دوره 30، شماره 3 - ( 7-1400 )
جلد 30 شماره 3 صفحات 193-178 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.IAU.M.REC.1399.004
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Hosseini S A. A Review of the Interactive Effects of Exercise and Medicinal Plants on Glycemic Indices and Lipid Profile in Diabetes Mellitus. JGUMS 2021; 30 (3) :178-193
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2351-fa.html
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2351-fa.html
حسینی سید علی. مروری بر اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و گیاهان دارویی بر شاخص‌های قندی و چربی‌های خون در وضعیت ابتلا به دیابت. مجله علوم پزشکی گیلان. 1400; 30 (3) :178-193
گروه فیزیولوژی ورزشی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران. ، alihoseini_57@miau.ac.ir
متن کامل [PDF 8260 kb]
(1063 دریافت)
| چکیده (HTML) (1548 مشاهده)
.jpg)
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله از نوع مروری است که هیچ‌گونه آزمایشی بر روی انسان یا حیوان نداشته است. هیچ کدام از داده‌ها در حمایت از نتیجه نهایی پژوهش دست کاری نشده‌اند و به تمامی مطالعات در دسترس در راستای موضوع پژوهش اشاره شده است.
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسنده این مقاله تعارض منافع ندارد.
متن کامل: (2424 مشاهده)
مقدمه
چاقی و بیماری دیابت دارای رابطه بسیار نزدیکی با هم هستند. به نحوی که دیابت نوع 2 غالباً همراه با چاقی بروز می‌کند. از این رو چاقی به عنوان عامل اصلی ایجاد بیماری دیابت نوع 2 محسوب میشود [1]. افزایش وزن به طور غیرعادی یکی از مهم‌ترین عوامل خطرساز در دیابت نوع 2 است که متعاقب آن التهاب سیستمیک و مقاومت به انسولین افزایش می‌یابد [1]. این بیماری شایع و غیرواگیر، با توجه به سبک زندگی و عادات غذایی مردم، در سراسر دنیا رو به افزایش است. عوارض طولانی‌مدت دیابت شامل رتینوپاتی، نوروپاتی، نفروپاتی، علائم قلبی، علائم ادراری تناسلی، علائم جنسی و حوادث عروق مغز میشود. با وجود این یکی از پیامدهای حاد و تهدید‌کننده زندگی در دیابت کنترل‌نشده، می‌تواند کتواسیدوز دیابتی باشد [2]. دیابت نوع 1 ناشی از تخریب سلول‌های بتا در پانکراس منجر به تولید نقص انسولین میشود و در دیابت نوع 2، مقاومت پیش‌رونده بدن به انسولین وجود دارد که درنهایت ممکن است به تخریب سلول‌های بتای پانکراس و نقص کامل تولید انسولین منجر شود [3]. همچنین به عدم تحمل گلوکز با شدت متغیر که اولین بار در طی بارداری شروع و یا تشخیص داده شود، دیابت بارداری گفته میشود و یا به شرایطی اطلاق میشود که سطح گلوکز خون در طی بارداری افزایش یافته و علائم دیابت در خانم بارداری که قبلاً برایش تشخیص داده نشده، دیده شود. دیابت بارداری از جمله شایع‌ترین عوارض حاملگی است و به طور معمول از اواسط دوره حاملگی شروع شده و تا آخر حاملگی ادامه دارد [4]. گزارش شده است که دیابت در دراز‌مدت باعث ایجاد مشکلاتی مانند نوروپاتی، رتینوپاتی، نفروپاتی و مشکلات قلبی و عروقی میشود که هم فرد مبتلا و هم جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد [5]. مطالعات نشان می‌دهند که شیوع بیماری‌های قلبی‌عروقی در بیماران دیابتی نوع 2، 4 برابر سایر افراد جامعه است. از این رو شواهد پژوهشی نشان می‌دهد ارتباط نزدیکی بین درصد چربی، شاخص توده بدن (BMI) و غلظت انسولین وجود دارد [6]. محققان زیادی در سراسر دنیا در تلاش هستند تا با استفاده از روش‌های گوناگون عوارض بیماری دیابت را کاهش دهند. از این رو انجام فعالیت‌های ورزشی یکی از مهم‌ترین راهکارهای اساسی جهت کنترل و درمان گلوکز خون و هیپرلپیدمی بوده و باعث کاهش بروز دیابت و عوارض قلبی و عروقی است [7, 8, 9, 10, 11, 12 ,13 ,14, 15]. همچنین وجود برنامه‌های منظم ورزشی در افراد دیابتی عکس‌العمل شدید انسولین را از بین می‌برند، چون به عضلات و کبد عادت داده میشود که گلیکوژن بیشتری ذخیره کند. ورزش مناسب موجب افزایش توده عضلانی، کاهش توده چربی، بهبود مقاومت به انسولین و همچنین اختلالات ناشی از بیماری دیابت میشود [16, 17, 18]. محققین بر این عقیده‌اند که انجام ورزش مؤثر (شدت، مدت، نوع و تعداد جلسات در هفته) برای بیماران دیابتی می‌تواند عامل مهمی در کاهش عوارض دیابت باشد. در این رابطه طبق گایدلاین انجمن آمریکایی طب ورزش (ACSM) در تمرینات سه جلسه در هفته، مصرف 500 کیلو کالری در هر جلسه و در تمرینات 4 یا 5 جلسه در هفته مصرف مقدار 400 کیلوکالری در هر جلسه پیشنهاد شده است. با وجود این دستورالعمل برای اثر درمانی ورزش نیاز به بازنگری دارد و برای به حداکثر رساندن فواید ورزش برای گروه‌های مختلف بیماران دیابتی نوع 2، اطلاعات بیشتری مورد نیاز است [1]. با توجه به موانع و مشکلات همراه با روش‌های درمانی و کنترلی موجود، نیاز به درمان نوین و مؤثر بیماری دیابت کاملاً محسوس است. برای نیل به این هدف می‌توان از نقش مؤثر گیاهان دارویی بهره برد [19]. محققین تحقیقات زیادی در ارتباط با مکانیسم‌های دخیل در بروز اختلالات بیماری دیابت انجام داده‌اند و تاکنون روش‌های متعددی را با استفاده از داروهای سنتتیک و گیاهی برای درمان این اختلالات پیشنهاد داده‌اند. گیـاهـان دارویـی از دیـرباز تا کنون به عنـوان یک روش درمـانی مورد استـفـاده قـرار گرفته‌اند. با توجه به تمایل انسان‌های مختلف در سراسر جهان به استفاده از گیاهان دارویی و ویژگی‌های آرام‌بخشی برخی از گیاهان و همچنین به دلیل کاهش عوارض داروهای سنتتیک، مصرف داروهای گیاهی رو به افزایش است [19]. از آنجا که استفاده از داروهای سنتتیک که در درمان اختلالات بیماری دیابت مورد استفاده قرار می‌گیرند، عموماً دارای اثرات جانبی هستند در سال‌های اخیر استفاده از داروهای گیاهی در درمان این بیماری مورد توجه محققین و متخصصین علوم پزشکی قرار گرفته است. از سویی با توجه به اطلاعات اندک در ارتباط با نقش فعالیت‌های ورزشی و عوارض جبران‌ناپذیر داروهای سنتتیک، به نظر می‌رسد محققین حیطه علوم ورزشی اخیراً به استفاده از گیاهان دارویی در کنار انجام فعالیت‌های ورزشی علاقه‌مند شده‌اند و در مطالعات زیادی در زمینه اثرات درمانی فعالیت‌های ورزشی به همراه مصرف گیاهان دارویی صورت گرفته است؛ از این رو در مطالعه حاضر تلاش شده است که به گزارش اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و گیاهان دارویی بر شاخص‌های قندی و نیمرخ چربی در وضعیت ابتلا به دیابت پرداخته شود؛ بنابراین مطالعه حاضر به بررسی اثرات مصرف 10 گونه گیاهی هم‌زمان با فعالیت ورزشی می‌پردازد.
روش‌ها
در تمامی بانک‌های اطلاعاتی به‌خصوص پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پابمد، وب آو ساینس و مگ ایران و با کلیدواژه‌های مختلف از جمله training، exercise، glycemic index، lipid profile، medical plant و anti-diabetic component، بدون محدودیت سال جست‌وجو انجام گرفت. سپس مقالات بر اساس فعالیت ورزشی و گیاهان دارویی بر متابولیسم کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها، دسته‌بندی شدند. طبق بررسی‌های صورت‌گرفته در بانک‌های اطلاعاتی، 564 مقاله در رابطه با ورزش و گیاهان دارویی مشاهده شد که با توجه به معیارهای ورود به مطالعه (پرداختن به فعالیت ورزشی، گیاه دارویی و همچنین بیماری دیابت) 34 مقاله در رابطه با اثرات فعالیت‌های ورزشی و گیاه دارویی در وضعیت بیماری دیابت انتخاب شدند.
یافته‌ها
زعفران
زعفران گیاهی با نام علمی Cricus sativum l از خانواده زنبقیان Iridaceae است [20] که در نواحی شمال شرق ایران می‌روید و در عصاره گل آن ترکیبات فلاونوئیدی، آنتوسیانین‌ها و تانن دیده میشود. طعم تلخ زعفران ناشی از وجود ماده‌ای به نام پیکروکروسین است. این ماده طی فراوری گیاه تازه بر اثر تجزیه حرارتی یا آنزیمی به آلدییدی معطر به نام سافرانال تبدیل میشود. کاروتنوییدهای دیگری مانند بتاکاروتن، لیکوپن و زآگزانتین و ویتامین‌ها به‌خصوص ریبوفلاوین و تیامین نیز در زعفران یافت میشود. کروسین، کروستین و سافرانال مواد مؤثر اصلی زعفران هستند [21]. در رابطه با اثرات کاهنده چربی و شاخص‌های قندی زعفران همراه با فعالیت‌های ورزشی 7 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. به جز یک مورد (عدم اثر تعاملی تمرین و کروسین بر بهبود انسولین) تمامی مطالعات حاکی از وجود اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و زعفران (و همچنین مواد مؤثر آن از قبیل کروسین) در بهبود شاخص‌های قندی و چربی خون بودند. گزارش شده است مصرف 25 میلی‌گرم بر لیتر زعفران منجر به بهبود گلوکز، انسولین و هموگلوبین گلیکوزیله در موش‌های صحرایی دیابتی شد همچنین تمرین مقاومتی همراه با زعفران نسبت به تمرین مقاومتی اثر مطلوب‌تری بر بهبود گلوکز ناشتا داشت [10]. در مطالعه‌ای دیگر 4 هفته مصرف 25 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن همراه با تمرین شنا منجر به بهبود شاخص‌های گلایسمیک (گلوکز، انسولین و مقاومت به انسولین) در موش‌های صحرایی دیابتی شد و مصرف زعفران همراه با تمرین شنا نسبت به تمرین شنا اثرات بهتری بر بهبود شاخص‌های گلایسمیک داشت [16]. مصرف 400 میلی‌گرم پودر سرگل زعفران همراه با فعالیت ورزشی به مدت دو ماه منجر به بهبود سطوح سرمی گلوکز ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله شد. به طوری که تمرین هم‌زمان با مصرف زعفران نسبت به تمرین و مصرف زعفران به‌تنهایی اثرات مطلوب‌تری داشت [22].
