دوره 32، شماره 1 - ( 1-1402 )
جلد 32 شماره 1 صفحات 39-30 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Alizadeh N, Rabiei M, Sayyar A, Rafiei R, Zaresharifi N, Eslami H. Evaluation of the Histopathologic Reports of Oral Lesions in Razi Laboratory in Rasht in 2014-2018. JGUMS 2023; 32 (1) :30-39
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2557-fa.html
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2557-fa.html
علیزاده نرگس، ربیعی مریم، سیار امیر رضا، رفیعی رعنا، زارع شریفی نوشین، اسلامی حبیب. بررسی نتایج آسیب‌شناسی نمونه‌های بافتی مخاط دهان ثبت‌شده در آزمایشگاه رازی رشت از سال 1394 لغایت 1398. مجله علوم پزشکی گیلان. 1402; 32 (1) :30-39
1- ، rafieirana2@gmail.com
متن کامل [PDF 3402 kb]
(221 دریافت)
| چکیده (HTML) (686 مشاهده)
.jpg)
References
متن کامل: (206 مشاهده)
مقدمه
ضایعات حفره دهان از چندین نوع بافت با منشأهای مختلف شامل بافت اپیتلیال و غیراپیتلیال مشتق از با‌فت‌های زیرمخاطی، بزاقی، استخوانی، لنفاوی و غیره تشکیل شده‌اند و ازنظر زمان تظاهر بیماری به 2 نوع مادرزادی و اکتسابی تقسیم می‌شود. این ضایعات ممکن است یک پروسه التهابی غیرتکثیری (غیرپرولیفراتیو) یا یک ضایعه تکثیری (پرولیفراتیو) باشند. ضایعات پرولیفراتیو در اثر تکثیر سلول‌های خوش‌خیم یا بدخیم ایجاد می‌شوند و می‌توانند انواع ضایعات خوش‌خیم، پیش‌بدخیم و بدخیم را ایجاد کنند [1 ,2]. بیش از 600 نوع بیماری در مخاط دهان شناخته شده است که اکثراً خوش‌خیم‌اند و برخی تظاهرات اولیه یا ثانویه بیماری‌های سیستمیک هستند. تومورهای بدخیم حفره دهان شایع نیستند، اما مهاجم‌اند [3 ,4].
مطالعات محدودی پیرامون فراوانی ضایعات مختلف دهانی در سطح آسیا و ایران انجام شده است [5, 6, 7, 8, 9, 10]. تحقیقات مشابه در کشورمان عمدتاً مربوط به مطالعه جهانبانی و شهسواری بوده که موارد محدودی مورد بررسی قرار گرفته و عمدتاً بر میزان فراوانی تومور بدخیم اسکوآموس سل کارسینوما در حفره دهان تأکید شده است. فراوانی بدخیمی‌های حفره دهان در مردان بیش از زنان بوده است که این موضوع می‌تواند با عوامل خطرزای بیشتر در مردان نظیر مصرف سیگار، الکل و تماس با نور آفتاب مرتبط باشد [6، 10]. بنابراین نیاز به مطالعات اپیدمیولوژیک گسترده در این خصوص و بررسی ضایعات خوش‌خیم که کمتر مورد توجه و نمونه‌برداری قرار می‌گیرند، وجود دارد.
مطالعه پیش رو با هدف افزایش آگاهی از میزان فراوانی انواع ضایعات دهانی درگزارشات پاتولوژی، منشأ و محل آن‌ها در سنین و جنسیت‌های مختلف انجام شده است و می‌تواند به افزایش آگاهی ما از الگوی‌های مختلف آسیب‌شناسی بیماری‌های دهان منجر شود.
روش‌ها
در این مطالعه مقطعی، اطلاعات بیماران شامل سن، جنس، محل نمونه‌برداری و نتایج گزارش پاتولوژی از پرونده‌های موجود در آزمایشگاه رازی شهر رشت استخراج شد. سپس براساس گزارش آسیب‌شناسی نوع ضایعات و منشأ ضایعات مورد بررسی و طبقه‌بندی قرار گرفت. در مطالعه ما بررسی مجدد لام‌ها صورت نگرفته است و طبقه‌بندی براساس یافته‌های موجود در گزارشات قبلی انجام شده است.
معیار ورود
تمام گزارشات آسیب‌شناسی نمونه‌های حفره دهان بیماران در بازه زمانی مطالعه از سال1394 لغایت 1398 توسط 2 همکار پاتولوژیست بالینی و یک همکار پاتولوژیست دهان و دندان ارزیابی شد و گزارشات قطعی و تأییدشده طبقه‌بندی شدند.
معیار خروج
ضایعات با منشأ استخوانی و دندانی و گزارشات پاتولوژی‌های غیراختصاصی از مطالعه خارج شدند و بیوپسی‌های تکراری از یک بیمار واحد فقط یکبار مورد ارزیابی قرار گرفت.
در این مطالعه، مقادیر متغیرهای کمی به‌صورت «میانگین±انحراف‌معیار» و مقادیر متغیرهای کیفی به‌صورت «فراوانی (درصد)» نشان داده شد. برای تحلیل داده‌ها از آزمون دقیق فیشر استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نسخه 18 نرم‌افزار SPSS تجزیه‌وتحلیل شدند و 0/05 به‌عنوان حداحقل سطح معناداری در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
از گزارشات پاتولوژی موجود درآزمایشگاه مربوط به حفره دهان در فاصله سال‌های 1394 لغایت 1398 که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، 259 مورد مورد بررسی قرار گرفتند.
