.REC.1400.544 تصویب شد.
حامی مالی
این مقاله از طرح تحقیق به شماره ثبت 140010218568 استخراج شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و طراحی مطالعه: حمیدرضا عبدالصمدی، مینا جزایری؛ کسب، تحلیل و تفسیر داده‌ها: سلمان خزایی، لاله شهابی؛ تهیه پیش‌نویس دست‌نوشته: لاله شهابی، مینا جزایری؛ بازبینی نقادانه دست‌نوشته برای محتوای فکری مهم: مینا جزایری، لاله شهابی؛ تحلیل آماری: سلمان خزایی؛ جذب منابع مالی: حمیدرضا عبدالصمدی؛ نظارت بر مطالعه: مینا جزایری،لاله شهابی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه و مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی همدان به جهت حمایت از هزینه‌های مربوطه تشکر و قدردانی می‌کنند.
References
1.Pakfetrat A, Dalirsani Z, Nematy M, Esmaily H, Pishbin A, Sheikhveysi M. Association between dietary patterns and oral lichen planus. Journal of Biochemical Technology. 2019; 2:176-83. [Link]
2.Ramesh S, Nazeer SS, Thomas S, Vivek V, Jayasree RS. Optical diagnosis of oral lichen planus: A clinical study on the use of autofluorescence spectroscopy combined with multivariate analysis. Spectrochimica Acta Part A: Molecular and Biomolecular Spectroscopy. 2021; 248:119240. [DOI:10.1016/j.saa.2020.119240] [PMID]
3.Warnakulasuriya S, Kujan O, Aguirre-Urizar JM, Bagan JV, González-Moles MÁ, Kerr AR, et al. Oral potentially malignant disorders: A consensus report from an international seminar on nomenclature and classification, convened by the WHO collaborating centre for oral cancer. Oral Diseases. 2021; 27(8):1862-80. [DOI:10.1111/odi.13704] [PMID]
4.Daye M, Temiz SA, Isık B. The relationship between lichen planus and metabolic syndrome. Journal of Cosmetic Dermatology. 2021; 20(8):2635-9. [DOI:10.1111/jocd.13905] [PMID]
5.Zhao Y, Adjei AA. Targeting angiogenesis in cancer therapy: Moving beyond vascular endothelial growth factor. The Oncologist. 2015; 20(6):660-73. [DOI:10.1634/theoncologist.2014-0465] [PMID] [PMCID]
6.Melincovici CS, Boşca AB, Şuşman S, Mărginean M, Mihu C, Istrate M, et al. Vascular endothelial growth factor (VEGF)-key factor in normal and pathological angiogenesis.Romanian Journal of Morphology and Embryology. 2018; 59(2):455-67. [PMID]
7.Al-Hassiny A, Friedlander L, Parachuru V, Seo B, Hussaini H, Rich A. Upregulation of angiogenesis in oral lichen planus. Journal of Oral Pathology & Medicine. 2018; 47(2):173-8. [DOI:10.1111/jop.12665] [PMID]
8.Wells G, Shea B, O’connell D, Peterson J, Welch V, Losos M, et al. The newcastle-ottawa scale (NOS) for assessing the quality of nonrandomised studies in meta-analyses. 2016. [Updated 2022 October]. Available at: [Link]
9.Higgins JP, Green S. Cochrane handbook for systematic reviews of interventions: Cochrane Book Series. Hoboken: Wiley; 2008. [DOI:10.1002/9780470712184]
10.Higgins JP, Thompson SG, Deeks JJ, Altman DG. Measuring inconsistency in meta-analyses. BMJ. 2003; 327(7414):557-60. [DOI:10.1136/bmj.327.7414.557] [PMID] [PMCID]
11.Begg CB, Mazumdar M. Operating characteristics of a rank correlation test for publication bias. Biometrics. 1994; 50(4):1088-101. [DOI:10.2307/2533446] [PMID]
12.Egger M, Smith GD, Schneider M, Minder C. Bias in meta-analysis detected by a simple, graphical test. BMJ. 1997; 315(7109):629-34. [DOI:10.1136/bmj.315.7109.629] [PMID] [PMCID]
