دوره 34، شماره 4 - ( 10-1404 )                   جلد 34 شماره 4 صفحات 423-410 | برگشت به فهرست نسخه ها

Research code: 162837287
Ethics code: IR.IAU.URMIA.REC.1402.115

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Rahmanpour P, Farshbaf Maneisefat F, Rezae Moradali M. The Effectiveness of the Mother-child Companion Plan on Mother-fetal Attachment, Pregnancy Anxiety, and Self-compassion in Pregnant Mothers. JGUMS 2025; 34 (4) :410-423
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2760-fa.html
رحمان پور پردیس، فرشباف مانی صفت فرناز، رضائی مراداعلی منیره. اثربخشی طرح همیار مادر و کودک بر دلبستگی مادر به جنین، اضطراب بارداری و شفقت به خود در مادران باردار. مجله علوم پزشکی گیلان. 1404; 34 (4) :410-423

URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2760-fa.html

اثربخشی طرح همیار مادر و کودک بر دلبستگی مادر به جنین، اضطراب بارداری و شفقت به خود در مادران باردار
پردیس رحمان پور1 ، فرناز فرشباف مانی صفت*1 ، منیره رضائی مراداعلی2
1- گروه روانشناسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
2- گروه مامایی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
واژه‌های کلیدی: دلبستگی مادر به جنین، اضطراب بارداری، شفقت به خود، مادر باردار، طرح همیار مادر و کودک
متن کامل [PDF 6078 kb]   (49 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (785 مشاهده)
متن کامل:   (49 مشاهده)
مقدمه
یکی از حساس‌ترین دوره‌های زندگی یک زن، بارداری است. در این دوران زنان باردار با یک‌سری نگرانی‌های درست و نادرست در‌مورد آینده خود و فرزندشان مواجه می‌شوند. نگرانی‌های مربوط به بارداری ممکن است با سطوح بالای اضطراب در دوران بارداری همراه باشد که به‌عنوان اضطراب خاص بارداری شناخته می‌شود [1]. از‌آنجا‌که وضع روحی مادر بر وضعیت داخلی رحم و سلامت و رشد جنین تأثیر بسزایی دارد، اضطراب بارداری می‌تواند پیامد‌های نامطلوب مختلفی بر سلامت مادر و جنین داشته باشد [2]. اضطراب بارداری به نگرانی یا ناراحتی مخصوص بارداری اشاره دارد که شامل سلامت جنین در حال رشد، تغییرات فیزیکی، درد زایمان و نگرانی‌های والدینی در آینده می‌شود [3]. شیوع علائم اضطراب بارداری در ایران طبق نتایج رحیم‌نژاد و همکاران (1398) حدود 69/4 درصد گزارش شده است [4].
دلبستگی مادر به جنین با پی بردن مادر به اینکه طفلی درون او در حال تحول است، آغاز می‌‌شود و در سه‌ماهه سوم بارداری، هنگامی که مادر حرکت جنین را احساس می‌کند به اوج خود رسیده و بعدها به روابط والد و فرزندی منتقل می‌شود [5]. دلبستگی مادر به جنین مهم‌ترین پیوند عاطفی بین مادر و جنین و یک مفهوم حیاتی در زندگی روانی و جسمانی آن‌ها به شمار رفته و فرایندی است که زن باردار هویت مادری خود را گسترش می‌دهد [6]. این امر در داشتن یک سبک زندگی سالم در بارداری نظیر تغذیه مناسب، خواب و استراحت کافی، ورزش، دریافت مراقبت‌های بارداری، اجتناب از الکل و سیگار و تعامل بهتر مادر با نوزاد در آینده مؤثر است [7]. 
شفقت به خود را می‌توان به‌عنوان یک نگرش عاطفی مثبت به خود و درک بدون قضاوت از خود معنی کرد که بر ترس مادران از زایمان تأثیر مثبت دارد [8] و موجب ارتقای بهزیستی ذهنی در زنان دارای بارداری ناخواسته می‌شود [9]. همچنین به‌عنوان یکی از جنبه‌های بهبود سلامت روان شناخته می‌شود که نقش کلیدی در بهبود روابط با دیگران در طول تجربه رویدادهای مهم زندگی، مانند بارداری و دوره پس از زایمان داشته و می‌تواند به‌عنوان راهبرد تنظیم هیجان در دوران بارداری، زمینه سلامت روان را در فرد ایجاد کند [10].
نتایج یکی از پژوهش‌ها بیانگر این است که افزایش آگاهی و مهارت در دوران بارداری باعث آمادگی زن باردار برای زایمان، ارتقای سلامت وی، کاهش اختلالات خلقی شایع بارداری و پس از آن و جلوگیری از مرگ‌و‌میر و عوارض دوران بارداری می‌شود [11]. در همین راستا سازمان بهزیستی کشور اقدام به اجرای طرح همیار مادر و کودک در جهت آموزش و توانمندسازی مادران باردار کرده است تا با تغییر و بهبود رابطه مادر و کودک و ایجاد شرایط دلبستگی ایمن، بتواند قدمی محکم و مؤثر در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بردارد. این طرح، یک طرح راهبردی با رویکرد پیشگیرانه چند‌سطحی در خانواده با تمرکز بر مادران باردار 2 تا 7 ماه است. هدف اصلی این طرح اصلاح الگوی ذهنی و تغییر نگرش مادران است تا بتوانند بدون سرزنش و احساس گناه در کنار نوزاد خود حضور داشته باشند و نگرش خود را از مادر کامل، ایدئال و همه‌چیزدان به مادر کافی و در‌دسترس تبدیل کنند. آموزش‌های طرح همیار مادر و کودک کمک می‌کند تا مادر، خودآگاهی و شفقت به خود را که از اساسی‌ترین فاکتورهای مهم در دلبستگی مادر به جنین است، تقویت کند [12].
پیشینه پژوهشی گویای آن است که آموزش به مادر و انجام رفتارهای دلبستگی موجب کاهش اضطراب و بهبود سلامت روان مادران می‌‌شود.نتایج پژوهش محمودی و همکاران (2023) نشان داد آموزش دلبستگی مادر ـ جنین به مادران با بارداری ناخواسته منجر به کاهش نگرانی مادر می‌شود [13]. در مطالعه سابانجی و اوچار (2023)، آموزش دلبستگی یک برنامه منحصر‌به‌فرد و پیشگام برای افزایش دلبستگی مادر به جنین در دوران بارداری بوده و افزایش انتظارات مثبت قبل از تولد و کاهش انتظارات منفی و پریشانی دوران بارداری را در پی داشته است [14]. 
از‌آنجا‌که تنها هدف نقش مادری، افزایش آمار جمعیتی نبوده و تربیت نسلی با اصول اخلاقی انسانی، فرهنگ‌سازی و انتقال آن از نسلی به نسل دیگر در مسیر توجه به مادر متجلی می‌شود، اجرای برنامه‌هایی که بتوانند بر سلامت مادر و کودک تمرکز و منجر به کنترل و کاهش آسیب در سطح جامعه شوند، ضروری است. باتوجه‌به اهمیت دلبستگی مادر به جنین در زنان باردار و با در نظر گرفتن شیوع بالای اضطراب بارداری و نیز پیامد‌های نامطلوب دلبستگی ناایمن و اضطراب بر سلامت مادران و با‌توجه‌به اینکه طرح همیار مادر و کودک در‌زمینه آموزش دلبستگی هم‌اکنون در ایران در حال اجرا است و پژوهشی در‌مورد اثربخشی این طرح تا‌کنون صورت نگرفته است، پژوهش حاضر در راستای تعیین میزان تأثیر آموزش طرح همیار مادرو کودک بر دلبستگی مادر ـ جنین، اضطراب بارداری و شفقت به خود در مادران باردار انجام گرفته است.