میانگین سنی بیماران مورد مطالعه 19±52/09 سال بود. محدوده سنی بیماران 1 تا 89 سال بود و 40/2 درصد مرد بودند. شایع‌ترین محل‌های نمونه‌برداری به‌ترتیب شامل زبان، 102 مورد (39/4 درصد)، لب، 70 مورد (27 درصد)، ناحیه مخاط بوکال، 28 مورد (10/8 درصد)، کام، 12 مورد (4/6 درصد) و لثه، 9 مورد (3/5 درصد) بود.
بیشترین فراوانی نمونه‌برداری بافتی از ضایعات دهانی در محدوده سنی بین 55 تا 69 سال بود و 26/6 درصد از کل موارد را تشکیل می‌داد (جدول شماره 1).
.jpg)
ضایعات دهانی در 26/3 درصد موارد از نوع التهابی و در 73/7 درصد از نوع پرولیفراتیو (تکثیری) بود (45/9 درصد خوش‌خیم، 4/6 درصد پیش‌بدخیم، 23/2 درصد بدخیم) (جدول شماره 2).
.jpg)
شایع‌ترین ضایعه خوش‌خیم، فیبروم مخاطی و شایع‌ترین ضایعه بدخیم اسکوآموس سل کارسینوما بود.
شایع‌ترین منشأ ضایعات به‌ترتیب فراوانی شامل بافت اپیتلیال (49 درصد)، بافت غیراپیتلیال (39/4 درصد) و بافت بزاقی (11/6 درصد) بود که به تفکیک ماهیت ضایعات در جدول شماره 3 طبقه‌بندی شده است.
.jpg)
نسبت ضایعات بدخیم در بین ضایعات با منشأ اپیتلیالی (43/3 درصد) بیشتر از ضایعات با منشأهای غیراپیتلیالی (4/9 درصد) و بزاقی (0/0 درصد) بود.
شایع‌ترین محل ضایعات دهانی در بین افراد هر گروه سنی به‌ترتیب زبان، لب و مخاط گونه (بوکال) بود (جدول شماره 1).
ارجحیت نسبت توزیع جنسی در بیوپسی از اکثر مناطق حفره دهان با زنان بود. از مجموع ضایعات نمونه‌برداری‌شده، از ناحیه زبان 60 درصد موارد، از ناحیه مخاط بوکال 64 درصد موارد، از ناحیه لب 53 درصد موارد و از ناحیه کف دهان 71 درصد بیماران را زنان تشکیل می‌دادند، اما در بیوپسی از ناحیه تحت فکی 67 درصد بیماران مرد بودند.
بیشتر ضایعات هم در زنان (47/1 درصد) و هم در مردان (44/2 درصد) از نوع نئوپلاسم خوش‌خیم بود، اما نسبت نئوپلاسم‌های بدخیم در مردان بیشتر از زنان بود (29/8 درصد در برابر 18/7 درصد). این تفاوت باتوجهبه آزمون دقیق فیشر معنا‌دار بود (0/011=P) (جدول شماره 2).
بیشترین نسبت ضایعات اپیتلیال در گروه سنی بالای 70 سال (36/2 درصد)، بیشترین ضایعات غیراپیتلیال در گروه سنی 55 تا 69 سال (32/4 درصد) و بیشتر ضایعات بزاقی در گروه سنی زیر 40 سال (66/7 درصد) مشاهده شد.
تصویر شماره 1 توزیع فراوانی منشأ ضایعه برحسب محل ضایعات را نشان می‌دهد.
ضایعات حفره دهان از چندین نوع بافت با منشأهای مختلف شامل بافت اپیتلیال و غیراپیتلیال مشتق از با‌فت‌های زیرمخاطی، بزاقی، استخوانی، لنفاوی و غیره تشکیل شده‌اند و ازنظر زمان تظاهر بیماری به 2 نوع مادرزادی و اکتسابی تقسیم می‌شود. این ضایعات ممکن است یک پروسه التهابی غیرتکثیری (غیرپرولیفراتیو) یا یک ضایعه تکثیری (پرولیفراتیو) باشند. ضایعات پرولیفراتیو در اثر تکثیر سلول‌های خوش‌خیم یا بدخیم ایجاد می‌شوند و می‌توانند انواع ضایعات خوش‌خیم، پیش‌بدخیم و بدخیم را ایجاد کنند [1 ,2]. بیش از 600 نوع بیماری در مخاط دهان شناخته شده است که اکثراً خوش‌خیم‌اند و برخی تظاهرات اولیه یا ثانویه بیماری‌های سیستمیک هستند. تومورهای بدخیم حفره دهان شایع نیستند، اما مهاجم‌اند [3 ,4].
مطالعات محدودی پیرامون فراوانی ضایعات مختلف دهانی در سطح آسیا و ایران انجام شده است [5, 6, 7, 8, 9, 10]. تحقیقات مشابه در کشورمان عمدتاً مربوط به مطالعه جهانبانی و شهسواری بوده که موارد محدودی مورد بررسی قرار گرفته و عمدتاً بر میزان فراوانی تومور بدخیم اسکوآموس سل کارسینوما در حفره دهان تأکید شده است. فراوانی بدخیمی‌های حفره دهان در مردان بیش از زنان بوده است که این موضوع می‌تواند با عوامل خطرزای بیشتر در مردان نظیر مصرف سیگار، الکل و تماس با نور آفتاب مرتبط باشد [6، 10]. بنابراین نیاز به مطالعات اپیدمیولوژیک گسترده در این خصوص و بررسی ضایعات خوش‌خیم که کمتر مورد توجه و نمونه‌برداری قرار می‌گیرند، وجود دارد.
مطالعه پیش رو با هدف افزایش آگاهی از میزان فراوانی انواع ضایعات دهانی درگزارشات پاتولوژی، منشأ و محل آن‌ها در سنین و جنسیت‌های مختلف انجام شده است و می‌تواند به افزایش آگاهی ما از الگوی‌های مختلف آسیب‌شناسی بیماری‌های دهان منجر شود.