در رابطه با اثرات زعفران گزارش شده است که زعفران به میزان بالایی جذب گلوکز و فسفوریلاسیون AMPK/ACC و AMPKs را تقویت می‌کند. با وجود این فسفوریلاسیون PI3-kinase را تقویت نمی‌کند. اثرات تعاملی انسولین و زعفران حساسیت به انسولین را از طریق مسیرهای سیگنالینگ وابسته به انسولین (AMPK/ACC و MAPKs) و غیر‌وابسته به انسولین (PI3-kinase/Akt و mTOR) بهبود می‌بخشد. AMPK دارای یک نقش عمده در اثرات زعفران بر جذب گلوکز و حساسیت به انسولین در سلول‌های عضلات اسکلتی است [23]. کروسین‌ها که گلیکوزیدهایی متشکل از کاروتنوییدی به نام کروسین‌ها و قندها هستند، مسئول رنگ زعفران محسوب می‌شوند. محققین معتقدند زعفران و مواد تشکیل‌دهنده‌های آن می‌توانند از مسیر افزایش آنتی‌اکسیدان‌ها اثرات ضد‌دیابتی و تنظیم متابولیکی خود را القا کنند [24]. در همین راستا گزارش شد که مصرف 25 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن کروسین همراه با تمرین استقامتی به مدت 8 هفته به طور معنی‌داری سطوح مقاومت به انسولین را در موش‌های صحرایی دیابتی چاق بهبود بخشید با وجود این اثر معنی‌داری بر بهبود انسولین نداشت [15]. به نظر می‌رسد یکی از مکانیسم‌های احتمالی کروسین بر بهبود اختلالات ناشی از دیابت را می‌توان خواص آنتی‌اکسیدانی کروسین و اثرات کاهنده گلوکز خون و هموگلوبین گلیکوزیله دانست [24, 25]. کروسین می‌تواند از طریق کاهش رادیکال‌های آزاد ناشی از سیکلوفسفامید، اسیدهای چرب غیراشباع موجود در غشای سلول را محافظت کند. همچنین گزارش شده است که کروسین از طریق مهار استرس اکسیداتیو و کاهش پراکسیداسیون لیپیدی می‌تواند مانع افزایش گونه‌های فعال اکسیژن شده و درنتیجه موجب مهار کاسپازها و تعدیل P53 شود و از القای آپوپتوز جلوگیری کند [26، 27].
زنجبیل
زنجبیل با نـام علـمی officinale Zingiber از خانواده Zingibracea از جمله گیاهان دارویی است که در طب سنتی کاربرد وسیع دارد [28] و از دیرباز به عنوان یک مکمل غذایی، در علم پزشکی نیز کاربرد فراوانی داشته است [19]. همچنین از دهه‌های قبل به دلیل تنوع ترکیبات فعال آن در درمان بیماری‌های مختلف کاربرد داشته است. طیف درمانی این گیاه در درمان دیابت [17] روماتیسم، آسم، تهوع، استفراغ، پرفشـاری خون، دمـانس، تب و عفـونت بوده و دارای خواص آرام‌بخش و ضد اضطراب است [19]. در رابطه با اثرات کاهنده چربی به واسطه فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف زنجبیل، 2 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت همچنین در رابطه با اثرات فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف زنجبیل بر بهبود چربی‌های خون مطالعه مورد بررسی قرار گرفت که یافته‌های تمامی مطالعات مذکور مبنی بر وجود اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و زنجبیل در بهبود شاخص‌های قندی و چربی خون بودند. در رابطه با اثرات هیپوگلایسمیک زنجبیل و فعالیت‌های ورزشی گزارش شد که مصرف روزانه 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن همراه با تمرین استقامتی، سطوح گلوکز ناشتا، انسولین و مقاومت به انسولین را در موش‌های صحرایی دیابتی بهبود بخشید و مصرف زنجبیل هم‌زمان با تمرین استقامتی نسبت به مصرف زنجبیل و تمرین استقامتی به‌تنهایی اثرات مطلوب‌تری بر شاخص‌های گلایسمیک داشت [19]. در مطالعه‌ای دیگر، اگرچه 4 هفته مصرف زنجبیل همراه با تمرین شنا منجر به کاهش تری‌گلیسرید، کلسترول تام و لیپوپروتئین کم‌چگال موش‌های صحرایی شد، ولی مصرف زنجبیل و تمرین شنا به تنهایی دارای اثراتی معادل مصرف زنجبیل همراه با تمرین شنا بود [28]. همچنین عسکری و همکاران گزارش کردند که تمرین مقاومتی با شدت متوسط به همراه مصرف 800 میلی‌گرم پودر زنجبیل نسبت به تمرین مقاومتی با شدت متوسط، تمرین مقاومتی با شدت بالا و مصرف زنجبیل به‌تنهایی در بهبود حساسیت انسولینی اثرگذاری بیشتری را نشان می‌دهد [29]. به نظر می‌رسد اثر احتمالی زنجبیل بر هیپوگلایسمیک به مهار فعالیت آنزیم گلوکز 6 فسفاتاز کبدی و درنتیجه کاهش گلوکز خون وابسته است [17] همچنین در رابطه با اثرات کاهنده چربی، زنجبیل می‌تواند متابولیسم چربی را از طریق بازداری بیوسنتر کلسترول سلولی، افزایش بیوسنتز اسید صفرا جهت زدودن کلسترول از بدن، افزایش دفع کلسترول از بدن و افزایش دفع کلسترول از راه مدفوع تعدیل کند. زنجبیل با مهار لیپاز روده و افزایش حرکات دودی روده و کاهش جذب چربی در روده می‌تواند باعث کاهش تری‌گلیسیرید شود و با افزایش میزان و فعالیت آنزیم لیپوپروتئین لیپاز عروقی می‌تواند در کاهش چربی‌های سرم مؤثر باشد [28].
دارچین
گیاه دارچین با نام علمی Cinnamomum verum از خانوادهLauraceae است که دارای این خواص است: کاهنده قند خون، چربی خون فشار خون، آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و محافظت‌کننده عصبی است. دارچین یکی از مواد غذایی و چاشنی‌های قدیمی و معروف است که به دلیل طعم و عطر مطبوعش، در غذاها بسیار استفاده میشود. این ماده غذایی خواص زیادی دارد و به همین دلیل، برای درمان بسیاری از مشکلات و اختلالات جسمی استفاده شده و سرشار از مواد معدنی مورد نیاز بدن ازجمله منگنز، آهن و همچنین فیبر است [30]. از ترکیبات شیمیایی تشکیل‌دهنده پوست دارچین می‌توان به سینامون آلدهید، سافرول، سینامیک اسید، کادینن، کاریوفیلن، تاننها، فنل‌ها، دیترپن‌ها، ترکیب‌های کربوهیدراتی و موسیلاژی متفاوت و مقدار کمی کومارین نیز اشاره کرد. قسمت‌های مختلف این گیاه از جمله پوست آن خواص درمانی زیادی دارند. به طوری که مصرف آن‌ها باعث تقویت قلب، معده و روده، بهبود فعالیت کلیه‌ها و افزایش نیروی جنسی میشود [31، 32]. در رابطه با اثرات کاهنده چربی خون و شاخص‌های قندی دارچین به همراه فعالیت‌های ورزشی 3 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت و یافته‌ها حاکی از اثرات دارچین در بهبود شاخص‌های قندی و چربی خون بودند. اگر چه در یک مطالعه 3 و 6 هفته مصرف روزانه 60 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن دارچین باعث بهبود گلوکز ناشتا، انسولین و مقاومت به انسولین موش‌های صحرایی دیابتی شد [32] با وجود این، 8 هفته مصرف روزانه 200 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن دارچین به همراه تمرین هوازی نسبت به مصرف دارچین و تمرین هوازی اثر مطلوب‌تری بر بهبود سطوح گلوکز موش‌های صحرایی دیابتی داشت [33] همچنین مصرف روزانه 6 کپسول 500 میلی‌گرمی دارچین، 3 جلسه در هفته تمرین هوازی به مدت 35 تا 45 دقیقه به مدت هشت هفته و مصرف دارچین هم‌زمان با تمرین هوازی دارای اثرات یکسانی بر بهبود انسولین و مقاومت به انسولین مردان مبتلا به دیابت نوع 2 بود [34]. در رابطه با اثرات درمانی دارچین گزارش شده است که دارچین اثرات خود را در کاهش فشار خون از طریق گیرنده‌های فعّال‌کننده فزاینده پروکسیزوم و مهار تشکیل محصول نهایی ناشی از گلیکوزیله شدن می‌گذارد. همچنین عوامل فنولی مختلفی از قبیل کاتچین، اپی‌کاتچین، پروسیانیدین B2 و پلیمرهای فنل در دارچین وجود دارند که دارای اثرات مهاری بر شکل‌گیری محصولات نهایی ناشی از گلیکوزیله شدن هستند [30]. نشان داده شده است که عصاره دارچین از طریق افزایش فعالیت انسولین تا 20 برابر و افزایش متابولیسم گلوکز تا چندین برابر در سلول‌های چربی باعث کاهش میزان گلوکز خون و بهبود مقاومت انسولینی در موش‌های صحرایی میشود. پلیمر متیل هیدروکسی چاکلون موجود در دارچین باعث فعال کردن آنزیم انسولین رسپتورـ کیناز و مهار عمل آنزیم انسولین رسپتور فسفاتاز در سلول‌های چربی میشود که در نتیجه آن حساسیت این سلول‌ها به انسولین افزایش و مقاومت به انسولین کاهش می‌یابد [32].
بابونه
بابونه با نام علمی Matricaria chamomilla یکی از گیاهان دارویی است که در نواحی گسترده‌ای در سراسر جهان ازجمله در آفریقا، آسیا، آمریکای شمالی و جنوبی، اروپا و استرالیا می‌روید [19]. بابونه حاوی فلاونوئیدها از جمله ولوتئولی، روغن‌های فرّار از جمله کامازولین و بیزابولول، لاکتون‌ها، از جمله موسسیلاژ شامل پلی‌ساکاریدها، و نوئیلیک، امیلیفرون، فورفورول، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب و کولینوکومارین‌هاست. در طب سنتی از این گیاه به عنوان آرام‌بخش، اشتها‌آور، ضد‌اسپاسم، تنظیم‌کننده عادت ماهیانه و درمان عفونت‌های لثه، دهان و پوست استفاده می‌کنند [35]. در رابطه با اثرات محافظتی فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف بابونه، 2 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت و یافته‌های هر دو مطالعه مبنی بر اثرات محافظتی تعاملی بابونه و فعالیت ورزشی بود. 8 هفته تمرین استقامتی همراه با مصرف روزانه 200 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره بابونه نسبت به تمرین و مصرف عصاره بابونه به‌تنهایی اثرات مطلوب‌تری بر کاهش گلوکز ناشتای موش‌های صحرایی دیابتی نوع 1 داشت [36] همچنین 12 هفته تمرین استقامتی همراه با مصرف روزانه 200 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره گل بابونه منجر به بهبود سطوح سرمی تری‌گلیسرید، کلسترول تام و لیپوپروتئین کم‌چگال موش‌های صحرایی دیابتی نوع 1 شد. به طوری که اثرات کاهنده لیپیدی مصرف بابونه هم‌زمان با تمرین استقامتی نسبت به مصرف بابونه به‌تنهایی مطلوب‌تر بود [36]. گزارش شده است که عصاره بابونه و به‌ویژه کاپیتول‌های این گیاه دارای اسانس و ماده‌ای به نام آزولن و سزکوئی ترپن‌های b و g و همچنین ماتریکارین است. این ترکیبات می‌توانند در موش‌های صحرایی باعث افزایش میزان گیرنده‌های تروگلیتازون شوند و از این طریق نقش خود را در کنترل مقاومت به انسولین و چربی ایفا کنند [36]. گیاه بابونه غنی از فلاونوئیدها و ترکیبات فنولیک است که آنتی‌اکسیدان‌های مؤثری در خنثی کردن رادیکال‌های آزاد اکسیژن دارد. بنابراین کاهش فشار اکسایشی می‌تواند به دلیل وجود دو ترکیب روتین و پاتولیتیک در این گیاه باشد که خواص خنثی‌کنندگی قوی رادیکال‌های آزاد را دارا هستند. همچنین این دو ترکیب مهارکننده قوی لیپواکسیژناز هستند که از مسیرهای تولید رادیکال آزاد است. از طرف دیگر ممکن است به دنبال عمل حفاظت‌کننده عصاره بابونه در شروع مرحله اکسیداسیون اسیدهای چرب، از تولید مالون دی‌آلدئید و با آزاد شدن آنزیم‌های لاکتات دهیدروژناز و آسپارتات آمینوترانسفراز، این عصاره باعث مهار پراکسیداسیون لیپیدی شود [35].