روش‌ها
پژوهش حاضر یک مطالعه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون با گروه کنترل و دوره پیگیری یک‌ماهه است. جامعه آماری را کلیه مادران باردار با سن حاملگی 12 تا 24 هفته و دارای پرونده مراقبت بارداری در مراکز خدمات جامع سلامت شهرستان ارومیه از آبان تا بهمن سال 1402 تشکیل دادند. در پژوهش‌های آزمایشی حداقل اندازه نمونه برای هر‌کدام از گروه‌های آزمایش و کنترل، 15 نفر است (دلاور، 1401)[15]؛ در پژوهش حاضر نمونه‌ها 40 مادر باردار مراجعه‌کننده به مراکز خدمات جامع سلامت شهرستان ارومیه بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند از بین مادران باردار مراجعه‌کننده به 2 مرکز بهداشت منتخب جهت اجرای طرح همیار مادر و کودک که دارای ملاک‌های ورود به مطالعه بودند انتخاب شدند و سپس با روش نمونه‌گیری تصادفی ساده به 2 گروه 20 نفری کنترل و آزمایش تقسیم شدند. 
ملاک‌های ورود شرکت‌کنندگان: سن 18 تا 35 سال، بارداری اول، قرار داشتن در ماه سوم تا ششم بارداری، نداشتن مشکلات شدید مامایی (نظیر بیماری زمینه‌ای قلبی، تنفسی و کلیوی، فشار خون حاملگی و پره‌اکلامپسی، دیابت مزمن و دیابت حاملگی) و مشکلات روانی، عدم مصرف داروهای روان‌گردان و یا داروهای اعصاب و روان در مصاحبه و بررسی پرونده بارداری، کسب نمره بالاتر از میانگین (۱۹۳+) در پرسش‌نامه اضطراب بارداری، داشتن رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش.
ملاک‌های خروج شرکت‌کنندگان: عدم شرکت در 2 جلسه آموزشی یا بیشتر، از دست دادن بارداری در طول مطالعه، وارد شدن صدمات روحی و استرس‌های بزرگ در طول دوره، عدم تمایل فرد جهت ادامه شرکت در پژوهش. 

ابزار مطالعه

پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی
پرسش‌نامه مشخصات جمعیت‌شناختی محقق‌ساخته، شامل اطلاعات درباره سن، مدت‌زمان تأهل، تحصیلات، شغل، تحصیلات همسر و شغل همسر، پرسش‌نامه دلبستگی مادر به جنین کرانلی‌ (1981)، پرسش‌نامه اضطراب بارداری وندنبرگ (1989) و پرسش‌نامه شفقت به خود نف (2003) بوده است. 

پرسش‌نامه دلبستگی مادر به جنین کرانلی
این پرسش‌نامه شامل 24 گویه بوده که در قالب 5 خرده‌مقیاس تعامل با جنین (5 گویه)، تمایز بین خود و جنین (4 گویه)، پذیرش نقش مادر (4 گویه)، نسبت دادن خصوصیاتی خاص به جنین (6 گویه) و از‌خودگذشتگی (5 گویه) و با امتیازبندی پنج‌درجه‌ای لیکرت نمره‌گذاری می‌شوند؛ حداقل امتیاز کل 24 و حداکثر 120 است. امتیاز بیشتر در این پرسش‌نامه نمایانگر دلبستگی بیشتر است. در مطالعه تعاونی و همکاران اعتبار کلی ابزار با آلفای کرونباخ 0/83 محاسبه شده و روایی آن از‌طریق روایی صوری و محتوا مورد تأیید قـرار گرفته است [16]. 