13.Duval S, Tweedie R. A nonparametric “trim and fill” method of accounting for publication bias in meta-analysis. Journal of the American Statistical Association. 2000; 95(449):89-98. [DOI:10.2307/2669529]
14.Scardina GA, Ruggieri A, Maresi E, Messina P. Angiogenesis in oral lichen planus: An in vivo and immunohistological evaluation. Archivum Immunologiae et Therapiae Experimentalis. 2011; 59(6):457-62. [DOI:10.1007/s00005-011-0150-1] [PMID]
15.Xu XH, Liu Y, Feng L, Yang YS, Liu SG, Guo W, et al. Interleukin6 released by oral lichen planus myofibroblasts promotes angiogenesis. Experimental and Therapeutic Medicine. 2021; 21(4):291. [DOI:10.3892/etm.2021.9722] [PMID] [PMCID]
16.Mahmoud MM, Afifi MM. Anti-angiogenic therapy (bevacizumab) in the management of oral lichen planus. European Journal of Oral Sciences. 2016; 124(2):119-26. [DOI:10.1111/eos.12251] [PMID]
17.Metwaly H, Ebrahem MA-M, Saku T. Vascular endothelial growth factor (VEGF) and inducible nitric oxide synthase (iNOS) in oral lichen planus: An immunohistochemical study for the correlation between vascular and inflammatory reactions. Journal of Oral and Maxillofacial Surgery, Medicine, and Pathology. 2014; 26(3):390-6. [DOI:10.1016/j.ajoms.2013.09.009]
18.Mardani M, Ghabanchi J, Fattahi MJ, Tadbir AA. Serum level of vascular endothelial growth factor in patients with different clinical subtypes of oral lichen planus. Iranian Journal of Medical Sciences. 2012; 37(4):233-7. [PMID] [PMCID]
19.Ding M, Xu J, Fan Y. Altered expression of mRNA for HIF-1α and its target genes RTP801and VEGF in patients with oral lichen planus. Oral Diseases. 2010; 16(3):299-304. [DOI:10.1111/j.1601-0825.2009.01645.x] [PMID]
20.Agha-Hosseini F, Mirzaii-Dizgah I, Mohebbian M, Sarookani M. Vascular endothelial growth factor in serum and saliva of oral lichen planus and oral squamous cell carcinoma patients. Journal of Kerman University of Medical Sciences. 2018; 25(1):27-33. [Link]
21.Hazzaa HH, El Shiekh MA, Abdelgawad N, Gouda OM, Kamal NM. Correlation of VEGF and MMP-2 levels in oral lichen planus: An in vivo immunohistochemical study. Journal of Oral Biology and Craniofacial Research. 2020; 10(4):747-52. [DOI:10.1016/j.jobcr.2020.10.009] [PMID] [PMCID]
22.Sheelam S, Reddy SP, Kulkarni PG, Nandan S, Keerthi M, Raj GS. Role of cell proliferation and vascularity in malignant transformation of potentially malignant disorders. Journal of Oral and Maxillofacial Pathology. 2018; 22(2):281. [DOI:10.4103/jomfp.JOMFP_182_17] [PMID] [PMCID]
23.González-Moles MÁ, Ramos-García P, Warnakulasuriya S. An appraisal of highest quality studies reporting malignant transformation of oral lichen planus based on a systematic review. Oral Diseases. 2021; 27(8):1908-18. [DOI:10.1111/odi.13741] [PMID]
24.Tsushima F, Sakurai J, Uesugi A, Oikawa Y, Ohsako T, Mochizuki Y, et al. Malignant transformation of oral lichen planus: A retrospective study of 565 Japanese patients. BMC Oral Health. 2021; 21(1):1-9. [DOI:10.1186/s12903-021-01652-7] [PMID] [PMCID]
25.Sugerman PB, Sabage N. Oral lichen planus: Causes, diagnosis and management. Australian Dental Journal. 2002; 47(4):290-7. [DOI:10.1111/j.1834-7819.2002.tb00540.x] [PMID]