آلوئه ورا
گیاه صبر زرد با نام علمی Aloe vera L. متعلق به خانواده Liliaceae با ظاهری بوته‌ای و همیشه سبز از جمله گیاهان داروئی با‌ارزش در دنیاست. آلوئه‌ورا مملو از آنتی‌اکسیدان‌های مختلف است و به همین دلیل رادیکال‌های آزاد را در بدن از بین می‌برد، همچنین این گیاه حاوی ساپوتین، سینامیک اسید و سالیسیلیک اسید است که این مواد برای درمان جراحات و زخم‌ها به کار می‌روند. ترکیبات آمینواسیدهای تریپتوفان و فنیل آلانین آن دارای اثرات ضدالتهابی و کاهش‌دهنده گلوکز خون است [37، 38]. در رابطه با اثرات کاهنده چربی و شاخص‌های قندی آلوئه ورا همراه با فعالیت‌های ورزشی، 4 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. به جز یک مورد (عدم اثر تعاملی تمرین و آلوئه ورا بر بهبود سطوح گلوکز) تمامی مطالعات حاکی از وجود اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و آلوئه ورا در بهبود شاخص‌های قندی و چربی خون بودند. اگرچه در یک مطالعه نشان داده شد که مصرف آلوئه ورا همراه با فعالیت‌های ورزشی طولانی مدت‌تر (6 هفته در مقاله 4 هفته) اثرات مطلوب‌تری نسبت به دوره‌های کوتاه‌تر دارد. در مطالعه‌ای نشان داده شد تمرین شنا همراه با مصرف روزانه 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن منجر به کاهش تری‌گلیسرید، کلسترول تام و لیپوپروتئین کم چگال موش‌های صحرایی دیابتی میشود [39]. گزارش شده است که اگرچه تمرین شنا و مصرف آلوئه ورا دارای اثرات تعاملی هیپوگلایسمیک در موش‌های صحرایی دیابتی هستند با وجود این 6 هفته تمرین شنا نسبت به چهار هفته تمرین شنا و همچنین 6 هفته مصرف آلوئه ورا نسبت به 4 هفته مصرف آلوئه ورا اثرات مطلوب‌تری بر بهبود گلوکز و مقاومت به انسولین دارد [38]. در تعارض با یافته‌های این مطالعه بیان شد 8 هفته تمرین تناوبی شدید و متوسط همراه با مصرف روزانه 300 میلی‌گرم عصاره آلوئه ورا اثر معنی‌داری بر بهبود سطوح گلوکز موش‌های صحرایی دیابتی نداشت [40]. یکی از علل قند خون مداوم، افزایش تولید رادیکال‌های آزاد اکسیژن به‌ویژه گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) است؛ آلوئه ورا با داشتن محتویات بالایی از ترکیبات فنلی، مانان استیله، مانوز فسفات در کنترل رادیکال‌های آزاد نقش مهمی را در بدن ایفا می‌کند. محققان ماده مهمی به نام آسمانان را در ژل آلوئه ورا معرفی کرده‌اند که این ماده همچون گلوکومانان است و در کاهش گلوکز خون مؤثر است [41]. گزارش شده است مواد اولیه دارویی فعال در ژل و پوست برگ این گیاه از قبیل آلوئین، مودین، آلوئه امودین، باربالوئین و پلی و مونوساکاریدهایی مانند استرول، اسیدهای آلی و ویتامین‌های B و C می‌توانند میزان گلوکز ناشتا را به میزان قابل توجهی کاهش دهند [38]. همچنین اشاره شده است که عصاره آلوئه‌ورا حاوی 5 ترکیب فیتواسترول شامل لوفنول، 24 متیل لوفنول، 24 اتیل لوفنول، سیکلوآرتانول و 24 متیلن سیکلوآرتانول است که می‌تواند منجر به کاهش گلوکز خون افراد دیابتی شود [38].
شوید
شوید با نام علمی Anethum Graveolens گیاهی از خانواده چتریان است. در زبان انگلیسی DILL و در زبان فارسی شوید یا شبت خوانده میشود. فراورده دارویی آن به طور عمده به صورت دانه است که 43 تا 63 درصد د کارون دارد و بقیه آن د لیمونن است. دانه شوید دارای 2/5 تا 4 درصد اسانس است که مهم‌ترین مواد تشکیل‌دهنده آن، د کارون، 40 تا 60 درصد؛ د لیمون، 20 تا 28 درصد؛ الفافلاندرن، 2 درصد و دی هیدروکارون هستند. میوه شوید دارای اثر درمانی مشابه رازیانه، انیس سبز و زیره سیاه است. برای شوید اثرات ضدباکتریایی، ضدقارچی، ضدانقباضی، خواص آنتی‌اکسیدان و ضد‌سرطان، محافظت‌کننده مخاط معده و کاهنده ترشح اسید معده، کاهنده گلوکز خون، کاهش‌دهنده چربی و کلسترول خون گزارش شده است [42]. در رابطه با اثرات کاهنده چربی خونِ فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف شوید، 2 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت و یافته‌های هر دو مطالعه مبنی بر اثرات کاهنده چربی خون تعاملی شوید و فعالیت ورزشی بود. در مطالعه‌ای مصرف 300 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره شوید به مدت 10 روز (به طور یک در میان) سطوح گلوکز، کلسترول تام، تری‌گلیسرید، لیپوپروتئین کم‌چگال و لیپوپروتئین پرچگال را به طور معنی‌داری بهبود بخشید [43]. 6 هفته تمرین شنا همراه با مصرف روزانه 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره شوید باعث کاهش سطوح لیپوپروتئین کم‌چگال، لیپوپروتئین خیلی کم‌چگال، تری‌گلیسیرید و کلسترول تام و همچنین افزایش لیپوپروتئین پرچگال موش‌های صحرایی مبتلا به دیابت شد. همچنین 6 هفته تمرین شنا همراه با مصرف عصاره شوید نسبت به 6 هفته مصرف عصاره شوید اثر بیشتری بر کاهش لیپوپروتئین کم‌چگال و کلسترول تام و همچنین افزایش لیپوپروتئین پرچگال داشت [42]. بیان شده است که اثرات هیپوگلیسمی عصاره شوید به ترکیب فلاونوئیدی کوئرستین موجود در آن مربوط است. از مکانیسم عمل احتمالی این گیاه در کاهش قند خون، اثر بر جذب گلوکز است. ترکیب‌های آنتی‌اکسیدان گیاهی جذب گلوکز را در روده کاهش می‌دهند. این اثر با مهار آنزیم‌های گوارشی نظیر آلفا آمیلاز و آلفاگلوکوزیداز که در هیدرولیز کربوهیدرات شرکت دارند، مهار انتقال گلوکز از غشای چین‌خورده روده کوچک و به تأخیر انداختن تخلیه محتویات معده به روده کوچک صورت می‌گیرد. از طرفی آنتی‌اکسیدان‌های گیاهی اثر شبه‌انسولینی نیز دارند و جذب گلوکز را در بافت‌های محیطی افزایش می‌دهند [43].
خرفه
خرفه با نام علمی Portulaca olerace متعلق به خانواده Portulacaceae، گیاهی است یک‌ساله با ساقه‌های گوشتی و برگ‌های متقابل و گل‌های کوچک زردرنگ. این گیاه در ایران فراوان می‌روید و هم به عنوان خوراکی و هم داروی سنتی استفاده میشود. این گیاه به عنوان آنتی‌سپتیک، ضداسپاسموتیک، دیورتیک، آنتی‌اکسیدان و تصفیه‌کننده خون استفاده میشود و در جلوگیری از حمله قلبی و تقویت سیستم ایمنی و ضدالتهاب و ضد‌درد کاربرد درمانی دارد. خرفه منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین A ،B1 ،C ،E بتاکاروتــن و سـایر اسـیدهای آمینه ضـروری اسـت [44]. در رابطه با اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف خرفه بر بهبود چربی خون و شاخص‌های قندی، 4 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. اگرچه یافته‌های یک مطالعه حاکی از عدم اثرگذاری مصرف خرفه بر چربی‌های خون بود، یافته‌های 3 مطالعه حاکی از اثرات بهبود‌دهنده شاخص‌های قندی مصرف خرفه همراه با فعالیت ورزشی بود. یک ماه مصرف 100 و 150 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره روغنی تخم خرفه منجر به بهبود گلوکز و انسولین موش‌های صحرایی دیابتی شد. با وجود این، اثر معنی‌داری بر بهبود پروفایل لیپیدی موش‌های صحرایی دیابتی نداشت [45] همچنین در زنان مبتلا به دیابت نوع 2، مصرف خرفه (2/5 گرم در در وعده نهار و 5 گرم در وعده شامل) به مدت 16 هفته همراه با تمرین هوازی منجر به بهبود گلوکز، کلسترول، لیپوپروتئین کم‌چگال و تری‌گلیسرید شد [46]. خرفه به دلیل دارا بودن ترکیبات مختلف از جمله فلاونوئیدها، پلی ساکاریدها و اسیدهای چرب غیراشباع دارای خاصیت هیپولیپیدمیک و هیپوگلایسمیک است. خرفه سرشار از ترکیبات فنلی، پلی فنلی و مواد آنتی‌اکسیدان است که مهم‌ترین ترکیبات آنتی‌اکسیدان آن شامل آلفا توکوفرول، اسید آسکوربیک و گلوتاتیون است. این گیاه یکی از غنی‌ترین گیاهان سبز حاوی ویتامین C ، آلفا توکوفرول و گلوتاتیون است. همچنین گزارش شده است که خرفه با داشتن فعالیت آنتی‌اکسیدانی قوی مالون دی‌آلدئید که محصول پر اکسیداسیون لیپیدی و شاخص حضور استرس اکسیداتیو است را به طور مؤثری کاهش می‌دهد [47].
گشنیز
گیاه دارویی گشنیز به دلیل داشتن ماده مؤثره (اسانس) و ترکیب اصلی لینالول، دارای اهمیت بسزایی در صنایع داروسازی، غذایی، آرایشی و بهداشتی است. این گیاه با نام علمی Coriandrum Sativum L معروف است [48]. گزارش شده است گشنیز باعث آزاد شدن انسولین شده و اثرات شبه‌انسولینی دارد، همچنین سبب کاهش مقاومت به انسولین میشود [49]. علاوه بر موارد مذکور اسیدهای چرب گشنیز مانند اسید لینولئیک، اسید اولئیک و اسید اسکوربیک یا ویتامین C در کاهش مقدار کلسترول خون بسیار تأثیرگذارند. گشنیز کزبره نیز نامیده میشود و دارای طبیعت سرد و خشک است و از برگ و بزر آن در برخی از ترکیبات ضد‌دیابت طب سنتی استفاده میشود [49]. در رابطه با اثرات تعاملی کاهنده چربی و شاخص‌های قندی فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف گشنیز، 4 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت که یافته‌های آن‌ها حاکی از اثرگذاری مصرف گشنیز و فعالیت‌های ورزشی استقامتی و شنا بر بهبود چربی خون و شاخص‌های قندی بودند. 4 هفته مصرف عصاره گشنیز همراه با تمرین استقامتی باعث کاهش معنی‌دار گلوکز ناشتا، مقاومت به انسولین و هموگلوبین گلیکوزیله موش‌های صحرایی دیابتی شد. مصرف عصاره گشنیز همراه با تمرین استقامتی نسبت به مصرف عصاره گشنیز و تمرین استقامتی اثر بیشتری بر کاهش گلوکز ناشتای موش‌های صحرایی دیابتی داشت [50] همچنین تمرین هوازی همراه با مصرف عصاره دانه گشنیز منجر به بهبود تری‌گلیسرید، کلسترول تام، لیپوپروتئین کم‌چگال و لیپوپروتئین پرچگال در موش‌های صحرایی دیابتی شد با وجود این، اثر معنی‌داری بر انسولین و مقاومت به انسولین نداشت [51]. در مطالعه‌ای دیگر اگرچه مصرف 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن گشنیز همراه با تمرین شنا به مدت 4 هفته منجر به بهبود گلوکز ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله موش‌های صحرایی دیابتی شد، تمرین شنا همراه با مصرف گشنیز نسبت به تمرین شنا و مصرف گشنیز اثرات مطلوب‌تری بر بهبود شاخص‌های قندی نداشت [49]. گزارش شده است که گیاه گشنیز حاوی ترکیبات فنولیکی، فلانوئیدی، استروئیدی و تاننها است. اثر هیپوگلیسمیک فلانوئیدها می‌تواند نتیجه افزایش فعالیت هگزوکیناز و گلوکوکیناز کبدی، محافظت و حتی افزایش تراکم سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی آن‌ها، افزایش بیان ناقلان گلوکز در سلول‌های عضلانی، تعدیل فعالیت افزایش‌یافته آنزیم‌های کبدی گلوکز 6 فسفاتاز و یا افزایش جذب گلوکز به وسیله سلول‌های کبد، چربی و عضله باشد. درحقیقت عصاره گشنیز با افزایش فعالیت آنزیم گلیکوژن سنتاز و افزایش غلظت گلیکوژن کبدی و تحریک مسیر گلیکولیز و پنتوز فسفات از طریق افزایش آنزیم‌های گلیکولیتیک و گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز و مهار آنزیم‌های گلوکونئوژنیک و گلیکوژن فسفوریلاز و درنتیجه مهار روندهای گلیکونئوژنز و گلیکوژنولیز روی متابولیسم کربوهیدرات‌ها مؤثر است و سطح گلوکز خون را کاهش می‌دهد [52].