پرسش‌نامه اضطراب بارداری وندنبرگ
پرسش‌نامه اضطراب بارداری وندنبرگ دارای 58 گویه است که در آن 5 خرده‌مقیاس ترس از زایمان (14 گویه)، ترس از به دنیا آوردن یک بچه با مشکل جسمی یا روانی (5 گویه)، ترس از تغییر در روابط زناشویی (13 گویه)، ترس از تغییرات خلق‌و‌خو و پیامدهای آن بر کودک (16 گویه) و ترس‌های خودمحورانه و یا ترس از تغییرات در زندگی شخصی مادر (7 گویه) بررسی می‌شوند. 3 پرسش آخر حالت‌های عمومی دارند که یک تحلیل کلی از بارداری ارائه می‌دهند [17]. نمره هر عبارت بین صفر تا 7 درجه‌بندی شده است. آزمودنی در مقیاس لیکرتی 7 درجه‎ای به گویه‌ها پاسخ می‌دهد. حداقل نمره اضطراب بارداری صفر و حداکثر نمره 406 است. نمره نهایی این پرسش‌نامه از جمع کردن نمره‌های هر گویه به دست می‌آید و نمرات بالای میانگین (193+) نشانگر اضطراب بارداری بالا در مادر باردار است [18]. در مطالعه بابانظری و کافی (1387) روایی صوری برای این پرسش‌نامه، مورد تأیید قرار گرفته است و ضریب آلفای کرونباخ کل پرسش‌نامه 0/70 بوده است [17]. 

پرسش‌نامه شفقت به خود
 نف پرسش‌نامه شفقت به خود را ساخته است که شامل ۲۶ گویه و ۶ خرده‌مقیاس مهربانی با خود (5 گویه)، قضاوت نسبت به خود (5 گویه)، اشتراکات انسانی (4 گویه)، انزوا (4 گویه)، ذهن‌آگاهی (4 سؤال) و همانندسازی افراطی (‌4 گویه) است و در یک طیف لیکرت ۵ درجه‌ای نمره‌گذاری می‌شود. دامنه نمرات این پرسش‌نامه بین 26 تا 130 است. نمرات بالاتر از 75 نشان‌دهنده شفقت به خود بیشتر است. روایی درونی این مقیاس 0/79 برآورد شده است [19] و پایایی آن به روش بازآزمایی کل مقیاس 0/93 و مؤلفه‌های آن بین 0/70 تا 0/84 به دست آمده است [20]. در پژوهش خسروی و همکاران (۱۳۹۲) ضریب آلفا برای نمره کلی مقیاس 0/76 است [21]. محتوای جلسات آموزشی طرح همیار مادر و کودک به تفکیک هر جلسه در جدول شماره 1 آمده است.



جهت اجرای پژوهش، بعد از اخذ مجوزهای لازم و دریافت کد اخلاق از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه، لیست تمام مادران باردار از مراکز خدمات جامع سلامت منتخب اخذ شد. گروه کنترل مادران بارداری بودند که جهت دریافت مراقبت‌های روتین بارداری به این مراکز بهداشت مراجعه کرده بودند. گروه آزمایش علاوه بر دریافت مراقبت‌های روتین بارداری، جهت دریافت آموزش‌های طرح همیار مادر و کودک تحت نظارت اداره بهزیستی شهرستان ارومیه به این مراکز مراجعه کرده بودند. مادرن باردار در هر دو گروه در ابتدای مطالعه و قبل از انجام مداخله، پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی، پرسش‌نامه‌های دلبستگی مادر به جنین، اضطراب بارداری و شفقت به خود را تکمیل کردند. در مرحله بعدی مادران باردار گروه آزمایش به‌صورت گروهی به مدت 13 جلسه ۹۰ دقیقه‌ای و یک بار در هفته در طول 3 ماه در مرکز پیشگیری اجتماعی اداره بهزیستی ارومیه توسط متخصصین تیم تحقیق آموزش داده شدند. آموزش به روش سخنرانی و با استفاده از دستگاه ویدئو پروژکتور در گروه 20 نفری انجام شد و در ضمن آموزش به پرسش‌های مادران پاسخ داده شد. محتوای مداخلات آموزشی برگرفته از بسته آموزشی طرح همیار مادر و کودک بود. ارزیابی شرکت‌کنندگان با استفاده از تکمیل پرسش‌نامه‌های تحقیق در مرحله پیش‌آزمون، قبل از شروع آموزش؛ در مرحله پس‌آزمون، بلافاصله بعد از آموزش و نهایتاً در مرحله پیگیری، 1 ماه پس از اتمام آخرین جلسه آموزش انجام شد. پس از اتمام پژوهش، گروه کنترل نیز از برنامه آموزشی بی‌بهره نبوده و تحت آموزش طرح همیار مادر و کودک قرار گرفت. در این پژوهش برای تجزیه‌و‌تحیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 و آمار توصیفی میانگین، انحراف‌معیار، فراوانی و نیز آزمون‌های استنباطی همبستگی، تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون بن‌فرونی استفاده شد. سطح معنی‌داری p<0/05 در نظر گرفته شد.

یافته‌ها
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند 2 گروه آزمایش و کنترل از‌نظر مشخصات جمعیت‌شناختی تفاوت معنی‌داری نداشتند. (P>0/05). حدود 60 درصد از مادران دارای مدرک تحصیلی کاردانی و یا کارشناسی بوده و شغل اکثریت آنها خانه دار (70 درصد) بوده است )جدول شماره 2.