روش‌ها
در این مطالعه مقطعی، اطلاعات بیماران شامل سن، جنس، محل نمونه‌برداری و نتایج گزارش پاتولوژی از پرونده‌های موجود در آزمایشگاه رازی شهر رشت استخراج شد. سپس براساس گزارش آسیب‌شناسی نوع ضایعات و منشأ ضایعات مورد بررسی و طبقه‌بندی قرار گرفت. در مطالعه ما بررسی مجدد لام‌ها صورت نگرفته است و طبقه‌بندی براساس یافته‌های موجود در گزارشات قبلی انجام شده است.
معیار ورود
تمام گزارشات آسیب‌شناسی نمونه‌های حفره دهان بیماران در بازه زمانی مطالعه از سال1394 لغایت 1398 توسط 2 همکار پاتولوژیست بالینی و یک همکار پاتولوژیست دهان و دندان ارزیابی شد و گزارشات قطعی و تأییدشده طبقه‌بندی شدند.
معیار خروج
ضایعات با منشأ استخوانی و دندانی و گزارشات پاتولوژی‌های غیراختصاصی از مطالعه خارج شدند و بیوپسی‌های تکراری از یک بیمار واحد فقط یکبار مورد ارزیابی قرار گرفت.
در این مطالعه، مقادیر متغیرهای کمی به‌صورت «میانگین±انحراف‌معیار» و مقادیر متغیرهای کیفی به‌صورت «فراوانی (درصد)» نشان داده شد. برای تحلیل داده‌ها از آزمون دقیق فیشر استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نسخه 18 نرم‌افزار SPSS تجزیه‌وتحلیل شدند و 0/05 به‌عنوان حداحقل سطح معناداری در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
از گزارشات پاتولوژی موجود درآزمایشگاه مربوط به حفره دهان در فاصله سال‌های 1394 لغایت 1398 که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، 259 مورد مورد بررسی قرار گرفتند.
میانگین سنی بیماران مورد مطالعه 19±52/09 سال بود. محدوده سنی بیماران 1 تا 89 سال بود و 40/2 درصد مرد بودند. شایع‌ترین محل‌های نمونه‌برداری به‌ترتیب شامل زبان، 102 مورد (39/4 درصد)، لب، 70 مورد (27 درصد)، ناحیه مخاط بوکال، 28 مورد (10/8 درصد)، کام، 12 مورد (4/6 درصد) و لثه، 9 مورد (3/5 درصد) بود.
بیشترین فراوانی نمونه‌برداری بافتی از ضایعات دهانی در محدوده سنی بین 55 تا 69 سال بود و 26/6 درصد از کل موارد را تشکیل می‌داد (جدول شماره 1).
ضایعات دهانی در 26/3 درصد موارد از نوع التهابی و در 73/7 درصد از نوع پرولیفراتیو (تکثیری) بود (45/9 درصد خوش‌خیم، 4/6 درصد پیش‌بدخیم، 23/2 درصد بدخیم) (جدول شماره 2).
شایع‌ترین ضایعه خوش‌خیم، فیبروم مخاطی و شایع‌ترین ضایعه بدخیم اسکوآموس سل کارسینوما بود.
شایع‌ترین منشأ ضایعات به‌ترتیب فراوانی شامل بافت اپیتلیال (49 درصد)، بافت غیراپیتلیال (39/4 درصد) و بافت بزاقی (11/6 درصد) بود که به تفکیک ماهیت ضایعات در جدول شماره 3 طبقه‌بندی شده است.
نسبت ضایعات بدخیم در بین ضایعات با منشأ اپیتلیالی (43/3 درصد) بیشتر از ضایعات با منشأهای غیراپیتلیالی (4/9 درصد) و بزاقی (0/0 درصد) بود.
شایع‌ترین محل ضایعات دهانی در بین افراد هر گروه سنی به‌ترتیب زبان، لب و مخاط گونه (بوکال) بود (جدول شماره 1).
ارجحیت نسبت توزیع جنسی در بیوپسی از اکثر مناطق حفره دهان با زنان بود. از مجموع ضایعات نمونه‌برداری‌شده، از ناحیه زبان 60 درصد موارد، از ناحیه مخاط بوکال 64 درصد موارد، از ناحیه لب 53 درصد موارد و از ناحیه کف دهان 71 درصد بیماران را زنان تشکیل می‌دادند، اما در بیوپسی از ناحیه تحت فکی 67 درصد بیماران مرد بودند.
بیشتر ضایعات هم در زنان (47/1 درصد) و هم در مردان (44/2 درصد) از نوع نئوپلاسم خوش‌خیم بود، اما نسبت نئوپلاسم‌های بدخیم در مردان بیشتر از زنان بود (29/8 درصد در برابر 18/7 درصد). این تفاوت باتوجهبه آزمون دقیق فیشر معنا‌دار بود (0/011=P) (جدول شماره 2).
بیشترین نسبت ضایعات اپیتلیال در گروه سنی بالای 70 سال (36/2 درصد)، بیشترین ضایعات غیراپیتلیال در گروه سنی 55 تا 69 سال (32/4 درصد) و بیشتر ضایعات بزاقی در گروه سنی زیر 40 سال (66/7 درصد) مشاهده شد.
تصویر شماره 1 توزیع فراوانی منشأ ضایعه برحسب محل ضایعات را نشان می‌دهد.
بیشترین نسبت ضایعات اپیتلیال در زبان مشاهده شد (62/7 درصد)، پس از آن بیشترین نسبت در ضایعات کامی مشاهده شد (58/3 درصد). بیشترین نسبت ضایعات غیراپیتلیال به‌ترتیب در ضایعات لثه (88/9 درصد)، گونه (53/6 درصد) و آلوئولارریج (50/0 درصد) مشاهده شد. تمامی ضایعات وستیبولار نیز از نوع غیراپیتلیال بودند. بیشترین نسبت ضایعات بزاقی در ضایعات پدرترومولار (100 درصد) و تحت فکی (66/7 درصد) مشاهده شد. هرچند تعداد ضایعات این دو محل بسیار کم بود.