شنبلیله
شنبلیله یا fenugreek (Trigonella foenum graecum L.) حاوی پلی فنول‌ها، استروئیدها، آلکالوئید‌ها، ساپونین‌ها و اسیدهای آمینه، به خاطر خواص آنتی‌اکسیدانی، کاهنده قند خون و چربی خون و اثرات ضدالتهابی به طور گسترده در درمان بیماری دیابت و چاقی استفاده می‌شوند. این گیاه دارویی احتمالاً از مسیر سیگنالی فعال‌سازی پروتئین آدنوزین مونو‌فسفات (AMP) اعمال بیولوژیکی فراوانی را در سلول انجام می‌دهد [53]. در رابطه با اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و مصرف شنبلیله، 3 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت که در این 3 مطالعه تمرینات هوازی و شنا همراه با مصرف شنبلیله منجر به بهبود شاخص‌های قندی و چربی خون شده‌اند. به طوری که مصرف شنبلیله هم‌زمان با تمرینات ورزشی نسبت به هریک به‌تنهایی اثرات بهتری داشت. گزارش شده است که 8 هفته تمرین هوازی همراه با مصرف شنبلیله سطوح گلوکز ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله مردان دیابتی نوع 2 را بهبود بخشید و تعامل آن‌ها بهتر از هرکدام به‌تنهایی بود [54]. مصرف روزانه 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره شنبلیله همراه با تمرین شنا منجر به بهبود شاخص‌های گلایسمیک (گلوکز، انسولین و مقاومت به انسولین) و نیمرخ چربی (تری‌گلیسرید، کلسترول تام، لیپوپروتئین کم‌چگال و لیپوپروتئین پرچگال) موش‌های صحرایی مبتلا به دیابت شد. همچنین مصرف شنبلیله همراه با تمرین شنا نسبت به تمرین شنا و مصرف شنبلیله اثرات مطلوب‌تری بر بهبود شاخص‌های گلایسمیک و نیمرخ چربی داشت [53] همچنین 6 هفته تمرین شنا همراه با عصاره بذر شنبلیله سطوح گلوکز سرمی موش‌های صحرایی دیابتی را بهبود بخشید [55]. مکانیسم دقیق اثر شنبلیله بر متابولیسم سلول هنوز به طور کامل شناخته نشده است. اما به نظر می‌رسد پلی‌فنول‌ها و ساپونین‌های موجود در شنبلیله، نقش اصلی در کاهش سطوح چربی خون دارند. همچنین مصرف شنبلیله با افزایش اسید آمینه 4-hydroxysolecuine به افزایش ترشح انسولین، بهبود انتقال گلوکز به درون سلول، بهبود متابولیسم چربی‌ها و کاهش سطوح استرس اکسیداتیو کمک می‌کند و اثر محافظتی بر سلول دارد؛ عصاره شنبلیله موجب فسفوریلاسیون برخی از پروتئین‌ها مانند گیرنده انسولین، سوبسترای گیرنده انسولین 1 و p85 و زیراحد فسفاتیدیل اینوزیتول تری کیناز 3-K در سلول‌های بافت چربی و کبد میشود. این امر به رونویسی از مسیرهای سلولی برای سنتز آنزیم‌های متابولیکی منجر میشود [53].
سیاه‌دانه
سیاه‌دانه با نام علمی Nigella sativa L معروف است. دانه گیاه سیاه‌دانه در طب سنتی در ترکیبات دارویی مورد استفاده برای افراد هیپر لیپیدمی تجویز میشود [56]. دانه گیاه سیاه‌دانه حاوی چربی، ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌هاست. دانه گیاه منبع غنی اسیدهای چرب ضروری و غیراشباع است. اصلی‌ترین اسید چرب غیراشباع، اسیدلینولئیک و سپس اسیداولئیک است. ترکیبات دیگری نیز مانند فسفولپیدها، کاروتن، کلسیم، آهن و پتاسیم نیز در دانه‌ها وجود دارد. درمان موش‌های آزمایشگاهی با روغن سیاه‌دانه یا ماده مؤثره آن تیموهیدروکینون، سطوح کلسترول، تری‌گلیسرید و پراکسیداسیون چربی را کاهش و فعالیت عوامل ضد‌اکسایشی را افزایش داده است [57]. در رابطه با اثرات کاهنده شاخص‌های قندی سیاه‌دانه و فعالیت ورزشی، 3 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن‌ها حاکی از اثرات بهبود‌دهنده شاخص‌های قندی مصرف سیاه‌دانه بود. اگرچه نتایج 2 مطالعه نشان داد که فعالیت ورزشی هم‌زمان با مصرف سیاه‌دانه نسبت به هرکدام به‌تنهایی اثرات مطلوب‌تری در بهبود شاخص‌های قندی دارد. گزارش شده است که مصرف سیاه‌دانه تأثیر بسزایی در بیماران دیابتی دارد. به گونه‌ای که سیاه‌دانه روی سلول‌های بتا اثر گذاشته و موجب افزایش سطح Insulinotropic انسولین سرم و کاهش قند خون میشود [58]. به طوری که 8 هفته تمرین هوازی روی نوارگردان همراه با مصرف سیاه‌دانه، گلوکز ناشتا را در موش‌های صحرایی دیابتی بهبود بخشید [58] همچنین در مطالعه دیگر اگرچه مصرف 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره سیاه‌دانه همراه با تمرین استقامتی منجر به بهبود شاخص‌های گلایسمیک موش‌های صحرایی دیابتی شد، این اثرات مشابه با تمرین استقامتی و مصرف سیاه‌دانه به‌تنهایی بود [56]. نتایج تحقیق‌های قبلی نشان داده است که پلی‌ساکاریدها، فلانوئیدها گلیکوپروتئین‌ها و پلی‌پپتیدها، استروئیدها، آلکوئیدها و پکتین موجود در گیاهان دارویی می‌تواند خاصیت هیپوگلیسمی احتمالی برخی از گیاهان مورد استفاده در درمان دیابت شامل سیاه‌دانه را از نظر جلوگیری از تغییر بیوشیمی خون به خوبی توجیه کند [58].
بحث و نتیجه‌گیری
دیابت ملیتوس نوعی اختلال متابولیکی است که با افزایش قند خون در نتیجه اختلال در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها به وجود می‌آید و به کاهش ترشح انسولین، افزایش مقاومت به انسولین و یا هر دو منجر میشود. کاهش میزان فعالیت بدنی و عادات غذایی نامناسب می‌تواند منجر به افزایش تعداد بیماران مبتلا به دیابت شود. افزایش توده چربی و ROS به طور اختصاصی به اختلال در عملکرد سلول‌های بتای پانکراس و اختلال در ترشح انسولین و نقص در متابولیسم سوبستراهای انرژی منجر میشود [59]. در درمان بیماری دیابت هدف اصلی رسیدن به و حفظ وضعیت مطلوب فشار خون و چربی گلوکز جهت جلوگیری و یا به تأخیر انداختن اختلالات مزمن مرتبط با دیابت است که این موارد می‌توانند کیفیت زندگی بیماران دیابتی را بهبود بخشند. با برنامه‌ریزی مناسب غذایی، فعالیت ورزشی منظم، رفتارهای خود‌مراقبتی، کاهش وزن و همچنین دریافت دارو بیماران می‌توانند گلوکز خون خود را کنترل کنند. دو محور اصلی مدیریت و پیشگری از بروز بیماری دیابت، رژیم غذایی و فعالیت ورزشی است. هنگامی که از مـداخلات دارویـی در بیماری دیابت استفاده میشود، می‌بایست آن‌ها بـه تقویـت تعـدیل‌هـای روش زنـدگی (فعالیت ورزشی و رژیم غذایی) کمک کنند، نه اینکه جایگزین آن‌ها شـوند. گزارش شده است که الگوهـای رژیـم غذایی با مشخـصه دریافت پایین غذاهای فرآوری‌شـده بـا منـشأ حیـوانی و پرچرب و دریافـت بـالای مـواد غـذایی گیـاهی (مانند میـوه، غلات کامل، مغزها و سـبزی) و مـاهی در پیـشگیری و درمـان بیماری دیابـت به میزان بالایی مؤثر است. الگوی غـذایی ذکـر‌شـده مشخـصه رژیـم غـذایی مدیترانه‌ای است. گزارش شده است که رژیـم غـذایی مدیترانـه‌ای بـا بـروز پـایین‌تـر دیابـت و بهبـود تحمـل گلـوکز مرتبط است [60]. بر اسـاس پژوهش‌های گزارش‌شده در این زمینه، مـداخلات تغذیـه‌ای در کنـار نظـارت دقیـق بر سـطح گلـوکز خـون، بـه عنـوان انتخـاب درمــانی اولیــه مطــرح هستند و درمــان دارویــی، در صورت شکست تغییرات رژیم غذایی در کنترل سـطوح قند خون شروع میشود. تخمین زده می‌شـود 70 تا 80 درصد موارد با تغییرات سبک زندگی به‌تنهـایی قابل کنترل هستند. نـسبت توصـیه‌شـده انرژی دریافتی روزانه از درشت‌مغذی‌ها به صـورت 33 تا 40 درصد کربوهیدرات مرکب، 35 تا 40 درصد چربی و 20 درصد پروتئین است. در همین رابطه گزارش شده است که محــدودیت کــالری دریــافتی، عملکــرد انــسولین و وضعیت سوخت‌و‌ساز را در افراد چاق دیابتی بهبود می‌بخشد [60]. با وجود داروهای فراوانی که جهت کنترل دیابت موجود است هنوز کنترل قند خون یکی از اصلی‌ترین چالش این بیماری محسوب میشود، زیرا استفاده از داروهای سنتتیک عوارض جبران‌ناپذیری در بیماران به همراه دارند. از این رو اصلاح شیوه زندگی، تغذیه، فعالیت بدنی و تشخیص زود‌هنگام این بیماری جان بسیاری را نجات می‌دهد. فعالیت‌های ورزشی به عنوان یک راهکار غیر‌دارویی بسیاری از عوارض ناشی از اختلالات متابولیکی بیماران دیابتی را کاهش می‌دهد [58]. وجود برنامه‌های منظم ورزشی در افراد دیابتی به بهبود عملکرد انسولین و سازگاری افزایش ذخایر گلیکوژن عضلانی و کبدی منجر میشود. ورزش مناسب با افزایش توده عضلانی به افزایش جذب گلوکز، افزایش حساسیت انسولین و کنترل مطلوب قند خون منجر میشود؛ بنابراین با انجام تمرین‌های ورزشی منظم، مصرف قرص‌های خوراکی در برخی افراد دیابتی غیر‌وابسته به انسولین کم میشود [61]. انجمن دیابت آمریکا فعالیت ورزشی به مدت 150 دقیقه در هفته با شدت 50 تا 70 درصد حداکثر اکسیژن مصرفی (VO2max) را برای سلامت بیماران دیابتی پیشنهاد داده است. فعالیت‌های ورزشی با افزایش نیاز متابولیکی سلول، افزایش حساسیت به انسولین، بهبود متابولیسم چربی‌ها، بهبود انتقال گلوکز و چربی به درون سلول برای اکسیداسیون هوازی و بی‌هوازی، در بهبود شاخص‌های متابولیکی بیماران دیابتی مؤثر است [53]. در رابطه با اثرات هیپوگلایسمیک فعالیت‌های ورزشی گزارش شده است که انقباضات عضلانی از مسیرهای غیر‌وابسته به انسولین، مقدار زیادی گلوکز را به درون سلول می‌فرستد تا صرف تولید انرژی شود که این نفوذپذیری، غشای سلول را به دلیل افزایش تعداد ناقل‌های گلوکز