میانگین نمره دلبستگی مادران باردار و شفقت به خود در گروه آزمایش و کنترل در پیش از آزمون تقریباً مشابه بود، ولی بلافاصله پس از آزمون (مداخله) و همچنین در پیگیری 1 ماه بعد از مداخله میانگین نمره دلبستگی در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل افزایش یافته است. میانگین نمره اضطراب بارداری در گروه آزمایش و کنترل در پیش از آزمون تقریباً مشابه بود، ولی بلافاصله پس از آزمون (مداخله) و همچنین در پیگیری یک‌ماهه بعد از مداخله، میانگین نمره اضطراب بارداری در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل کاهش یافته است (جدول شماره 3).



بر‌اساس جدول شماره 4 در تحلیل حاصل از اندازه‌گیری‌های مکرر چند‌متغیری اثر زمان در متغیرهای دلبستگی مادر به جنین، اضطراب بارداری و شفقت به خود در مادران باردار معنی‌دار بوده که به معنای وجود تفاوت معنی‌دار بین امتیازات 3 متغیر دلبستگی مادر به جنین، اضطراب بارداری و شفقت به خود در مراحل پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری است. همچنین نتایج اثر گروه*زمان نیز معنی‌دار بود؛ بدین معنی که در گروه آزمایش، تحت برنامه آموزشی طرح همیار مادر و کودک، در مقایسه با گروه کنترل در مراحل پیش‎آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌داری وجود دارد.



همان‌گونه که نتایج آزمون موخلی در جدول شماره 5 نشان می‌دهد، در متغیر دلبستگی مادر به جنین چون سطح معنی‌داری کمتر از 0/05 بود، پیش‌فرض کرویت که حاکی از کفایت نمونه‌ها است برقرار نیست. بنابراین در تفسیر نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری متغیر از روش گرین‌هاوس گیسر استفاده شده است. در متغیر اضطراب بارداری و شفقت به خود چون سطح معنی‌داری بیشتر از 0/05 بود، پیش‌فرض کرویت که حاکی از کفایت نمونه‌ها است برقرار است؛ بنابراین در تفسیر نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری متغیر از روش آزمون کرویت استفاده شده است.


 
نتایج مندرج در جدول شماره 6 نشان می‌دهد در 3 مرحله ارزیابی در احتمال تأثیر برنامه آموزشی طرح همیار مادر و کودک بر میزان دلبستگی مادر به جنین، اضطراب بارداری و شفقت به خود تفاوت معنی‌داری بین گروه آزمایش و کنترل وجود دارد. مقدار مجذور اتا، میزان تأثیرگذاری برنامه آموزشی طرح همیار مادر و کودک را نشان می‌دهد. همچنین اثر درون آزمودنی نشان می‌دهد بین اندازه‌های پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری در طی زمان در هر سه متغیر تفاوت معنی‌داری ایجاد شده است. اثر متقابل گروه*زمان نیز حاکی از این است که در طی زمان بین گروه‌ها تفاوت معنی‌داری در افزایش دلبستگی مادر به جنین، کاهش اضطراب بارداری و افزایش شفقت به خود ایجاد شده است.



با‌توجه‌به نتایج آزمون بن فرونی در مقایسه زوجی در نمرات دلبستگی مادر به جنین، اضطراب بارداری و شفقت به خود در 3 بازه زمانی مشاهده می‌شود در هر سه بازه اختلاف آماری معنی‌داری بین نمرات درون آزمودنی وجود دارد. بیشترین اختلاف میانگین نمرات بین 2 بازه زمانی پیش‌آزمون و پیگیری است (جدول شماره 7). 