جدول شماره 3 به بررسی توزیع فراوانی نوع ضایعات برحسب منشأ ضایعات پرداخته است. شایع‌ترین نمای آسیب‌شناسی در ضایعات با منشأ اپیتلیال، ضایعات بدخیم (43/3 درصد) و در ضایعات با منشأ غیراپیتلیال، ضایعات خوش‌خیم (74/5 درصد) بود. شایع‌ترین الگوی پاتولوژیک در ضایعات با منشأ بزاقی، ضایعات خوش‌خیم (73/3 درصد) بود. نسبت بدخیمی‌ها در ضایعات با منشأ اپیتلیال 43/3 درصد، با منشأ غیراپیتلیال 4/9 درصد و در ضایعات با منشأ بزاقی 0/0 درصد بود. این تفاوت در نسبت‌ها باتوجهبه نتایج آزمون دقیق فیشر معنا‌دار بود (0/001>P).
بحث
شایع‌ترین محل ضایعات دهانی در مطالعه ما به‌ترتیب ناحیه زبان، لب و مخاط بوکال بود. براساس اکثر مطالعات انجام‌شده قبلی، زبان، لب و مخاط بوکال از محل‌های شایع ضایعات دهانی بودند، اما ترتیب شیوع در مطالعات مختلف، متفاوت بوده است [4 ,5, 6, 7]. در برخی مطالعات شایع‌ترین محل‌ها، لثه و لب‌ها یا مخاط بوکال بوده است [3، 6، 7].
در مطالعه حاضر نسبت ضایعات بدخیم در ضایعات زبان بیشتر از نسبت آن در ضایعات لب و مخاط بوکال بود که این یافته مشابه سایر مطالعات است [1، 3، 4، 6، 8]. این موضوع زنگ خطری برای جدی گرفتن ضایعات زبان و پیگیری بیشتر در تشخیص و درمان محسوب می‌شود.
مطالعات مختلف نتایج متفاوتی از نظر تأثیر سن بر بروز ضایعات دهانی و توزیع سنی در افراد با ضایعات دهانی مشاهده کردند. در مطالعه الموبیریک و الدوساری که با معاینه بالینی صورت گرفته است، ضایعات دهانی در بیماران در گروه سنی 31 تا 40 سال بیشتر مشاهده شد و کمترین ضایعات دهانی در گروه سنی بالاتر از 61 سال مشاهده شد. در مطالعه ایشان روند کاهشی فراوانی ضایعات دهانی پس از 40 سالگی گزارش شده و در سنین بالاتر فراوانی ضایعات به کمترین میزان خود رسیده بود [5]. فراوانی بیوپسی ضایعات در مطالعه حاضر در گروه سنی 55 تا 69 سال بیشتر بود. در مطالعه الجزایری بیشترین فراوانی نمونه‌برداری از مخاط دهان در سن زیر20 سال بود [4]. در مطالعه کمبل و همکاران اکثر ضایعات در افراد با سن بیش از 44 سال مشاهده شد و با کاهش سن در گروه‌های سنی میزان فراوانی ضایعات کمتر می‌شد، به‌طوری که کمترین فراوانی ضایعات در سنین 17 تا 24 سال (7/3 درصد) بود [7].
در مطالعه التوم و همکاران، فراوانی ضایعات دهانی در سنین بالای 60 سال (73/1 درصد) بیشتر از سایر گروه‌های سنی مشاهده شد. در این مطالعه با کاهش سن، فراوانی ضایعات دهانی کمتر می‌شد (67/4 درصد در گروه سنی 30 تا 60 و 58/1 درصد در گروه سنی زیر30 سال)، اما این تغییرات ازنظر آماری معنا‌دار نبودند [8]. در مطالعه دو و همکاران فراوانی ضایعات غیرزخمی با سن در ارتباط بود، به‌طوری که تنها در 10 درصد از بیماران در جوان‌ترین گروه سنی ضایعات غیرزخمی مشاهده شد، درحالی‌که این میزان در گروه سنی 55 تا 74 سال و بیش از 75 سال به‌ترتیب 20 درصد و 30 درصد بود [9]. علت تفاوت ظاهری بین نتایج این مطالعات و مطالعه حاضر این است که جمعیت موردمطالعه متفاوت بوده است [8, 9].
نکته حائز اهمیت در این مطالعات که هماهنگ با مطالعه ماست، این است که بیشتر ضایعات مشاهده‌شده در سنین کمتر از نوع خوش‌خیم بوده و ضایعات دهانی افراد با سنین بالاتر با احتمال بیشتری از نوع بدخیم یا پیش‌بدخیم بوده است [4، 8، 9].
در مطالعه دو و همکاران، کمبل و همکاران و الجزایری و همکاران، ضایعات دهان در مردان بیشتر بود [4، 7، 9]. مطالعه التوم و همکاران تفاوت معناداری بین شیوع ضایعات دهانی در مردان و زنان نشان نداد [8].
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد زنان درصد بیشتری از افراد با ضایعات دهانی را تشکیل می‌دهند، اما باتوجهبه ماهیت مطالعه ما که تنها به بررسی ضایعات نمونه‌برداری‌شده پرداخته است نمی‌توان به شیوع بیشتر ضایعات در جمعیت زنان یا مردان باتوجهبه نتایج این مطالعه پی برد.