26.Sugerman P, Savage N, Walsh L, Zhao Z, Zhou X, Khan A, et al. The pathogenesis of oral lichen planus. Critical Reviews in Oral Biology & Medicine. 2002; 13(4):350-65. [DOI:10.1177/154411130201300405] [PMID]
27.Kuryliszyn-Moskal A, Klimiuk PA, Sierakowski S, Ciołkiewicz M. Vascular endothelial growth factor in systemic lupus erythematosus: Relationship to disease activity, systemic organ manifestation, and nailfold capillaroscopic abnormalities. Archivum Immunologiae et Therapiae Experimentalis. 2007; 55(3):179-85. [DOI:10.1007/s00005-007-0017-7] [PMID] [PMCID]
28.Ciołkiewicz M, Kuryliszyn-Moskal A, Klimiuk PA. Analysis of correlations between selected endothelial cell activation markers, disease activity, and nailfold capillaroscopy microvascular changes in systemic lupus erythematosus patients. Clinical Rheumatology. 2010; 29(2):175-80. [DOI:10.1007/s10067-009-1308-7] [PMID]
29.Rhodus NL, Cheng B, Myers S, Bowles W, Ho V, Ondrey F. A comparison of the pro-inflammatory, NF-κB-dependent cytokines: TNF-alpha, IL-1-alpha, IL-6, and IL-8 in different oral fluids from oral lichen planus patients. Clinical Immunology. 2005; 114(3):278-83. [DOI:10.1016/j.clim.2004.12.003] [PMID]
30.Gururaj N, Hasinidevi P, Janani V, Divynadaniel T. Diagnosis and management of oral lichen planus - Review. Journal of Oral and Maxillofacial Pathology. 2021; 25(3):383-93. [DOI:10.4103/jomfp.jomfp_386_21] [PMID] [PMCID]
31.Farhadi S, Ghorbanpour M, Pourabed F, Lotfi A. Vascular endothelial growth factor expression in oral lichen planus: A comparative study. Journal of Research in Dental and Maxillofacial Sciences. 2018; 3(1):1-5. [DOI:10.29252/jrdms.3.1.1]
32.Shiva A, Zamanian A, Arab S, Boloki M. Immunohistochemical study of p53 expression in patients with erosive and non-erosive oral lichen planus. Journal of Dentistry Shiraz University of Medical Sciences. 2018; 19(2):118-23. [PMID] [PMCID]
2.Ramesh S, Nazeer SS, Thomas S, Vivek V, Jayasree RS. Optical diagnosis of oral lichen planus: A clinical study on the use of autofluorescence spectroscopy combined with multivariate analysis. Spectrochimica Acta Part A: Molecular and Biomolecular Spectroscopy. 2021; 248:119240. [DOI:10.1016/j.saa.2020.119240] [PMID]
3.Warnakulasuriya S, Kujan O, Aguirre-Urizar JM, Bagan JV, González-Moles MÁ, Kerr AR, et al. Oral potentially malignant disorders: A consensus report from an international seminar on nomenclature and classification, convened by the WHO collaborating centre for oral cancer. Oral Diseases. 2021; 27(8):1862-80. [DOI:10.1111/odi.13704] [PMID]
4.Daye M, Temiz SA, Isık B. The relationship between lichen planus and metabolic syndrome. Journal of Cosmetic Dermatology. 2021; 20(8):2635-9. [DOI:10.1111/jocd.13905] [PMID]
5.Zhao Y, Adjei AA. Targeting angiogenesis in cancer therapy: Moving beyond vascular endothelial growth factor. The Oncologist. 2015; 20(6):660-73. [DOI:10.1634/theoncologist.2014-0465] [PMID] [PMCID]
6.Melincovici CS, Boşca AB, Şuşman S, Mărginean M, Mihu C, Istrate M, et al. Vascular endothelial growth factor (VEGF)-key factor in normal and pathological angiogenesis.Romanian Journal of Morphology and Embryology. 2018; 59(2):455-67. [PMID]