بحث 
یافته‌های حاصل از مطالعه حاضر در راستای اهداف پژوهش نشان داد مداخله توانسته است میزان دلبستگی مادر به جنین و شفقت به خود در مادران باردار را افزایش و اضطراب بارداری را کاهش دهد. نتایج پژوهش حاضر با مطالعه عباسی و همکاران (2021) که نشان دادند آموزش روانی تأثیر بالقوه مطلوبی بر دلبستگی مادر ـ جنین در هر دو جمعیت عمومی و مادرانی با دلبستگی ضعیف به جنین دارد، همسو است [22]. اکثریت مطالعات که در‌مورد دلبستگی قبل از تولد بود نشان می‌دهند  آموزش در دوران پیش از تولد در بهبود دلبستگی مادر به جنین اهمیت ویژه دارد و آموزش روانی، منجر به افزایش مهارت‌های شناختی و عاطفی مرتبط با دلبستگی مادر به جنین می‌شود و اثرات قابل‌توجهی در ایجاد دلبستگی قبل از تولد دارد [23، 24]. یادگیری مفاهیم دلبستگی قبل از تولد و مهارت‌های رفتار دلبستگی باعث افزایش آگاهی مادر نسبت به نوزاد متولد‌نشده‌اش شده و درک او از جنین را تسهیل می‌کند. این امر باعث افزایش مهارت‌های شناختی می‌شود که به مادر اجازه می‌دهد تصور متعادلی از جنین ایجاد کند؛ بنابراین بر دلبستگی مادر ـ جنین تأثیر مثبت می‌گذارد [25]. 
افزون‌بر‌این جانگ و همکاران (2015) بیان کرده‌اند آموزش دلبستگی مادر ـ جنین منجر به افزایش توانایی انطباق مادر با دلبستگی نوزاد شده و از این طریق پردازش‌های شناختی آسیب‌زای مادران را در‌رابطه‌با کودک کاهش می‌دهد [26]. در این راستا حسینی و همکاران (1399) نیز بیان کردند مشاوره مامایی با رویکرد شناختی‌رفتاری می‌تواند موجب افزایش میزان دلبستگی مادر به جنین در زنان با بارداری‌های ناخواسته شود [27]. یافته‌های مطالعه بیلگین و همکاران (2020)، نشان داد آموزش‌های ارائه‌شده توسط مربیان مجرب در آموزش زایمان، باعث بهبود سازگاری دوران بارداری می‌شود، اما تأثیری بر دلبستگی دوران بارداری ندارد [28]. یافته‌‌های مطالعه حاضر نشان داد دلبستگی مادر به جنین در گروه کنترل هم بهبود یافته است. بخشی از افزایش دلبستگی مادر به جنین در هر دو گروه حاضر در مطالعه را می‌توان به پیشرفت بارداری و افزایش سازگاری با بارداری نسبت داد [29]. 
نتایج مطالعه در تعیین اثربخشی طرح همیار مادر و کودک بر اضطراب بارداری مادران باردار نشان می‌دهند این مداخله آموزشی بر اضطراب بارداری مادران مؤثر بوده است که با نتایج پژوهشگرانی همچون طوسی و همکاران (1393)، مبنی بر کاهش سطح اضطراب مادران به دنبال آموزش رفتارهای دلبستگی در دوران بارداری، همسو است [30]. مکانیسم احتمالی مطرح در کاهش اضطراب در اثر انجام رفتارهای دلبستگی این است که آموزش مادران باردار با هدف افزایش دلبستگی و حساسیت آن‌ها نسبت به فعالیت‌های جنین، می‌تواند موجب افزایش دلبستگی و ارتباط مادر و جنین و در‌نهایت کاهش اضطراب بارداری شود [31]. نتایج پژوهش حاضر با مطالعه رحیمی و معینی‌مهر (1400)، در بررسی تأثیر آموزش‌های دوران بارداری و تکنیک‌های دلبستگی بر افزایش دلبستگی مادر به جنین و کاهش اضطراب و تنیدگی دوران بارداری همسو است [32]. 
مداخله حاضر، به دلیل تمرکز بر برقراری ارتباط عاطفی و احساسی مادر با جنین، تأثیر مثبتی بر افزایش دلبستگی مادرانه در دوران بارداری دارد و از‌آنجایی‌که دلبستگی مادر به جنین، پذیرش نقش مادری را در مادران تقویت می‌کند، سبب کاهش اضطراب بارداری نیز می‌شود. از سوی دیگر در پژوهش حاضر آموزش گروهی باعث استفاده مادران از تجارب همدیگر شده و باتوجه‌به شیوه آموزشی و انجام تمرینات گروهی به نظر می‌رسد این عامل در افزایش دلبستگی مادر به جنین و کاهش اضطراب بارداری مؤثر بوده باشد. حمایت اجتماعی عامل محافظتی در برابر افسردگی و اضطراب دوران بارداری به شمار می‌رود که می‌تواند منجر به بهبود وضعیت سلامت روان مادران شود [33]. تنیدگی‌های دوران بارداری هنگامی که در گروهی از افرادی با مسائل و مشکلات یکسان مطرح می‌شود، کاهش یافته و مادران آرامش بیشتری کسب می‌کنند [34]. همچنین مادهاوان و همکاران (2017) آموزش گروهی را یکی از روش‌های اصلی کاهش اضطراب بارداری در زنان نخست‌زا دانسته و اظهار کردند آموزش گروهی در بارداری می‌تواند به میزان زیادی اضطراب مادران باردار را کاهش دهد [35]. 
بسیاری از پژوهش‌ها نقش درمان‌های روان‌شناختی را به‌عنوان راهکاری برای کاهش اضطراب در زنان باردار تأیید می‌کنند [36، 37]. آگاهی ناکافی از بارداری ممکن است منجر به اضطراب شود [38] و زنانی که آموزش‌های دوران بارداری را دریافت کردند، در اثر افزایش آگاهی، سطح اضطراب آن‌ها کاهش می‌یابد.
در خصوص تأثیر آموزش طرح همیار مادر و کودک بر شفقت به خود در مادران باردار در پژوهش حاضر، در مراحل پس‌آزمون و پیگیری آموزش‌ها اثربخش بوده است. زمانی‌که افراد تحت آموزش شفقت به خود قرار می‌گیرند، در برخورد با شرایط استرس‌زای زندگی (مانند بارداری) از راهبردهای سازگارانه‌تری در برابر مشکلات استفاده می‌کنند که این موضوع موجب افزایش توانمندی شفقت به خود و نیز مانع بروز برخی از هیجان‌های منفی، از‌جمله اضطراب و استرس در آن‌ها خواهد شد [39]. 
یافته‌های پژوهش سالمی قمشه و همکاران (1402) نیز نشانگر تأثیر آموزش شفقت به خود بر ارتقای بهزیستی ذهنی و بهبود دلبستگی مادر به جنین در زنان دارای بارداری ناخواسته است [9]. ایلیاس و همکاران (2024) معتقدند شفقت به خود در زنان، به‌خصوص آن‌هایی که برای اولین بار مادر شدن را تجربه می‌کنند، به‌عنوان یک عامل محافظتی در برابر آسیب‌پذیری روان‌شناختی عمل می‌کند. شفقت به خود می‌تواند به زنان باردار کمک کند تا تجربه هیجان‌های آزاردهنده و نامطلوب را مهربانانه بپذیرند و چالش‌های زندگی را به‌عنوان بخشی از زندگی خود و تجربه مشترک همه زنان در دوران بارداری در نظر بگیرند [40]. در‌نتیجه تمام این عوامل به کاهش اضطراب در دوران بارداری منجر می‌شود [10]. 
شفقت به خود علاوه بر تأثیر مثبت بر تجربه مادری، از‌طریق افزایش بهزیستی روانی و عاطفی، یک پیش‌نیاز برای فرزندپروری خوب نیز هست [41]. مادرانی که شفقت به خود بالایی دارند می‌توانند پریشانی فرزندشان را به‌درستی درک کرده و به آن پاسخ دهند و نسبت به ناراحتی عاطفی کودک دلسوزتر و پذیراتر هستند. افزون‌بر‌این شفقت به خود باعث افزایش حساسیت والدین می‌شود که این نیز به نوبه خود امکان هماهنگی مادر را با کودک فراهم می‌کند و عاملی اساسی برای شکل‌گیری یک دلبستگی ایمن بین مادر و کودک است؛ بنابراین استفاده از شفقت به خود در پیشگیری و درمان اختلالات سلامت روان دوران بارداری مفید است [42، 43].
 شفقت به خود را می‌توان به‌عنوان یک راهبرد تنظیم هیجان در دوران بارداری در نظر گرفت که زمینه سلامت روانی و جلوگیری از تجربه هیجان‌های منفی، مانند اضطراب و افسردگی را در مادر باردار ایجاد می‌کند [10]. در‌واقع، از‌آنجا‌که شفقت به خود نیازمند آگاهی هوشیارانه از هیجانات خود است [44] و باتوجه‌به اینکه در آموزش طرح همیار مادر و کودک انواع هیجانات به مادران باردار آموزش داده شده است، می‌توان نتیجه گرفت آموزش طرح همیار مادر و کودک سبب ارتقای شفقت به خود در مادران شده است.