باتوجهبه مواجهه بیشتر مردان با عوامل خطر بدخیمی‌های دهان ازجمله دخانیات و الکل، درصد بالاتری از ضایعات دهانی پیش‌بدخیم و بدخیم در مردان وجود دارد [3 ,4 ,5, 6, 7, 8]. از سویی، یکی از دلایل فراوانی کمتر جنسیت مرد در کل جمعیت تحت بررسی ما، می‌تواند ناشی از عدم مراجعه یا عدم پیگیری درمان توسط مردان تا مراحل درگیری پیشرفته‌تر باشد. هرچند بررسی این مهم از ماهیت این مطالعه خارج است.
نسبت ضایعات اپیتلیالی در مردها و زن‌ها برابر بود، بنابراین تفاوت مشاهده‌شده در فراوانی ضایعات بدخیم در بین زن و مرد به‌علت تفاوت در منشأ ضایعه نبوده است. مطالعات پیشین نیز نتایج همسو با این مطالعه را نشان دادند، برای مثال در مطالعه جهانبانی و همکاران که بر روی نمونه‌های پاتولوژی انجام شده بود، شایع‌ترین منشأ ضایعات دهانی، اپیتلیال (89/4 درصد) بود و شایع‌ترین نوع تومور مشاهده‌شده، اسکوآموس سل کارسینوما (53 درصد) بود که یک تومور اپیتلیال بدخیم است [10]. در مطالعه جهانبانی هیچ‌گونه ارتباطی بین سن و جنس و نوع ضایعه با منشأ ضایعات دهانی مشاهده نشد. در مطالعه شهسواری و همکاران نیز 90 درصد ضایعات مورد بررسی منشأ اپیتلیال داشتند که درصد زیادی از این ضایعات اپیتلیال را اسکوآموس سل کارسینوما تشکیل می‌داد [6].
در مطالعه حاضر نسبت ضایعات بدخیم در بین مردان به‌صورت چشم‌گیری بیشتر از زنان بود. 27/5 درصد از ضایعات زبانی از نوع بدخیم بودند که نشان‌دهنده احتمال بیشتر بدخیم بودن ضایعات در این ناحیه نسبت به سایر نواحی بود. فراوانی میزان بدخیمی گزارش‌شده با انجام معاینه بالینی در مطالعه کمبل و مطالعه دو بسیار پایین‌تر بوده است [7, 9]، اما در مطالعه الجزایری که بر روی نمونه‌های ارسال‌شده به پاتولوژی انجام شد، فراوانی بدخیمی مشابه مطالعه حاضر است [4]. این موضوع نشان می‌دهد بیوپسی زمانی انجام می‌شود که شک بالینی قوی به بدخیمی وجود دارد و به همین دلیل فراوانی بدخیمی‌ها در گزارشات پاتولوژی نسبت به کل ضایعات دهانی سنجیده می‌شود و بیانگر فراوانی واقعی آن در جمعیت عادی نیست.
شایع‌ترین توده خوش‌خیم در تحقیق ما فیبروم مخاطی بود که می‌تواند در اثر تحریک ناشی از ضربه ایجاد شود که در این حالت در حقیقت تکثیر واکنشی سلولی (هیپرپلازی) است، اما می‌تواند به‌صورت کمتر شایع طی یک پروسه نئوپلاستیک هم ایجاد شود [11]. در مطالعه الجزایری پیوژنیک گرانولوم شایع‌ترین توده خوش‌خیم بوده است که در اثر ضربه یا تغییرات هورمونی القا می‌شود [4]. فراوانی کمتر پیوژنیک گرانولوما در مطالعه ما می‌تواند به‌دلیل عدم تمایل ارسال نمونه این نوع ضایعات به پاتولوژی توسط متخصصین پوست باشد.
نتیجه‌گیری
مطالعه پیش‌رو نشان می‌دهد به‌طورکلی از هر 4 ضایعه دهانی گزارش‌شده تقریباً یکی بدخیم یا پیش‌بدخیم است. از سویی همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، مشاهدات حاضر نشان می‌دهد احتمال بدخیم بودن ضایعات دهانی در مردان، سنین بالاتر از 70 سال، در ضایعات با منشأ اپیتلیال و ضایعات ناحیه زبان، بیشتر است. این امر بیانگر اهمیت بررسی ضایعات دهانی و پیگیری تشخیص و درمان هرچه زود‌تر این ضایعات به‌ویژه در مردان سنین بالاتر و ضایعات زبانی است و پزشکان باید ضایعات دهانی را مورد بررسی و پیگیری دقیق‌تر قرار دهند.
از محدودیت‌های مطالعه حاضر حجم کم نمونه، تعداد زیاد گزارشات پاتولوژی غیراختصاصی، عدم انجام معاینات بالینی غربالگری و مطالعه صرف بر روی گزارشات پاتولوژی است، زیرا بسیاری از بیماران دچار ضایعات خوش‌خیم و بدون علامت مورد بیوپسی قرار نمی‌گیرند. بنابراین در این شرایط نسبت موارد بدخیم به‌طور کاذب بالا به نظر می‌رسد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان تصویب شد (کد اخلاق: IR.GUMS.REC.1399.577).
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و طراحی مطالعه: نرگس علیزاده، مریم ربیعی و امیر رضا سیار؛ کسب، تحلیل و تفسیر داده‌ها: رعنا رفیعی، امیر رضا سیار؛ تهیه پیش‌نویس دست‌نوشته: رعنا رفیعی، امیر رضا سیار و نوشین زارع شریفی؛ بازبینی نقادانه دست‌نوشته برای محتوای فکری مهم: رعنا رفیعی، نرگس علیزاده، امیررضا سیار و نوشین زارع شریفی؛ تحلیل آماری: رعنا رفیعی، حبیب اسلامی؛ حمایت اداری، فنی یا موادی: معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان؛ نظارت بر مطالعه: نرگس علیزاده، مریم ربیعی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از واحد معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی گیلان برای پپشتیبانی طرح تشکر و قدردانی می‌شود.