در غشای پلاسمایی (GLUT4) افزایش می‌دهد. همچنین بیان شده است از آنجا که کاهش ظرفیت میتوکندری در عضلات اسکلتی در مقاومت به انسولین و ظرفیت اکسیداتیو عضله به عنوان یک پیش‌بینی‌کننده معنی‌دار حساسیت به انسولین است، افزایش سریع در عملکرد میتوکندریایی عضله اسکلتی به دنبال تمرینات ورزشی ممکن است فاکتور مؤثر در کاهش مقاومت به انسولین و بهبود کنترل قند خون باشد [62]. در مورد چگونگی تغییرات نیمرخ چربی در اثر فعالیت بدنی و ورزش می‌توان به این نکته اشاره کرد که HDL یکی از عوامل مهمی است که در مسیر انتقال کلسترول نقش دارد و میزان HDL برحسب شدت و مقدار ورزش افزایش می‌یابد. مشخص شده است که افزایش HDL پلاسما رابطه نزدیکی با کاهش تری‌گلیسیرید پلاسما دارد و این تغییرات باعث بهبود حساسیت انسولینی میشود. در همین زمینه افزایش فعالیت آنزیم LPL درنتیجه فعالیت ورزشی را می‌توان یکی از علل احتمالی افزایش HDL دانست. آنزیم LPL نقش مؤثری در تبدیل VLDL به HDL بر عهده دارد به‌طوری‌که افزایش میزان این آنزیم باعث افزایش سطح HDL میشود. عامل دیگر LCAT است که می‌تواند هم بر LDL اثر گذاشته و هم کلسترول را به HDL تبدیل کند به طوری‌که احتمال می‌رود علت افزایش HDL ناشی از تمرین، افزایش LCAT باشد، چراکه گزارش شده است که بعد از فعالیت ورزشی معمولاً میزان این آنزیم افزایش می‌یابد و همچنین فعالیت ورزشی می‌تواند لیپولیز را افزایش داده و سبب کاهش اسیدهای چرب در عضلات شود. افزایش تولید HDL توسط کبد در پی تغییرات فعالیت آنزیم LPL و کاهش لیپاز کبدی به دنبال فعالیت بدنی می‌تواند علت احتمالی دیگری برای افزایش HDL باشد. البته باید به این نکته توجه داشت که مکانیسم‌هایی از قبیل کاهش حساسیت انسولین که تغییراتی در سطح چربی‌ها و لیپوپروتئین‌های خونی ایجاد می‌کند، می‌تواند دلیل تغییرات نیمرخ چربی بعد از ورزش باشند [2]. به نظر می‌رسد با توجه به چالش بر‌انگیز بودن مداخله تمرینات ورزشی وابسته به شدت و نوع فعالیت ورزشی و خطرات احتمالی ناشی از فعالیت ورزشی شدید، رژیم‌های غذایی مناسب و آنتی‌اکسیدان‌های گیاهی در کنار فعالیت بدنی به بهبود شاخص‌های متابولیکی در بیماران دیابتی منجر شود. در پایان می‌بایست این نکته را ذکر کرد که در بیشتر مطالعات صورت گرفته بر روی اثرات کاهنده چربی و پروفایل لیپیدی گیاهان دارویی، اثرات سمی آن‌ها ارزیابی نشده است و حاشیه امنیت بین اثرات درمانی و سمی تعیین نشده است. از این رو پیشنهاد میشود جهت تأیید ایمنی مصرف، علاوه بر بررسی اثرات درمانی گیاهان و ترکیبات فعال آن‌ها، اثرات سمیت آن‌ها نیز مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر این بررسی اثر تعاملی این گیاهان دارویی در نمونه‌های انسانی چالش‌برانگیز بوده است و یکی از محدودیت‌های مطالعه انسانی تعداد کم نمونه‌ها، عدم پیگیری اثرات بلند‌مدت مصرف هم‌زمان گیاهان دارویی و تمرینات ورزشی و عدم کنترل دقیق رژیم غذایی افراد است. بنابراین انجام مطالعات انسانی در این زمینه با رعایت جوانب احتیاط با رفع محدودیت‌های ذکر‌شده از ضرورت‌های تحقیق در آینده هستند. در رابطه با اثرات تعاملی کاهنده چربی خون و شاخص‌های قندی گیاهان دارویی به همراه فعالیت ورزشی، در این گزارش 34 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. به‌جز 3 مطالعه، یافته‌های تمامی مطالعات حاکی از اثرات تعاملی کاهنده چربی خون و شاخص‌های قندی فعالیت‌های ورزشی هم‌زمان با مصرف گیاهان دارویی بودند. طبق یافته‌های گزارش‌شده به نظر می‌رسد مصرف طولانی‌مدت‌تر گیاهان دارویی نسبت به مصرف کوتاه‌مدت دارای اثرات مطلوب‌تری باشد. در تصویر شماره 1 خلاصه‌ای از اثرات کاهنده چربی و شاخص‌های قندی به دنبال مصرف گیاهان دارویی و فعالیت‌های ورزشی گزارش شده است.
چاقی و بیماری دیابت دارای رابطه بسیار نزدیکی با هم هستند. به نحوی که دیابت نوع 2 غالباً همراه با چاقی بروز می‌کند. از این رو چاقی به عنوان عامل اصلی ایجاد بیماری دیابت نوع 2 محسوب میشود [1]. افزایش وزن به طور غیرعادی یکی از مهم‌ترین عوامل خطرساز در دیابت نوع 2 است که متعاقب آن التهاب سیستمیک و مقاومت به انسولین افزایش می‌یابد [1]. این بیماری شایع و غیرواگیر، با توجه به سبک زندگی و عادات غذایی مردم، در سراسر دنیا رو به افزایش است. عوارض طولانی‌مدت دیابت شامل رتینوپاتی، نوروپاتی، نفروپاتی، علائم قلبی، علائم ادراری تناسلی، علائم جنسی و حوادث عروق مغز میشود. با وجود این یکی از پیامدهای حاد و تهدید‌کننده زندگی در دیابت کنترل‌نشده، می‌تواند کتواسیدوز دیابتی باشد [2]. دیابت نوع 1 ناشی از تخریب سلول‌های بتا در پانکراس منجر به تولید نقص انسولین میشود و در دیابت نوع 2، مقاومت پیش‌رونده بدن به انسولین وجود دارد که درنهایت ممکن است به تخریب سلول‌های بتای پانکراس و نقص کامل تولید انسولین منجر شود [3]. همچنین به عدم تحمل گلوکز با شدت متغیر که اولین بار در طی بارداری شروع و یا تشخیص داده شود، دیابت بارداری گفته میشود و یا به شرایطی اطلاق میشود که سطح گلوکز خون در طی بارداری افزایش یافته و علائم دیابت در خانم بارداری که قبلاً برایش تشخیص داده نشده، دیده شود. دیابت بارداری از جمله شایع‌ترین عوارض حاملگی است و به طور معمول از اواسط دوره حاملگی شروع شده و تا آخر حاملگی ادامه دارد [4]. گزارش شده است که دیابت در دراز‌مدت باعث ایجاد مشکلاتی مانند نوروپاتی، رتینوپاتی، نفروپاتی و مشکلات قلبی و عروقی میشود که هم فرد مبتلا و هم جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد [5]. مطالعات نشان می‌دهند که شیوع بیماری‌های قلبی‌عروقی در بیماران دیابتی نوع 2، 4 برابر سایر افراد جامعه است. از این رو شواهد پژوهشی نشان می‌دهد ارتباط نزدیکی بین درصد چربی، شاخص توده بدن (BMI) و غلظت انسولین وجود دارد [6]. محققان زیادی در سراسر دنیا در تلاش هستند تا با استفاده از روش‌های گوناگون عوارض بیماری دیابت را کاهش دهند. از این رو انجام فعالیت‌های ورزشی یکی از مهم‌ترین راهکارهای اساسی جهت کنترل و درمان گلوکز خون و هیپرلپیدمی بوده و باعث کاهش بروز دیابت و عوارض قلبی و عروقی است [7, 8, 9, 10, 11, 12 ,13 ,14, 15]. همچنین وجود برنامه‌های منظم ورزشی در افراد دیابتی عکس‌العمل شدید انسولین را از بین می‌برند، چون به عضلات و کبد عادت داده میشود که گلیکوژن بیشتری ذخیره کند. ورزش مناسب موجب افزایش توده عضلانی، کاهش توده چربی، بهبود مقاومت به انسولین و همچنین اختلالات ناشی از بیماری دیابت میشود [16, 17, 18]. محققین بر این عقیده‌اند که انجام ورزش مؤثر (شدت، مدت، نوع و تعداد جلسات در هفته) برای بیماران دیابتی می‌تواند عامل مهمی در کاهش عوارض دیابت باشد. در این رابطه طبق گایدلاین انجمن آمریکایی طب ورزش (ACSM) در تمرینات سه جلسه در هفته، مصرف 500 کیلو کالری در هر جلسه و در تمرینات 4 یا 5 جلسه در هفته مصرف مقدار 400 کیلوکالری در هر جلسه پیشنهاد شده است. با وجود این دستورالعمل برای اثر درمانی ورزش نیاز به بازنگری دارد و برای به حداکثر رساندن فواید ورزش برای گروه‌های مختلف بیماران دیابتی نوع 2، اطلاعات بیشتری مورد نیاز است [1]. با توجه به موانع و مشکلات همراه با روش‌های درمانی و کنترلی موجود، نیاز به درمان نوین و مؤثر بیماری دیابت کاملاً محسوس است. برای نیل به این هدف می‌توان از نقش مؤثر گیاهان دارویی بهره برد [19]. محققین تحقیقات زیادی در ارتباط با مکانیسم‌های دخیل در بروز اختلالات بیماری دیابت انجام داده‌اند و تاکنون روش‌های متعددی را با استفاده از داروهای سنتتیک و گیاهی برای درمان این اختلالات پیشنهاد داده‌اند. گیـاهـان دارویـی از دیـرباز تا کنون به عنـوان یک روش درمـانی مورد استـفـاده قـرار گرفته‌اند. با توجه به تمایل انسان‌های مختلف در سراسر جهان به استفاده از گیاهان دارویی و ویژگی‌های آرام‌بخشی برخی از گیاهان و همچنین به دلیل کاهش عوارض داروهای سنتتیک، مصرف داروهای گیاهی رو به افزایش است [19]. از آنجا که استفاده از داروهای سنتتیک که در درمان اختلالات بیماری دیابت مورد استفاده قرار می‌گیرند، عموماً دارای اثرات جانبی هستند در سال‌های اخیر استفاده از داروهای گیاهی در درمان این بیماری مورد توجه محققین و متخصصین علوم پزشکی قرار گرفته است. از سویی با توجه به اطلاعات اندک در ارتباط با نقش فعالیت‌های ورزشی و عوارض جبران‌ناپذیر داروهای سنتتیک، به نظر می‌رسد محققین حیطه علوم ورزشی اخیراً به استفاده از گیاهان دارویی در کنار انجام فعالیت‌های ورزشی علاقه‌مند شده‌اند و در مطالعات زیادی در زمینه اثرات درمانی فعالیت‌های ورزشی به همراه مصرف گیاهان دارویی صورت گرفته است؛ از این رو در مطالعه حاضر تلاش شده است که به گزارش اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و گیاهان دارویی بر شاخص‌های قندی و نیمرخ چربی در وضعیت ابتلا به دیابت پرداخته شود؛ بنابراین مطالعه حاضر به بررسی اثرات مصرف 10 گونه گیاهی هم‌زمان با فعالیت ورزشی می‌پردازد.