نتیجه‌گیری
با‌توجه‌به نتایج پژوهش و نقش مؤثر آموزش طرح همیار مادر و کودک بر میزان دلبستگی مادر به جنین، اضطراب بارداری و شفقت به خود در مادران باردار، می‌توان گفت گنجاندن چنین برنامه‌های آموزشی در مراقبت‌های دوران بارداری می‌تواند نقش مهمی در سلامت روان مادر و کاهش اختلالات خلقی شایع بارداری داشته باشد؛ بنابراین با‌توجه‌به سودمندی اولیه این برنامه در این پژوهش و چالش‌های روانی، زیستی و اجتماعی مرتبط با بارداری و زایمان و توجه نسبتاً کمی که به برنامه‌های پیشگیرانه در خصوص مسائل شناختی‌رفتاری دوران بارداری و تأثیر بلندمدت آن بر جنین و کودک وجود دارد، وزارت بهداشت می‌تواند برای پیشگیری از مسائلی که در دوران بارداری و بعد از آن برای مادر و نوزاد رخ می‌دهد، از این برنامه استفاده کند. به نظر می‌رسد آموزش رفتارهای دلبستگی بتواند به‌عنوان یک روش آسان، ارزان و غیر‌تهاجمی برای کاهش اضطراب حین بارداری، به‌ویژه در زنان نخست‌زا مورد استفاده قرار گیرد و زنان باردار تشویق به انجام این رفتارها شده و از مراحل بارداری و زایمان با استرس و اضطراب کمتری گذر کنند و در‌نهایت این امر منجر به بهبود دلبستگی و رابطه مادر با نوزاد و افزایش سطح سلامت جسمی و روانی کودکان و به تبع سلامت نسل آینده می‌شود.
در این پژوهش محدود بودن دامنه تحقیق به مادران باردار نخست‌زای شهر ارومیه می‌تواند تعمیم‌پذیری نتایج مطالعه را دچار مشکل کند؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود این پژوهش در سایر شهرها و مناطق و جوامع دارای فرهنگ‌های متفاوت، زنان چندزا و با بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری تصادفی اجرا شود. همچنین وجود برخی متغیرهای کنترل‌نشده، مانند وضعیت هوشی مادران حاضر در پژوهش، وضعیت فرهنگی خانواده‌ها و موقعیت اجتماعی آن‌ها و عدم بهره‌گیری از روش‌های نمونه‌گیری تصادفی از دیگر محدودیت‌های این پژوهش بودند. اگرچه سعی شد تا با انتخاب مادران همگن از‌لحاظ وضعیت اقتصادی و اجتماعی و سایر عوامل جمعیت‌شناختی این اختلافات فردی به حداقل رسانده شود. در سطح کاربردی پیشنهاد می‌شود طرح همیار مادر و کودک طی کارگاهی تخصصی به مشاوران و روان‌شناسان مراکز درمانی و بیمارستانی آموزش داده شود تا آن‌ها با به‌کارگیری ایمن این طرح، جهت افزایش سلامت روان مادران نخست‌زای باردار قدمی جدی برداشته باشند. 

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی ارومیه (کد: IR.IAU.URMIA.REC.1402.115) تأیید شده است.

حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است. 

مشارکت نویسندگان
نگارش پیش‌نویس مقاله: پردیس رحمانپور؛ ویرایش انتقادی: فرناز فرشباف منیع‌صفت و منیره رضایی مرادعلی؛ نظارت بر مطالعه: فرناز فرشباف منیع‌صفت؛ مفهوم‌سازی، طراحی مطالعه، جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل داده‌ها: همه نویسندگان.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
نویسندگان از معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه تقدیر و تشکر می‌کنند.