جدول شماره 3 به بررسی توزیع فراوانی نوع ضایعات برحسب منشأ ضایعات پرداخته است. شایع‌ترین نمای آسیب‌شناسی در ضایعات با منشأ اپیتلیال، ضایعات بدخیم (43/3 درصد) و در ضایعات با منشأ غیراپیتلیال، ضایعات خوش‌خیم (74/5 درصد) بود. شایع‌ترین الگوی پاتولوژیک در ضایعات با منشأ بزاقی، ضایعات خوش‌خیم (73/3 درصد) بود. نسبت بدخیمی‌ها در ضایعات با منشأ اپیتلیال 43/3 درصد، با منشأ غیراپیتلیال 4/9 درصد و در ضایعات با منشأ بزاقی 0/0 درصد بود. این تفاوت در نسبت‌ها باتوجهبه نتایج آزمون دقیق فیشر معنا‌دار بود (0/001>P).
بحث
شایع‌ترین محل ضایعات دهانی در مطالعه ما به‌ترتیب ناحیه زبان، لب و مخاط بوکال بود. براساس اکثر مطالعات انجام‌شده قبلی، زبان، لب و مخاط بوکال از محل‌های شایع ضایعات دهانی بودند، اما ترتیب شیوع در مطالعات مختلف، متفاوت بوده است [4 ,5, 6, 7]. در برخی مطالعات شایع‌ترین محل‌ها، لثه و لب‌ها یا مخاط بوکال بوده است [3، 6، 7].
در مطالعه حاضر نسبت ضایعات بدخیم در ضایعات زبان بیشتر از نسبت آن در ضایعات لب و مخاط بوکال بود که این یافته مشابه سایر مطالعات است [1، 3، 4، 6، 8]. این موضوع زنگ خطری برای جدی گرفتن ضایعات زبان و پیگیری بیشتر در تشخیص و درمان محسوب می‌شود.
مطالعات مختلف نتایج متفاوتی از نظر تأثیر سن بر بروز ضایعات دهانی و توزیع سنی در افراد با ضایعات دهانی مشاهده کردند. در مطالعه الموبیریک و الدوساری که با معاینه بالینی صورت گرفته است، ضایعات دهانی در بیماران در گروه سنی 31 تا 40 سال بیشتر مشاهده شد و کمترین ضایعات دهانی در گروه سنی بالاتر از 61 سال مشاهده شد. در مطالعه ایشان روند کاهشی فراوانی ضایعات دهانی پس از 40 سالگی گزارش شده و در سنین بالاتر فراوانی ضایعات به کمترین میزان خود رسیده بود [5]. فراوانی بیوپسی ضایعات در مطالعه حاضر در گروه سنی 55 تا 69 سال بیشتر بود. در مطالعه الجزایری بیشترین فراوانی نمونه‌برداری از مخاط دهان در سن زیر20 سال بود [4]. در مطالعه کمبل و همکاران اکثر ضایعات در افراد با سن بیش از 44 سال مشاهده شد و با کاهش سن در گروه‌های سنی میزان فراوانی ضایعات کمتر می‌شد، به‌طوری که کمترین فراوانی ضایعات در سنین 17 تا 24 سال (7/3 درصد) بود [7].
در مطالعه التوم و همکاران، فراوانی ضایعات دهانی در سنین بالای 60 سال (73/1 درصد) بیشتر از سایر گروه‌های سنی مشاهده شد. در این مطالعه با کاهش سن، فراوانی ضایعات دهانی کمتر می‌شد (67/4 درصد در گروه سنی 30 تا 60 و 58/1 درصد در گروه سنی زیر30 سال)، اما این تغییرات ازنظر آماری معنا‌دار نبودند [8]. در مطالعه دو و همکاران فراوانی ضایعات غیرزخمی با سن در ارتباط بود، به‌طوری که تنها در 10 درصد از بیماران در جوان‌ترین گروه سنی ضایعات غیرزخمی مشاهده شد، درحالی‌که این میزان در گروه سنی 55 تا 74 سال و بیش از 75 سال به‌ترتیب 20 درصد و 30 درصد بود [9]. علت تفاوت ظاهری بین نتایج این مطالعات و مطالعه حاضر این است که جمعیت موردمطالعه متفاوت بوده است [8, 9].
نکته حائز اهمیت در این مطالعات که هماهنگ با مطالعه ماست، این است که بیشتر ضایعات مشاهده‌شده در سنین کمتر از نوع خوش‌خیم بوده و ضایعات دهانی افراد با سنین بالاتر با احتمال بیشتری از نوع بدخیم یا پیش‌بدخیم بوده است [4، 8، 9].
در مطالعه دو و همکاران، کمبل و همکاران و الجزایری و همکاران، ضایعات دهان در مردان بیشتر بود [4، 7، 9]. مطالعه التوم و همکاران تفاوت معناداری بین شیوع ضایعات دهانی در مردان و زنان نشان نداد [8].
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد زنان درصد بیشتری از افراد با ضایعات دهانی را تشکیل می‌دهند، اما باتوجهبه ماهیت مطالعه ما که تنها به بررسی ضایعات نمونه‌برداری‌شده پرداخته است نمی‌توان به شیوع بیشتر ضایعات در جمعیت زنان یا مردان باتوجهبه نتایج این مطالعه پی برد.
باتوجهبه مواجهه بیشتر مردان با عوامل خطر بدخیمی‌های دهان ازجمله دخانیات و الکل، درصد بالاتری از ضایعات دهانی پیش‌بدخیم و بدخیم در مردان وجود دارد [3 ,4 ,5, 6, 7, 8]. از سویی، یکی از دلایل فراوانی کمتر جنسیت مرد در کل جمعیت تحت بررسی ما، می‌تواند ناشی از عدم مراجعه یا عدم پیگیری درمان توسط مردان تا مراحل درگیری پیشرفته‌تر باشد. هرچند بررسی این مهم از ماهیت این مطالعه خارج است.