روش‌ها
در تمامی بانک‌های اطلاعاتی به‌خصوص پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پابمد، وب آو ساینس و مگ ایران و با کلیدواژه‌های مختلف از جمله training، exercise، glycemic index، lipid profile، medical plant و anti-diabetic component، بدون محدودیت سال جست‌وجو انجام گرفت. سپس مقالات بر اساس فعالیت ورزشی و گیاهان دارویی بر متابولیسم کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها، دسته‌بندی شدند. طبق بررسی‌های صورت‌گرفته در بانک‌های اطلاعاتی، 564 مقاله در رابطه با ورزش و گیاهان دارویی مشاهده شد که با توجه به معیارهای ورود به مطالعه (پرداختن به فعالیت ورزشی، گیاه دارویی و همچنین بیماری دیابت) 34 مقاله در رابطه با اثرات فعالیت‌های ورزشی و گیاه دارویی در وضعیت بیماری دیابت انتخاب شدند.
یافته‌ها
زعفران
زعفران گیاهی با نام علمی Cricus sativum l از خانواده زنبقیان Iridaceae است [20] که در نواحی شمال شرق ایران می‌روید و در عصاره گل آن ترکیبات فلاونوئیدی، آنتوسیانین‌ها و تانن دیده میشود. طعم تلخ زعفران ناشی از وجود ماده‌ای به نام پیکروکروسین است. این ماده طی فراوری گیاه تازه بر اثر تجزیه حرارتی یا آنزیمی به آلدییدی معطر به نام سافرانال تبدیل میشود. کاروتنوییدهای دیگری مانند بتاکاروتن، لیکوپن و زآگزانتین و ویتامین‌ها به‌خصوص ریبوفلاوین و تیامین نیز در زعفران یافت میشود. کروسین، کروستین و سافرانال مواد مؤثر اصلی زعفران هستند [21]. در رابطه با اثرات کاهنده چربی و شاخص‌های قندی زعفران همراه با فعالیت‌های ورزشی 7 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. به جز یک مورد (عدم اثر تعاملی تمرین و کروسین بر بهبود انسولین) تمامی مطالعات حاکی از وجود اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و زعفران (و همچنین مواد مؤثر آن از قبیل کروسین) در بهبود شاخص‌های قندی و چربی خون بودند. گزارش شده است مصرف 25 میلی‌گرم بر لیتر زعفران منجر به بهبود گلوکز، انسولین و هموگلوبین گلیکوزیله در موش‌های صحرایی دیابتی شد همچنین تمرین مقاومتی همراه با زعفران نسبت به تمرین مقاومتی اثر مطلوب‌تری بر بهبود گلوکز ناشتا داشت [10]. در مطالعه‌ای دیگر 4 هفته مصرف 25 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن همراه با تمرین شنا منجر به بهبود شاخص‌های گلایسمیک (گلوکز، انسولین و مقاومت به انسولین) در موش‌های صحرایی دیابتی شد و مصرف زعفران همراه با تمرین شنا نسبت به تمرین شنا اثرات بهتری بر بهبود شاخص‌های گلایسمیک داشت [16]. مصرف 400 میلی‌گرم پودر سرگل زعفران همراه با فعالیت ورزشی به مدت دو ماه منجر به بهبود سطوح سرمی گلوکز ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله شد. به طوری که تمرین هم‌زمان با مصرف زعفران نسبت به تمرین و مصرف زعفران به‌تنهایی اثرات مطلوب‌تری داشت [22].
در رابطه با اثرات زعفران گزارش شده است که زعفران به میزان بالایی جذب گلوکز و فسفوریلاسیون AMPK/ACC و AMPKs را تقویت می‌کند. با وجود این فسفوریلاسیون PI3-kinase را تقویت نمی‌کند. اثرات تعاملی انسولین و زعفران حساسیت به انسولین را از طریق مسیرهای سیگنالینگ وابسته به انسولین (AMPK/ACC و MAPKs) و غیر‌وابسته به انسولین (PI3-kinase/Akt و mTOR) بهبود می‌بخشد. AMPK دارای یک نقش عمده در اثرات زعفران بر جذب گلوکز و حساسیت به انسولین در سلول‌های عضلات اسکلتی است [23]. کروسین‌ها که گلیکوزیدهایی متشکل از کاروتنوییدی به نام کروسین‌ها و قندها هستند، مسئول رنگ زعفران محسوب می‌شوند. محققین معتقدند زعفران و مواد تشکیل‌دهنده‌های آن می‌توانند از مسیر افزایش آنتی‌اکسیدان‌ها اثرات ضد‌دیابتی و تنظیم متابولیکی خود را القا کنند [24]. در همین راستا گزارش شد که مصرف 25 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن کروسین همراه با تمرین استقامتی به مدت 8 هفته به طور معنی‌داری سطوح مقاومت به انسولین را در موش‌های صحرایی دیابتی چاق بهبود بخشید با وجود این اثر معنی‌داری بر بهبود انسولین نداشت [15]. به نظر می‌رسد یکی از مکانیسم‌های احتمالی کروسین بر بهبود اختلالات ناشی از دیابت را می‌توان خواص آنتی‌اکسیدانی کروسین و اثرات کاهنده گلوکز خون و هموگلوبین گلیکوزیله دانست [24, 25]. کروسین می‌تواند از طریق کاهش رادیکال‌های آزاد ناشی از سیکلوفسفامید، اسیدهای چرب غیراشباع موجود در غشای سلول را محافظت کند. همچنین گزارش شده است که کروسین از طریق مهار استرس اکسیداتیو و کاهش پراکسیداسیون لیپیدی می‌تواند مانع افزایش گونه‌های فعال اکسیژن شده و درنتیجه موجب مهار کاسپازها و تعدیل P53 شود و از القای آپوپتوز جلوگیری کند [26، 27].
زنجبیل
زنجبیل با نـام علـمی officinale Zingiber از خانواده Zingibracea از جمله گیاهان دارویی است که در طب سنتی کاربرد وسیع دارد [28] و از دیرباز به عنوان یک مکمل غذایی، در علم پزشکی نیز کاربرد فراوانی داشته است [19]. همچنین از دهه‌های قبل به دلیل تنوع ترکیبات فعال آن در درمان بیماری‌های مختلف کاربرد داشته است. طیف درمانی این گیاه در درمان دیابت [17] روماتیسم، آسم، تهوع، استفراغ، پرفشـاری خون، دمـانس، تب و عفـونت بوده و دارای خواص آرام‌بخش و ضد اضطراب است [19]. در رابطه با اثرات کاهنده چربی به واسطه فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف زنجبیل، 2 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت همچنین در رابطه با اثرات فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف زنجبیل بر بهبود چربی‌های خون مطالعه مورد بررسی قرار گرفت که یافته‌های تمامی مطالعات مذکور مبنی بر وجود اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و زنجبیل در بهبود شاخص‌های قندی و چربی خون بودند. در رابطه با اثرات هیپوگلایسمیک زنجبیل و فعالیت‌های ورزشی گزارش شد که مصرف روزانه 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن همراه با تمرین استقامتی، سطوح گلوکز ناشتا، انسولین و مقاومت به انسولین را در موش‌های صحرایی دیابتی بهبود بخشید و مصرف زنجبیل هم‌زمان با تمرین استقامتی نسبت به مصرف زنجبیل و تمرین استقامتی به‌تنهایی اثرات مطلوب‌تری بر شاخص‌های گلایسمیک داشت [19]. در مطالعه‌ای دیگر، اگرچه 4 هفته مصرف زنجبیل همراه با تمرین شنا منجر به کاهش تری‌گلیسرید، کلسترول تام و لیپوپروتئین کم‌چگال موش‌های صحرایی شد، ولی مصرف زنجبیل و تمرین شنا به تنهایی دارای اثراتی معادل مصرف زنجبیل همراه با تمرین شنا بود [28]. همچنین عسکری و همکاران گزارش کردند که تمرین مقاومتی با شدت متوسط به همراه مصرف 800 میلی‌گرم پودر زنجبیل نسبت به تمرین مقاومتی با شدت متوسط، تمرین مقاومتی با شدت بالا و مصرف زنجبیل به‌تنهایی در بهبود حساسیت انسولینی اثرگذاری بیشتری را نشان می‌دهد [29]. به نظر می‌رسد اثر احتمالی زنجبیل بر هیپوگلایسمیک به مهار فعالیت آنزیم گلوکز 6 فسفاتاز کبدی و درنتیجه کاهش گلوکز خون وابسته است [17] همچنین در رابطه با اثرات کاهنده چربی، زنجبیل می‌تواند متابولیسم چربی را از طریق بازداری بیوسنتر کلسترول سلولی، افزایش بیوسنتز اسید صفرا جهت زدودن کلسترول از بدن، افزایش دفع کلسترول از بدن و افزایش دفع کلسترول از راه مدفوع تعدیل کند. زنجبیل با مهار لیپاز روده و افزایش حرکات دودی روده و کاهش جذب چربی در روده می‌تواند باعث کاهش تری‌گلیسیرید شود و با افزایش میزان و فعالیت آنزیم لیپوپروتئین لیپاز عروقی می‌تواند در کاهش چربی‌های سرم مؤثر باشد [28].
دارچین
گیاه دارچین با نام علمی Cinnamomum verum از خانوادهLauraceae است که دارای این خواص است: کاهنده قند خون، چربی خون فشار خون، آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و محافظت‌کننده عصبی است. دارچین یکی از مواد غذایی و چاشنی‌های قدیمی و معروف است که به دلیل طعم و عطر مطبوعش، در غذاها بسیار استفاده میشود. این ماده غذایی خواص زیادی دارد و به همین دلیل، برای درمان بسیاری از مشکلات و اختلالات جسمی استفاده شده و سرشار از مواد معدنی مورد نیاز بدن ازجمله منگنز، آهن و همچنین فیبر است [30]. از ترکیبات شیمیایی تشکیل‌دهنده پوست دارچین می‌توان به سینامون آلدهید، سافرول، سینامیک اسید، کادینن، کاریوفیلن، تاننها، فنل‌ها، دیترپن‌ها، ترکیب‌های کربوهیدراتی و موسیلاژی متفاوت و مقدار کمی کومارین نیز اشاره کرد. قسمت‌های مختلف این گیاه از جمله پوست آن خواص درمانی زیادی دارند. به طوری که مصرف آن‌ها باعث تقویت قلب، معده و روده، بهبود فعالیت کلیه‌ها و افزایش نیروی جنسی میشود [31، 32]. در رابطه با اثرات کاهنده چربی خون و شاخص‌های قندی دارچین به همراه فعالیت‌های ورزشی 3 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت و یافته‌ها حاکی از اثرات دارچین در بهبود شاخص‌های قندی و چربی خون بودند. اگر چه در یک مطالعه 3 و 6 هفته مصرف روزانه 60 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن دارچین باعث بهبود گلوکز ناشتا، انسولین و مقاومت به انسولین موش‌های صحرایی دیابتی شد [32] با وجود این، 8 هفته مصرف روزانه 200 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن دارچین به همراه تمرین هوازی نسبت به مصرف دارچین و تمرین هوازی اثر مطلوب‌تری بر بهبود سطوح گلوکز موش‌های صحرایی دیابتی داشت [33] همچنین مصرف روزانه 6 کپسول 500 میلی‌گرمی دارچین، 3 جلسه در هفته تمرین هوازی به مدت 35 تا 45 دقیقه به مدت هشت هفته و مصرف دارچین هم‌زمان با تمرین هوازی دارای اثرات یکسانی بر بهبود انسولین و مقاومت به انسولین مردان مبتلا به دیابت نوع 2 بود [34]. در رابطه با اثرات درمانی دارچین گزارش شده است که دارچین اثرات خود را در کاهش فشار خون از طریق گیرنده‌های فعّال‌کننده فزاینده پروکسیزوم و مهار تشکیل محصول نهایی ناشی از گلیکوزیله شدن می‌گذارد. همچنین عوامل فنولی مختلفی از قبیل کاتچین، اپی‌کاتچین، پروسیانیدین B2 و پلیمرهای فنل در دارچین وجود دارند که دارای اثرات مهاری بر شکل‌گیری محصولات نهایی ناشی از گلیکوزیله شدن هستند [30]. نشان داده شده است که عصاره دارچین از طریق افزایش فعالیت انسولین تا 20 برابر و افزایش متابولیسم گلوکز تا چندین برابر در سلول‌های چربی باعث کاهش میزان گلوکز خون و بهبود مقاومت انسولینی در موش‌های صحرایی میشود. پلیمر متیل هیدروکسی چاکلون موجود در دارچین باعث فعال کردن آنزیم انسولین رسپتورـ کیناز و مهار عمل آنزیم انسولین رسپتور فسفاتاز در سلول‌های چربی میشود که در نتیجه آن حساسیت این سلول‌ها به انسولین افزایش و مقاومت به انسولین کاهش می‌یابد [32].