 
References
  1. Kane HS, Schetter CD, Glynn LM, Hobel CJ, Sandman CA. Pregnancy anxiety and prenatal cortisol trajectories. Biological Psychology. 2014; 100:13-9. [DOI:10.1016/j.biopsycho.2014.04.003] [PMID]
  2. Cunningham FG, Leveno KJ, Bloom SL, Dashe JS, Hoffman BL, Casey BM, et al. Williams obstetrics, 25e. New York: McGraw-Hill Education; 2018. [Link]
  3. Blackmore ER, Gustafsson H, Gilchrist M, Wyman C, O’Connor TG. Pregnancy-related anxiety: Evidence of distinct clinical significance from a prospective longitudinal study. Journal of Affective Disorders. 2016; 197:251-8. [DOI:10.1016/j.jad.2016.03.008] [PMID]
  4. Rahimnejad A, Davati A, Garshasbi A. [Relation between spiritual health and anxiety in pregnant women referred to Shaheed Mostafa Khomeini hospital in 2018 (Persian)]. Daneshvar Medicine. 2020; 27(1):11-8. [DOI:10.22070/dmed.27.140.11]
  5. Ustunsoz A, Guvenc G, Akyuz A, Oflaz F. Comparison of maternal-and paternal-fetal attachment in Turkish couples. Midwifery. 2010; 26(2):e1-9. [DOI:10.1016/j.midw.2009.12.006][PMID]
  6. Alhusen JL. A literature update on maternal-fetal attachment. Journal of Obstetric, Gynecologic & Neonatal Nursing. 2008; 37(3):315-28. [DOI:10.1111/j.1552-6909.2008.00241.x][PMID]
  7. Wahyuntari E, Puspitasari I. Anxiety and maternal fetal attachment. International Journal of Health Science and Technology. 2021; 2(2):64-70. [DOI:10.31101/ijhst.v2i2.1850]
  8. Erbil N. Relationship of self-compassion and fear of childbirth among pregnant women. International Journal of Caring Sciences. 2022; 15(1):255-62. [Link]
  9. Salemi Ghomshe A, Kaboodi M, Foroghi AA, Kaboodi B. [The impacts of self-compassion training on subjective well-being and maternal-fetal attachment in women experiencing unintended pregnancy: A quasi-experimental study (Persian)]. Research in Clinical Psychology and Counseling. 2023; 13(1):174-90. [DOI:10.22067/tpccp.2023.73075.1186]
  10. Abbaszadeh H, Tavoli A, Dehshiri G. [The mediating role of self-compassion in the relationship between body image and severity of anxiety and depression in pregnant women (Persian)]. Women’s Studies Sociological and Psychological. 2023; 20(4):166-203. [DOI:10.22051/jwsps.2022.35958.2433]
  11. Boland RJ. Kaplan and Sadock’s synopsis of psychiatry. [F. Rezaei, F. Hadavandkhani, P. Jamshidian Qalashahi,AH. Esfandzad Persian trans]. Tehran: Arjmand; 2022. [Link]
  12. Azita MK. [Family-centered empowerment plan - mother and child supporter (Persian)]. Tehran: National Welfare Organization;  2022. [Link]
  13. Mahmoudi P, Elyasi F, Nadi A, Ahmad Shirvani M. The effect of maternal-foetal attachment-based training programme on maternal mental health following an unintended pregnancy. Journal of Reproductive and Infant Psychology. 2023; 41(1):26-42. [DOI:10.1080/02646838.2021.1959538] [PMID]
  14. Sabancı Baransel E, Uçar T. The effect of an attachment‐based intervention program on attachment, expectation, and stress in pregnant women: A randomized controlled study. Japan Journal of Nursing Science. 2023; 20(4):e12549. [DOI:10.1111/jjns.12549] [PMID]
  15. Delavar A. [Research methodology in psychology and educational sciences (Persian)]. Tehran: Virayesh; 2022. [Link] 
  16. Taavoni S, Ahadi M, Ganji T, Hosseini F. [Comparison of maternal fetal attachment between primgravidas and multigravidas women with past history of fetal or neonatal death (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2008; 21(53):53-61. [Link]
  17. Babanazari L, Kafi SM. [Comparative study of mental health and its relative demographic factors in different periods of pregnancy (Persian)]. Research in Psychological Health. 2007; 1(2):44-52. [Link]
  18. Van den Bergh BRH. The influence of maternal emotions during pregnancy on fetal and neonatal behavior. Journal of Prenatal & Perinatal Psychology and Health. 1990; 5(2):119-30. [Link] 
  19. Neff KD. The development and validation of a scale to measure selfcompassion. Self and Identity. 2003; 2(3):223-50. [DOI:10.1080/15298860309027]
  20. Albertson ER, Neff KD, Dill-Shackleford KE. Self-compassion and body dissatisfaction in women: A randomized controlled trial of a brief meditation intervention. Mindfulness. 2015; 6:444-54. [DOI:10.1007/s12671-014-0277-3]
  21. Khosravi S, Sadeghi M, Yabandeh M. [Psychometric validity of the self-compassion scale (SCS) (Persian)]. Psychological Methods and Models. 2013; 3(13):47-58. [Link]
  22. Abasi E, Keramat A, Borghei NS, Goli S, Farjamfar M. Evaluating the effect of prenatal interventions on maternal-foetal attachment: A systematic review and meta‐analysis. Nursing open. 2021; 8(1):4-16. [DOI:10.1002/nop2.648] [PMID]
  23. Nazik E, Yikar K, Var E. Effect of childbirth education classes on prenatal attachment. New Trends and Issues Proceedings on Humanities and Social Sciences. 2017; 4(2):73-9. [DOI:10.18844/prosoc.v4i2.2732]
  24. Yuen WS, Lo HC, Wong WN, Ngai FW. The effectiveness of psychoeducation interventions on prenatal attachment: A systematic review. Midwifery. 2022; 104:103184. [DOI:10.1016/j.midw.2021.103184] [PMID]