نسبت ضایعات اپیتلیالی در مردها و زن‌ها برابر بود، بنابراین تفاوت مشاهده‌شده در فراوانی ضایعات بدخیم در بین زن و مرد به‌علت تفاوت در منشأ ضایعه نبوده است. مطالعات پیشین نیز نتایج همسو با این مطالعه را نشان دادند، برای مثال در مطالعه جهانبانی و همکاران که بر روی نمونه‌های پاتولوژی انجام شده بود، شایع‌ترین منشأ ضایعات دهانی، اپیتلیال (89/4 درصد) بود و شایع‌ترین نوع تومور مشاهده‌شده، اسکوآموس سل کارسینوما (53 درصد) بود که یک تومور اپیتلیال بدخیم است [10]. در مطالعه جهانبانی هیچ‌گونه ارتباطی بین سن و جنس و نوع ضایعه با منشأ ضایعات دهانی مشاهده نشد. در مطالعه شهسواری و همکاران نیز 90 درصد ضایعات مورد بررسی منشأ اپیتلیال داشتند که درصد زیادی از این ضایعات اپیتلیال را اسکوآموس سل کارسینوما تشکیل می‌داد [6].
در مطالعه حاضر نسبت ضایعات بدخیم در بین مردان به‌صورت چشم‌گیری بیشتر از زنان بود. 27/5 درصد از ضایعات زبانی از نوع بدخیم بودند که نشان‌دهنده احتمال بیشتر بدخیم بودن ضایعات در این ناحیه نسبت به سایر نواحی بود. فراوانی میزان بدخیمی گزارش‌شده با انجام معاینه بالینی در مطالعه کمبل و مطالعه دو بسیار پایین‌تر بوده است [7, 9]، اما در مطالعه الجزایری که بر روی نمونه‌های ارسال‌شده به پاتولوژی انجام شد، فراوانی بدخیمی مشابه مطالعه حاضر است [4]. این موضوع نشان می‌دهد بیوپسی زمانی انجام می‌شود که شک بالینی قوی به بدخیمی وجود دارد و به همین دلیل فراوانی بدخیمی‌ها در گزارشات پاتولوژی نسبت به کل ضایعات دهانی سنجیده می‌شود و بیانگر فراوانی واقعی آن در جمعیت عادی نیست.
شایع‌ترین توده خوش‌خیم در تحقیق ما فیبروم مخاطی بود که می‌تواند در اثر تحریک ناشی از ضربه ایجاد شود که در این حالت در حقیقت تکثیر واکنشی سلولی (هیپرپلازی) است، اما می‌تواند به‌صورت کمتر شایع طی یک پروسه نئوپلاستیک هم ایجاد شود [11]. در مطالعه الجزایری پیوژنیک گرانولوم شایع‌ترین توده خوش‌خیم بوده است که در اثر ضربه یا تغییرات هورمونی القا می‌شود [4]. فراوانی کمتر پیوژنیک گرانولوما در مطالعه ما می‌تواند به‌دلیل عدم تمایل ارسال نمونه این نوع ضایعات به پاتولوژی توسط متخصصین پوست باشد.
نتیجه‌گیری
مطالعه پیش‌رو نشان می‌دهد به‌طورکلی از هر 4 ضایعه دهانی گزارش‌شده تقریباً یکی بدخیم یا پیش‌بدخیم است. از سویی همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، مشاهدات حاضر نشان می‌دهد احتمال بدخیم بودن ضایعات دهانی در مردان، سنین بالاتر از 70 سال، در ضایعات با منشأ اپیتلیال و ضایعات ناحیه زبان، بیشتر است. این امر بیانگر اهمیت بررسی ضایعات دهانی و پیگیری تشخیص و درمان هرچه زود‌تر این ضایعات به‌ویژه در مردان سنین بالاتر و ضایعات زبانی است و پزشکان باید ضایعات دهانی را مورد بررسی و پیگیری دقیق‌تر قرار دهند.
از محدودیت‌های مطالعه حاضر حجم کم نمونه، تعداد زیاد گزارشات پاتولوژی غیراختصاصی، عدم انجام معاینات بالینی غربالگری و مطالعه صرف بر روی گزارشات پاتولوژی است، زیرا بسیاری از بیماران دچار ضایعات خوش‌خیم و بدون علامت مورد بیوپسی قرار نمی‌گیرند. بنابراین در این شرایط نسبت موارد بدخیم به‌طور کاذب بالا به نظر می‌رسد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان تصویب شد (کد اخلاق: IR.GUMS.REC.1399.577).
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و طراحی مطالعه: نرگس علیزاده، مریم ربیعی و امیر رضا سیار؛ کسب، تحلیل و تفسیر داده‌ها: رعنا رفیعی، امیر رضا سیار؛ تهیه پیش‌نویس دست‌نوشته: رعنا رفیعی، امیر رضا سیار و نوشین زارع شریفی؛ بازبینی نقادانه دست‌نوشته برای محتوای فکری مهم: رعنا رفیعی، نرگس علیزاده، امیررضا سیار و نوشین زارع شریفی؛ تحلیل آماری: رعنا رفیعی، حبیب اسلامی؛ حمایت اداری، فنی یا موادی: معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان؛ نظارت بر مطالعه: نرگس علیزاده، مریم ربیعی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از واحد معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی گیلان برای پپشتیبانی طرح تشکر و قدردانی می‌شود.