بابونه
بابونه با نام علمی Matricaria chamomilla یکی از گیاهان دارویی است که در نواحی گسترده‌ای در سراسر جهان ازجمله در آفریقا، آسیا، آمریکای شمالی و جنوبی، اروپا و استرالیا می‌روید [19]. بابونه حاوی فلاونوئیدها از جمله ولوتئولی، روغن‌های فرّار از جمله کامازولین و بیزابولول، لاکتون‌ها، از جمله موسسیلاژ شامل پلی‌ساکاریدها، و نوئیلیک، امیلیفرون، فورفورول، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب و کولینوکومارین‌هاست. در طب سنتی از این گیاه به عنوان آرام‌بخش، اشتها‌آور، ضد‌اسپاسم، تنظیم‌کننده عادت ماهیانه و درمان عفونت‌های لثه، دهان و پوست استفاده می‌کنند [35]. در رابطه با اثرات محافظتی فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف بابونه، 2 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت و یافته‌های هر دو مطالعه مبنی بر اثرات محافظتی تعاملی بابونه و فعالیت ورزشی بود. 8 هفته تمرین استقامتی همراه با مصرف روزانه 200 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره بابونه نسبت به تمرین و مصرف عصاره بابونه به‌تنهایی اثرات مطلوب‌تری بر کاهش گلوکز ناشتای موش‌های صحرایی دیابتی نوع 1 داشت [36] همچنین 12 هفته تمرین استقامتی همراه با مصرف روزانه 200 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره گل بابونه منجر به بهبود سطوح سرمی تری‌گلیسرید، کلسترول تام و لیپوپروتئین کم‌چگال موش‌های صحرایی دیابتی نوع 1 شد. به طوری که اثرات کاهنده لیپیدی مصرف بابونه هم‌زمان با تمرین استقامتی نسبت به مصرف بابونه به‌تنهایی مطلوب‌تر بود [36]. گزارش شده است که عصاره بابونه و به‌ویژه کاپیتول‌های این گیاه دارای اسانس و ماده‌ای به نام آزولن و سزکوئی ترپن‌های b و g و همچنین ماتریکارین است. این ترکیبات می‌توانند در موش‌های صحرایی باعث افزایش میزان گیرنده‌های تروگلیتازون شوند و از این طریق نقش خود را در کنترل مقاومت به انسولین و چربی ایفا کنند [36]. گیاه بابونه غنی از فلاونوئیدها و ترکیبات فنولیک است که آنتی‌اکسیدان‌های مؤثری در خنثی کردن رادیکال‌های آزاد اکسیژن دارد. بنابراین کاهش فشار اکسایشی می‌تواند به دلیل وجود دو ترکیب روتین و پاتولیتیک در این گیاه باشد که خواص خنثی‌کنندگی قوی رادیکال‌های آزاد را دارا هستند. همچنین این دو ترکیب مهارکننده قوی لیپواکسیژناز هستند که از مسیرهای تولید رادیکال آزاد است. از طرف دیگر ممکن است به دنبال عمل حفاظت‌کننده عصاره بابونه در شروع مرحله اکسیداسیون اسیدهای چرب، از تولید مالون دی‌آلدئید و با آزاد شدن آنزیم‌های لاکتات دهیدروژناز و آسپارتات آمینوترانسفراز، این عصاره باعث مهار پراکسیداسیون لیپیدی شود [35].
آلوئه ورا
گیاه صبر زرد با نام علمی Aloe vera L. متعلق به خانواده Liliaceae با ظاهری بوته‌ای و همیشه سبز از جمله گیاهان داروئی با‌ارزش در دنیاست. آلوئه‌ورا مملو از آنتی‌اکسیدان‌های مختلف است و به همین دلیل رادیکال‌های آزاد را در بدن از بین می‌برد، همچنین این گیاه حاوی ساپوتین، سینامیک اسید و سالیسیلیک اسید است که این مواد برای درمان جراحات و زخم‌ها به کار می‌روند. ترکیبات آمینواسیدهای تریپتوفان و فنیل آلانین آن دارای اثرات ضدالتهابی و کاهش‌دهنده گلوکز خون است [37، 38]. در رابطه با اثرات کاهنده چربی و شاخص‌های قندی آلوئه ورا همراه با فعالیت‌های ورزشی، 4 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. به جز یک مورد (عدم اثر تعاملی تمرین و آلوئه ورا بر بهبود سطوح گلوکز) تمامی مطالعات حاکی از وجود اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و آلوئه ورا در بهبود شاخص‌های قندی و چربی خون بودند. اگرچه در یک مطالعه نشان داده شد که مصرف آلوئه ورا همراه با فعالیت‌های ورزشی طولانی مدت‌تر (6 هفته در مقاله 4 هفته) اثرات مطلوب‌تری نسبت به دوره‌های کوتاه‌تر دارد. در مطالعه‌ای نشان داده شد تمرین شنا همراه با مصرف روزانه 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن منجر به کاهش تری‌گلیسرید، کلسترول تام و لیپوپروتئین کم چگال موش‌های صحرایی دیابتی میشود [39]. گزارش شده است که اگرچه تمرین شنا و مصرف آلوئه ورا دارای اثرات تعاملی هیپوگلایسمیک در موش‌های صحرایی دیابتی هستند با وجود این 6 هفته تمرین شنا نسبت به چهار هفته تمرین شنا و همچنین 6 هفته مصرف آلوئه ورا نسبت به 4 هفته مصرف آلوئه ورا اثرات مطلوب‌تری بر بهبود گلوکز و مقاومت به انسولین دارد [38]. در تعارض با یافته‌های این مطالعه بیان شد 8 هفته تمرین تناوبی شدید و متوسط همراه با مصرف روزانه 300 میلی‌گرم عصاره آلوئه ورا اثر معنی‌داری بر بهبود سطوح گلوکز موش‌های صحرایی دیابتی نداشت [40]. یکی از علل قند خون مداوم، افزایش تولید رادیکال‌های آزاد اکسیژن به‌ویژه گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) است؛ آلوئه ورا با داشتن محتویات بالایی از ترکیبات فنلی، مانان استیله، مانوز فسفات در کنترل رادیکال‌های آزاد نقش مهمی را در بدن ایفا می‌کند. محققان ماده مهمی به نام آسمانان را در ژل آلوئه ورا معرفی کرده‌اند که این ماده همچون گلوکومانان است و در کاهش گلوکز خون مؤثر است [41]. گزارش شده است مواد اولیه دارویی فعال در ژل و پوست برگ این گیاه از قبیل آلوئین، مودین، آلوئه امودین، باربالوئین و پلی و مونوساکاریدهایی مانند استرول، اسیدهای آلی و ویتامین‌های B و C می‌توانند میزان گلوکز ناشتا را به میزان قابل توجهی کاهش دهند [38]. همچنین اشاره شده است که عصاره آلوئه‌ورا حاوی 5 ترکیب فیتواسترول شامل لوفنول، 24 متیل لوفنول، 24 اتیل لوفنول، سیکلوآرتانول و 24 متیلن سیکلوآرتانول است که می‌تواند منجر به کاهش گلوکز خون افراد دیابتی شود [38].
شوید
شوید با نام علمی Anethum Graveolens گیاهی از خانواده چتریان است. در زبان انگلیسی DILL و در زبان فارسی شوید یا شبت خوانده میشود. فراورده دارویی آن به طور عمده به صورت دانه است که 43 تا 63 درصد د کارون دارد و بقیه آن د لیمونن است. دانه شوید دارای 2/5 تا 4 درصد اسانس است که مهم‌ترین مواد تشکیل‌دهنده آن، د کارون، 40 تا 60 درصد؛ د لیمون، 20 تا 28 درصد؛ الفافلاندرن، 2 درصد و دی هیدروکارون هستند. میوه شوید دارای اثر درمانی مشابه رازیانه، انیس سبز و زیره سیاه است. برای شوید اثرات ضدباکتریایی، ضدقارچی، ضدانقباضی، خواص آنتی‌اکسیدان و ضد‌سرطان، محافظت‌کننده مخاط معده و کاهنده ترشح اسید معده، کاهنده گلوکز خون، کاهش‌دهنده چربی و کلسترول خون گزارش شده است [42]. در رابطه با اثرات کاهنده چربی خونِ فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف شوید، 2 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت و یافته‌های هر دو مطالعه مبنی بر اثرات کاهنده چربی خون تعاملی شوید و فعالیت ورزشی بود. در مطالعه‌ای مصرف 300 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره شوید به مدت 10 روز (به طور یک در میان) سطوح گلوکز، کلسترول تام، تری‌گلیسرید، لیپوپروتئین کم‌چگال و لیپوپروتئین پرچگال را به طور معنی‌داری بهبود بخشید [43]. 6 هفته تمرین شنا همراه با مصرف روزانه 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره شوید باعث کاهش سطوح لیپوپروتئین کم‌چگال، لیپوپروتئین خیلی کم‌چگال، تری‌گلیسیرید و کلسترول تام و همچنین افزایش لیپوپروتئین پرچگال موش‌های صحرایی مبتلا به دیابت شد. همچنین 6 هفته تمرین شنا همراه با مصرف عصاره شوید نسبت به 6 هفته مصرف عصاره شوید اثر بیشتری بر کاهش لیپوپروتئین کم‌چگال و کلسترول تام و همچنین افزایش لیپوپروتئین پرچگال داشت [42]. بیان شده است که اثرات هیپوگلیسمی عصاره شوید به ترکیب فلاونوئیدی کوئرستین موجود در آن مربوط است. از مکانیسم عمل احتمالی این گیاه در کاهش قند خون، اثر بر جذب گلوکز است. ترکیب‌های آنتی‌اکسیدان گیاهی جذب گلوکز را در روده کاهش می‌دهند. این اثر با مهار آنزیم‌های گوارشی نظیر آلفا آمیلاز و آلفاگلوکوزیداز که در هیدرولیز کربوهیدرات شرکت دارند، مهار انتقال گلوکز از غشای چین‌خورده روده کوچک و به تأخیر انداختن تخلیه محتویات معده به روده کوچک صورت می‌گیرد. از طرفی آنتی‌اکسیدان‌های گیاهی اثر شبه‌انسولینی نیز دارند و جذب گلوکز را در بافت‌های محیطی افزایش می‌دهند [43].