7.Al-Hassiny A, Friedlander L, Parachuru V, Seo B, Hussaini H, Rich A. Upregulation of angiogenesis in oral lichen planus. Journal of Oral Pathology & Medicine. 2018; 47(2):173-8. [DOI:10.1111/jop.12665] [PMID]
8.Wells G, Shea B, O’connell D, Peterson J, Welch V, Losos M, et al. The newcastle-ottawa scale (NOS) for assessing the quality of nonrandomised studies in meta-analyses. 2016. [Updated 2022 October]. Available at: [Link]
9.Higgins JP, Green S. Cochrane handbook for systematic reviews of interventions: Cochrane Book Series. Hoboken: Wiley; 2008. [DOI:10.1002/9780470712184]
10.Higgins JP, Thompson SG, Deeks JJ, Altman DG. Measuring inconsistency in meta-analyses. BMJ. 2003; 327(7414):557-60. [DOI:10.1136/bmj.327.7414.557] [PMID] [PMCID]
11.Begg CB, Mazumdar M. Operating characteristics of a rank correlation test for publication bias. Biometrics. 1994; 50(4):1088-101. [DOI:10.2307/2533446] [PMID]
12.Egger M, Smith GD, Schneider M, Minder C. Bias in meta-analysis detected by a simple, graphical test. BMJ. 1997; 315(7109):629-34. [DOI:10.1136/bmj.315.7109.629] [PMID] [PMCID]
13.Duval S, Tweedie R. A nonparametric “trim and fill” method of accounting for publication bias in meta-analysis. Journal of the American Statistical Association. 2000; 95(449):89-98. [DOI:10.2307/2669529]
14.Scardina GA, Ruggieri A, Maresi E, Messina P. Angiogenesis in oral lichen planus: An in vivo and immunohistological evaluation. Archivum Immunologiae et Therapiae Experimentalis. 2011; 59(6):457-62. [DOI:10.1007/s00005-011-0150-1] [PMID]
15.Xu XH, Liu Y, Feng L, Yang YS, Liu SG, Guo W, et al. Interleukin6 released by oral lichen planus myofibroblasts promotes angiogenesis. Experimental and Therapeutic Medicine. 2021; 21(4):291. [DOI:10.3892/etm.2021.9722] [PMID] [PMCID]
16.Mahmoud MM, Afifi MM. Anti-angiogenic therapy (bevacizumab) in the management of oral lichen planus. European Journal of Oral Sciences. 2016; 124(2):119-26. [DOI:10.1111/eos.12251] [PMID]
17.Metwaly H, Ebrahem MA-M, Saku T. Vascular endothelial growth factor (VEGF) and inducible nitric oxide synthase (iNOS) in oral lichen planus: An immunohistochemical study for the correlation between vascular and inflammatory reactions. Journal of Oral and Maxillofacial Surgery, Medicine, and Pathology. 2014; 26(3):390-6. [DOI:10.1016/j.ajoms.2013.09.009]
18.Mardani M, Ghabanchi J, Fattahi MJ, Tadbir AA. Serum level of vascular endothelial growth factor in patients with different clinical subtypes of oral lichen planus. Iranian Journal of Medical Sciences. 2012; 37(4):233-7. [PMID] [PMCID]
19.Ding M, Xu J, Fan Y. Altered expression of mRNA for HIF-1α and its target genes RTP801and VEGF in patients with oral lichen planus. Oral Diseases. 2010; 16(3):299-304. [DOI:10.1111/j.1601-0825.2009.01645.x] [PMID]
20.Agha-Hosseini F, Mirzaii-Dizgah I, Mohebbian M, Sarookani M. Vascular endothelial growth factor in serum and saliva of oral lichen planus and oral squamous cell carcinoma patients. Journal of Kerman University of Medical Sciences. 2018; 25(1):27-33. [Link]
21.Hazzaa HH, El Shiekh MA, Abdelgawad N, Gouda OM, Kamal NM. Correlation of VEGF and MMP-2 levels in oral lichen planus: An in vivo immunohistochemical study. Journal of Oral Biology and Craniofacial Research. 2020; 10(4):747-52. [DOI:10.1016/j.jobcr.2020.10.009] [PMID] [PMCID]