  25. Nishikawa M, Sakakibara H. Effect of nursing intervention program using abdominal palpation of Leopold’s maneuvers on maternal-fetal attachment. Reproductive Health. 2013; 10:12. [DOI:10.1186/1742-4755-10-12] [PMID]
  26. Jang SH, Kim IJ, Lee SH. Social support and maternal-fetal attachment in unmarried pregnant women in Korea: Does self-esteem play a mediating role. International Journal of Bio-Science and Bio-Technology. 2015; 7(6):131-40. [DOI:10.14257/ijbsbt.2015.7.6.14]
  27. Hoseini S, Motaghi Z, Nazari AM, Goli S. [Evaluation of effectiveness midwifery counseling with cognitive-behavioral approach to maternal-fetal attachment in pregnant women with unwanted pregnancy (Persian)]. Avicenna Journal of Clinical Medicine. 2020; 27(2):85-93 [DOI:10.29252/ajcm.27.2.85]
  28. Bilgin NÇ, Ak B, Ayhan F, Koçyiğit FÖ, Yorgun S, Topçuoğlu MA. Effects of childbirth education on prenatal adaptation, prenatal and maternal attachment. The Anatolian Journal of Family Medicine. 2020; 3(2):128. [DOI:10.5505/anatoljfm.2020.60352]
  29. Azogh M, Shakiba M, Navidian A. [The effect of cognitive behavioral training on maternal-fetal attachment in subsequent pregnancy following stillbirth (Persian)]. Hayat. 2018; 24(1):71-83. [Link]
  30. Toosi M, Akbarzadeh M, Zare N, Sharif F. [Comparison of the effects of attachment behavior and relaxation training on maternal fetal attachment and infant in prime pregnant women (Persian)]. Journal of Fundamentals of Mental Health. 2014; 16(62):142-9. [Link]
  31. Hasanabadi H, Esmaili H, Tafazzoli M, Abbasi E. The effect of training maternal-fetal attachment behavior on primipara maternal mental health in the third trimester of pregnancy. Journal of Sabzevar University of Medical Sciences. 1970; 15(2):104-9. [Link]
  32. Rahimi F, Moenimehr M. [Investigating non-pharmacologic treatment methods in reducing anxiety in pregnant women of low-risk and high-risk groups: A systematic review (Persian)]. Internal Medicine Today. 2022; 28(3):300-29. [DOI:10.32598/hms.28.3.3378.2]
  33. Bodaghi E, Alipour F, Bodaghi M, Nori R, Peiman N, Saeidpour S. [The role of spirituality and social support in pregnant women’s anxiety, depression and stress symptoms (Persian)]. Community Health Journal. 2017; 10(2):72-82. [Link]
  34. Hosseinian S, Yazdi SM, Alavinezhad S. [The effectiveness of fetal attachment training program on maternal-fetal relationship and mental health of pregnant women (Persian)]. Quarterly Journal of Child Mental Health. 2016; 2(4):75-87. [Link]
  35. Madhavanprabhakaran GK, D’Souza MS, Nairy K. [Effectiveness of childbirth education on nulliparous women’s knowledge of childbirth preparation, pregnancy anxiety and pregnancy outcomes (Persian)]. Nursing and Midwifery Studies. 2017; 6(1):e32526. [DOI:10.5812/nmsjournal.32526]
  36. Imanparast R, Bermas H, Danesh S, Ajoudani Z. [The effect of cognitive behavior therapy on anxiety reduction of first normal vaginal delivery (Persian)]. The Journal of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences. 2014; 22(1):974-8. [Link]
  37. Hossein Khanzadeh A, Rostampour A, Khosrojavid M, Nedaee N. [Effectiveness of cognitive-behavioral education on anxiety during pregnancy and delivery method in primiparous women (Persian)]. Journal of Nursing Education. 2017; 5(6):24-32. [DOI:10.21859/jne-05064]
  38. Shen Q, Huang CR, Rong L, Ju S, Redding SR, Ouyang YQ, et al. Effects of needs-based education for prenatal anxiety in advanced multiparas: A randomized controlled trial. BMC Pregnancy and Childbirth. 2022; 22(1):301.[DOI:10.1186/s12884-022-04620-3] [PMID]
  39. Aghaie A, Khanjani Veshki S, Pasha S. The effectiveness of compassion-based education on reducing emotional turbulence in women experiencing marital infidelity. Journal of Applied Psychological Research. 2021; 12(1):299-313. [DOI:10.5812/jjhs.103619]
  40. Ilyas U, Tariq Z, Asim J, Arshad Z. Experiential avoidance, thought suppression, meta‐cognition, and body‐checking among women during pregnancy and postpartum: Buffering effect of self‐compassion. International Journal of Gynecology & Obstetrics. 2024; 165(3):988-96. [DOI:10.1002/ijgo.15400][PMID]
  41. Duncan LG, Coatsworth JD, Greenberg MT. A model of mindful parenting: Implications for parent-child relationships and prevention research. Clinical Child and Family Psychology Review. 2009; 12:255-70. [DOI:10.1007/s10567-009-0046-3][PMID]
  42. Cranswick C. Self-compassion: What meaning and role does it play in the lives of women who experience anxiety and depression in the perinatal period [master thesis]. Fremantle: The University of Notre Dame Australia; 2017. [Link]
  43. Bögels SM, Lehtonen A, Restifo K. Mindful parenting in mental health care. Mindfulness. 2010; 1(2):107-20. [DOI:10.1007/s12671-010-0014-5] [PMID]
  44. Saeedi Z, Ghorbani N, Sarafraz MR, Sharifian MH. [The relationship between self-compassion, self-esteem and self-conscious emotions regulation (Persian)]. Journal of Research in Psychological Health. 2012; 6(3):1-9. [Link]
مقاله مروری: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
دریافت: 1403/10/10 | پذیرش: 1403/12/20 | انتشار: 1404/10/11
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Journal of Guilan University of Medical Sciences

Designed & Developed by : Yektaweb