References
1.Wong T, Yap T, Wiesenfeld D. Common benign and malignant oral mucosal disease. Australian Journal of General Practice. 2020; 49(9):568-73. [DOI:10.31128/AJGP-02-20-5250-01] [PMID]
2.Ercalik-Yalcinkaya S, Özcan M. Association between oral mucosal lesions and hygiene habits in a population of removable prosthesis wearers. Journal of Prosthodontics. 2015; 24(4):271-8.[DOI:10.1111/jopr.12208] [PMID]
3.Saygın A, Göze Ö, Eğilmez H. A single center study of oral mucosal lesions in a Turkish population during 12 years period. Medical Science and Discovery. 2020; 7(9):625-34. [DOI:10.36472/msd.v7i9.408]
4.Aljazaeri S, Al Qudsi GH, Jaber HK, Al Elwi WM, Haddad SS, Echrish H. Biopsy records to the oral lesions in Basrah between 2012-2017. Journal of Oral Medicine, Oral Surgery, Oral Pathology and Oral Radiology. 2020; 6(2):74-80. [DOI:10.18231/j.jooo.2020.018]
5.Al-Mobeeriek A, AlDosari AM. Prevalence of oral lesions among Saudi dental patients. Annals of Saudi Medicine. 2009; 29(5)365-8. [DOI:10.4103/0256-4947.55166] [PMID] [PMCID]
6.Shahsavari F, Fereidouni F, Farzane Nejad R. [The prevalence of oral mucosal lesions and associated factors in Pathology Department of Tehran Cancer Institute of Imam Khomeini Hospital since 2000 to 2010 (Persian)]. Journal of Research in Dental Sciences. 2012; 9(2):111-5. [Link]
7.Kamble KA, Guddad SS, Nayak AG, Suragimath A, Sanade AR. Prevalence of oral mucosal lesions in Western Maharashtra a prospective study. Journal of Indian Academy of Oral Medicine and Radiology. 2017; 29(4):282-7. [DOI:10.4103/jiaomr.JIAOMR_14_17]
8.El Toum S, Cassia A, Bouchi N, Kassab I. Prevalence and distribution of oral mucosal lesions by sex and age categories: A retrospective study of patients attending Lebanese school of dentistry. International Journal of Dentistry. 2018; 2018:4030134. [DOI:10.1155/2018/4030134] [PMID] [PMCID]
9.Do LG, Spencer AJ, Dost F, Farah CS. Oral mucosal lesions: Findings from the Australian national survey of adult oral health.Australian Dental Journal. 2014; 59(1):114-20. [DOI:10.1111/adj.12143] [PMID]
10.Jahanbani J, Shahsavari F, Sadri D, Ghasemi Moridani S. Prevalance of oral mucosal malignant and non-malignant lesions in an Iranian population: A ten-year survey. Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology and Oral Radiology. 2015; 119(3):e158. [DOI:10.1016/j.oooo.2014.07.244]
2.Ercalik-Yalcinkaya S, Özcan M. Association between oral mucosal lesions and hygiene habits in a population of removable prosthesis wearers. Journal of Prosthodontics. 2015; 24(4):271-8.[DOI:10.1111/jopr.12208] [PMID]
3.Saygın A, Göze Ö, Eğilmez H. A single center study of oral mucosal lesions in a Turkish population during 12 years period. Medical Science and Discovery. 2020; 7(9):625-34. [DOI:10.36472/msd.v7i9.408]
4.Aljazaeri S, Al Qudsi GH, Jaber HK, Al Elwi WM, Haddad SS, Echrish H. Biopsy records to the oral lesions in Basrah between 2012-2017. Journal of Oral Medicine, Oral Surgery, Oral Pathology and Oral Radiology. 2020; 6(2):74-80. [DOI:10.18231/j.jooo.2020.018]
5.Al-Mobeeriek A, AlDosari AM. Prevalence of oral lesions among Saudi dental patients. Annals of Saudi Medicine. 2009; 29(5)365-8. [DOI:10.4103/0256-4947.55166] [PMID] [PMCID]
6.Shahsavari F, Fereidouni F, Farzane Nejad R. [The prevalence of oral mucosal lesions and associated factors in Pathology Department of Tehran Cancer Institute of Imam Khomeini Hospital since 2000 to 2010 (Persian)]. Journal of Research in Dental Sciences. 2012; 9(2):111-5. [Link]
7.Kamble KA, Guddad SS, Nayak AG, Suragimath A, Sanade AR. Prevalence of oral mucosal lesions in Western Maharashtra a prospective study. Journal of Indian Academy of Oral Medicine and Radiology. 2017; 29(4):282-7. [DOI:10.4103/jiaomr.JIAOMR_14_17]
8.El Toum S, Cassia A, Bouchi N, Kassab I. Prevalence and distribution of oral mucosal lesions by sex and age categories: A retrospective study of patients attending Lebanese school of dentistry. International Journal of Dentistry. 2018; 2018:4030134. [DOI:10.1155/2018/4030134] [PMID] [PMCID]
9.Do LG, Spencer AJ, Dost F, Farah CS. Oral mucosal lesions: Findings from the Australian national survey of adult oral health.Australian Dental Journal. 2014; 59(1):114-20. [DOI:10.1111/adj.12143] [PMID]
10.Jahanbani J, Shahsavari F, Sadri D, Ghasemi Moridani S. Prevalance of oral mucosal malignant and non-malignant lesions in an Iranian population: A ten-year survey. Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology and Oral Radiology. 2015; 119(3):e158. [DOI:10.1016/j.oooo.2014.07.244]
| بازنشر اطلاعات | |
 | این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان
رشت - دانشگاه علوم پزشکی گیلان - معاوت تحقیقات و فناوری - دفتر مجله
کد پستی : 93345-41938
تلفن نمابر: 0133330939
وبسایت: http://journal.gums.ac.ir
ایمیل: medjour@gums.ac.ir