22.Sheelam S, Reddy SP, Kulkarni PG, Nandan S, Keerthi M, Raj GS. Role of cell proliferation and vascularity in malignant transformation of potentially malignant disorders. Journal of Oral and Maxillofacial Pathology. 2018; 22(2):281. [DOI:10.4103/jomfp.JOMFP_182_17] [PMID] [PMCID]
23.González-Moles MÁ, Ramos-García P, Warnakulasuriya S. An appraisal of highest quality studies reporting malignant transformation of oral lichen planus based on a systematic review. Oral Diseases. 2021; 27(8):1908-18. [DOI:10.1111/odi.13741] [PMID]
24.Tsushima F, Sakurai J, Uesugi A, Oikawa Y, Ohsako T, Mochizuki Y, et al. Malignant transformation of oral lichen planus: A retrospective study of 565 Japanese patients. BMC Oral Health. 2021; 21(1):1-9. [DOI:10.1186/s12903-021-01652-7] [PMID] [PMCID]
25.Sugerman PB, Sabage N. Oral lichen planus: Causes, diagnosis and management. Australian Dental Journal. 2002; 47(4):290-7. [DOI:10.1111/j.1834-7819.2002.tb00540.x] [PMID]
26.Sugerman P, Savage N, Walsh L, Zhao Z, Zhou X, Khan A, et al. The pathogenesis of oral lichen planus. Critical Reviews in Oral Biology & Medicine. 2002; 13(4):350-65. [DOI:10.1177/154411130201300405] [PMID]
27.Kuryliszyn-Moskal A, Klimiuk PA, Sierakowski S, Ciołkiewicz M. Vascular endothelial growth factor in systemic lupus erythematosus: Relationship to disease activity, systemic organ manifestation, and nailfold capillaroscopic abnormalities. Archivum Immunologiae et Therapiae Experimentalis. 2007; 55(3):179-85. [DOI:10.1007/s00005-007-0017-7] [PMID] [PMCID]
28.Ciołkiewicz M, Kuryliszyn-Moskal A, Klimiuk PA. Analysis of correlations between selected endothelial cell activation markers, disease activity, and nailfold capillaroscopy microvascular changes in systemic lupus erythematosus patients. Clinical Rheumatology. 2010; 29(2):175-80. [DOI:10.1007/s10067-009-1308-7] [PMID]
29.Rhodus NL, Cheng B, Myers S, Bowles W, Ho V, Ondrey F. A comparison of the pro-inflammatory, NF-κB-dependent cytokines: TNF-alpha, IL-1-alpha, IL-6, and IL-8 in different oral fluids from oral lichen planus patients. Clinical Immunology. 2005; 114(3):278-83. [DOI:10.1016/j.clim.2004.12.003] [PMID]
30.Gururaj N, Hasinidevi P, Janani V, Divynadaniel T. Diagnosis and management of oral lichen planus - Review. Journal of Oral and Maxillofacial Pathology. 2021; 25(3):383-93. [DOI:10.4103/jomfp.jomfp_386_21] [PMID] [PMCID]
31.Farhadi S, Ghorbanpour M, Pourabed F, Lotfi A. Vascular endothelial growth factor expression in oral lichen planus: A comparative study. Journal of Research in Dental and Maxillofacial Sciences. 2018; 3(1):1-5. [DOI:10.29252/jrdms.3.1.1]
32.Shiva A, Zamanian A, Arab S, Boloki M. Immunohistochemical study of p53 expression in patients with erosive and non-erosive oral lichen planus. Journal of Dentistry Shiraz University of Medical Sciences. 2018; 19(2):118-23. [PMID] [PMCID]
| بازنشر اطلاعات | |
 | این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان
رشت - دانشگاه علوم پزشکی گیلان - معاوت تحقیقات و فناوری - دفتر مجله
کد پستی : 93345-41938
تلفن نمابر: 0133330939
وبسایت: http://journal.gums.ac.ir
ایمیل: medjour@gums.ac.ir