خرفه
خرفه با نام علمی Portulaca olerace متعلق به خانواده Portulacaceae، گیاهی است یک‌ساله با ساقه‌های گوشتی و برگ‌های متقابل و گل‌های کوچک زردرنگ. این گیاه در ایران فراوان می‌روید و هم به عنوان خوراکی و هم داروی سنتی استفاده میشود. این گیاه به عنوان آنتی‌سپتیک، ضداسپاسموتیک، دیورتیک، آنتی‌اکسیدان و تصفیه‌کننده خون استفاده میشود و در جلوگیری از حمله قلبی و تقویت سیستم ایمنی و ضدالتهاب و ضد‌درد کاربرد درمانی دارد. خرفه منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین A ،B1 ،C ،E بتاکاروتــن و سـایر اسـیدهای آمینه ضـروری اسـت [44]. در رابطه با اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف خرفه بر بهبود چربی خون و شاخص‌های قندی، 4 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. اگرچه یافته‌های یک مطالعه حاکی از عدم اثرگذاری مصرف خرفه بر چربی‌های خون بود، یافته‌های 3 مطالعه حاکی از اثرات بهبود‌دهنده شاخص‌های قندی مصرف خرفه همراه با فعالیت ورزشی بود. یک ماه مصرف 100 و 150 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره روغنی تخم خرفه منجر به بهبود گلوکز و انسولین موش‌های صحرایی دیابتی شد. با وجود این، اثر معنی‌داری بر بهبود پروفایل لیپیدی موش‌های صحرایی دیابتی نداشت [45] همچنین در زنان مبتلا به دیابت نوع 2، مصرف خرفه (2/5 گرم در در وعده نهار و 5 گرم در وعده شامل) به مدت 16 هفته همراه با تمرین هوازی منجر به بهبود گلوکز، کلسترول، لیپوپروتئین کم‌چگال و تری‌گلیسرید شد [46]. خرفه به دلیل دارا بودن ترکیبات مختلف از جمله فلاونوئیدها، پلی ساکاریدها و اسیدهای چرب غیراشباع دارای خاصیت هیپولیپیدمیک و هیپوگلایسمیک است. خرفه سرشار از ترکیبات فنلی، پلی فنلی و مواد آنتی‌اکسیدان است که مهم‌ترین ترکیبات آنتی‌اکسیدان آن شامل آلفا توکوفرول، اسید آسکوربیک و گلوتاتیون است. این گیاه یکی از غنی‌ترین گیاهان سبز حاوی ویتامین C ، آلفا توکوفرول و گلوتاتیون است. همچنین گزارش شده است که خرفه با داشتن فعالیت آنتی‌اکسیدانی قوی مالون دی‌آلدئید که محصول پر اکسیداسیون لیپیدی و شاخص حضور استرس اکسیداتیو است را به طور مؤثری کاهش می‌دهد [47].
گشنیز
گیاه دارویی گشنیز به دلیل داشتن ماده مؤثره (اسانس) و ترکیب اصلی لینالول، دارای اهمیت بسزایی در صنایع داروسازی، غذایی، آرایشی و بهداشتی است. این گیاه با نام علمی Coriandrum Sativum L معروف است [48]. گزارش شده است گشنیز باعث آزاد شدن انسولین شده و اثرات شبه‌انسولینی دارد، همچنین سبب کاهش مقاومت به انسولین میشود [49]. علاوه بر موارد مذکور اسیدهای چرب گشنیز مانند اسید لینولئیک، اسید اولئیک و اسید اسکوربیک یا ویتامین C در کاهش مقدار کلسترول خون بسیار تأثیرگذارند. گشنیز کزبره نیز نامیده میشود و دارای طبیعت سرد و خشک است و از برگ و بزر آن در برخی از ترکیبات ضد‌دیابت طب سنتی استفاده میشود [49]. در رابطه با اثرات تعاملی کاهنده چربی و شاخص‌های قندی فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف گشنیز، 4 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت که یافته‌های آن‌ها حاکی از اثرگذاری مصرف گشنیز و فعالیت‌های ورزشی استقامتی و شنا بر بهبود چربی خون و شاخص‌های قندی بودند. 4 هفته مصرف عصاره گشنیز همراه با تمرین استقامتی باعث کاهش معنی‌دار گلوکز ناشتا، مقاومت به انسولین و هموگلوبین گلیکوزیله موش‌های صحرایی دیابتی شد. مصرف عصاره گشنیز همراه با تمرین استقامتی نسبت به مصرف عصاره گشنیز و تمرین استقامتی اثر بیشتری بر کاهش گلوکز ناشتای موش‌های صحرایی دیابتی داشت [50] همچنین تمرین هوازی همراه با مصرف عصاره دانه گشنیز منجر به بهبود تری‌گلیسرید، کلسترول تام، لیپوپروتئین کم‌چگال و لیپوپروتئین پرچگال در موش‌های صحرایی دیابتی شد با وجود این، اثر معنی‌داری بر انسولین و مقاومت به انسولین نداشت [51]. در مطالعه‌ای دیگر اگرچه مصرف 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن گشنیز همراه با تمرین شنا به مدت 4 هفته منجر به بهبود گلوکز ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله موش‌های صحرایی دیابتی شد، تمرین شنا همراه با مصرف گشنیز نسبت به تمرین شنا و مصرف گشنیز اثرات مطلوب‌تری بر بهبود شاخص‌های قندی نداشت [49]. گزارش شده است که گیاه گشنیز حاوی ترکیبات فنولیکی، فلانوئیدی، استروئیدی و تاننها است. اثر هیپوگلیسمیک فلانوئیدها می‌تواند نتیجه افزایش فعالیت هگزوکیناز و گلوکوکیناز کبدی، محافظت و حتی افزایش تراکم سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی آن‌ها، افزایش بیان ناقلان گلوکز در سلول‌های عضلانی، تعدیل فعالیت افزایش‌یافته آنزیم‌های کبدی گلوکز 6 فسفاتاز و یا افزایش جذب گلوکز به وسیله سلول‌های کبد، چربی و عضله باشد. درحقیقت عصاره گشنیز با افزایش فعالیت آنزیم گلیکوژن سنتاز و افزایش غلظت گلیکوژن کبدی و تحریک مسیر گلیکولیز و پنتوز فسفات از طریق افزایش آنزیم‌های گلیکولیتیک و گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز و مهار آنزیم‌های گلوکونئوژنیک و گلیکوژن فسفوریلاز و درنتیجه مهار روندهای گلیکونئوژنز و گلیکوژنولیز روی متابولیسم کربوهیدرات‌ها مؤثر است و سطح گلوکز خون را کاهش می‌دهد [52].
شنبلیله
شنبلیله یا fenugreek (Trigonella foenum graecum L.) حاوی پلی فنول‌ها، استروئیدها، آلکالوئید‌ها، ساپونین‌ها و اسیدهای آمینه، به خاطر خواص آنتی‌اکسیدانی، کاهنده قند خون و چربی خون و اثرات ضدالتهابی به طور گسترده در درمان بیماری دیابت و چاقی استفاده می‌شوند. این گیاه دارویی احتمالاً از مسیر سیگنالی فعال‌سازی پروتئین آدنوزین مونو‌فسفات (AMP) اعمال بیولوژیکی فراوانی را در سلول انجام می‌دهد [53]. در رابطه با اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی و مصرف شنبلیله، 3 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت که در این 3 مطالعه تمرینات هوازی و شنا همراه با مصرف شنبلیله منجر به بهبود شاخص‌های قندی و چربی خون شده‌اند. به طوری که مصرف شنبلیله هم‌زمان با تمرینات ورزشی نسبت به هریک به‌تنهایی اثرات بهتری داشت. گزارش شده است که 8 هفته تمرین هوازی همراه با مصرف شنبلیله سطوح گلوکز ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله مردان دیابتی نوع 2 را بهبود بخشید و تعامل آن‌ها بهتر از هرکدام به‌تنهایی بود [54]. مصرف روزانه 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره شنبلیله همراه با تمرین شنا منجر به بهبود شاخص‌های گلایسمیک (گلوکز، انسولین و مقاومت به انسولین) و نیمرخ چربی (تری‌گلیسرید، کلسترول تام، لیپوپروتئین کم‌چگال و لیپوپروتئین پرچگال) موش‌های صحرایی مبتلا به دیابت شد. همچنین مصرف شنبلیله همراه با تمرین شنا نسبت به تمرین شنا و مصرف شنبلیله اثرات مطلوب‌تری بر بهبود شاخص‌های گلایسمیک و نیمرخ چربی داشت [53] همچنین 6 هفته تمرین شنا همراه با عصاره بذر شنبلیله سطوح گلوکز سرمی موش‌های صحرایی دیابتی را بهبود بخشید [55]. مکانیسم دقیق اثر شنبلیله بر متابولیسم سلول هنوز به طور کامل شناخته نشده است. اما به نظر می‌رسد پلی‌فنول‌ها و ساپونین‌های موجود در شنبلیله، نقش اصلی در کاهش سطوح چربی خون دارند. همچنین مصرف شنبلیله با افزایش اسید آمینه 4-hydroxysolecuine به افزایش ترشح انسولین، بهبود انتقال گلوکز به درون سلول، بهبود متابولیسم چربی‌ها و کاهش سطوح استرس اکسیداتیو کمک می‌کند و اثر محافظتی بر سلول دارد؛ عصاره شنبلیله موجب فسفوریلاسیون برخی از پروتئین‌ها مانند گیرنده انسولین، سوبسترای گیرنده انسولین 1 و p85 و زیراحد فسفاتیدیل اینوزیتول تری کیناز 3-K در سلول‌های بافت چربی و کبد میشود. این امر به رونویسی از مسیرهای سلولی برای سنتز آنزیم‌های متابولیکی منجر میشود [53].
سیاه‌دانه
سیاه‌دانه با نام علمی Nigella sativa L معروف است. دانه گیاه سیاه‌دانه در طب سنتی در ترکیبات دارویی مورد استفاده برای افراد هیپر لیپیدمی تجویز میشود [56]. دانه گیاه سیاه‌دانه حاوی چربی، ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌هاست. دانه گیاه منبع غنی اسیدهای چرب ضروری و غیراشباع است. اصلی‌ترین اسید چرب غیراشباع، اسیدلینولئیک و سپس اسیداولئیک است. ترکیبات دیگری نیز مانند فسفولپیدها، کاروتن، کلسیم، آهن و پتاسیم نیز در دانه‌ها وجود دارد. درمان موش‌های آزمایشگاهی با روغن سیاه‌دانه یا ماده مؤثره آن تیموهیدروکینون، سطوح کلسترول، تری‌گلیسرید و پراکسیداسیون چربی را کاهش و فعالیت عوامل ضد‌اکسایشی را افزایش داده است [57]. در رابطه با اثرات کاهنده شاخص‌های قندی سیاه‌دانه و فعالیت ورزشی، 3 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن‌ها حاکی از اثرات بهبود‌دهنده شاخص‌های قندی مصرف سیاه‌دانه بود. اگرچه نتایج 2 مطالعه نشان داد که فعالیت ورزشی هم‌زمان با مصرف سیاه‌دانه نسبت به هرکدام به‌تنهایی اثرات مطلوب‌تری در بهبود شاخص‌های قندی دارد. گزارش شده است که مصرف سیاه‌دانه تأثیر بسزایی در بیماران دیابتی دارد. به گونه‌ای که سیاه‌دانه روی سلول‌های بتا اثر گذاشته و موجب افزایش سطح Insulinotropic انسولین سرم و کاهش قند خون میشود [58]. به طوری که 8 هفته تمرین هوازی روی نوارگردان همراه با مصرف سیاه‌دانه، گلوکز ناشتا را در موش‌های صحرایی دیابتی بهبود بخشید [58] همچنین در مطالعه دیگر اگرچه مصرف 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره سیاه‌دانه همراه با تمرین استقامتی منجر به بهبود شاخص‌های گلایسمیک موش‌های صحرایی دیابتی شد، این اثرات مشابه با تمرین استقامتی و مصرف سیاه‌دانه به‌تنهایی بود [56]. نتایج تحقیق‌های قبلی نشان داده است که پلی‌ساکاریدها، فلانوئیدها گلیکوپروتئین‌ها و پلی‌پپتیدها، استروئیدها، آلکوئیدها و پکتین موجود در گیاهان دارویی می‌تواند خاصیت هیپوگلیسمی احتمالی برخی از گیاهان مورد استفاده در درمان دیابت شامل سیاه‌دانه را از نظر جلوگیری از تغییر بیوشیمی خون به خوبی توجیه کند [58].
بحث و نتیجه‌گیری
دیابت ملیتوس نوعی اختلال متابولیکی است که با افزایش قند خون در نتیجه اختلال در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها به وجود می‌آید و به کاهش ترشح انسولین، افزایش مقاومت به انسولین و یا هر دو منجر میشود. کاهش میزان فعالیت بدنی و عادات غذایی نامناسب می‌تواند منجر به افزایش تعداد بیماران مبتلا به دیابت شود. افزایش توده چربی و ROS به طور اختصاصی به اختلال در عملکرد سلول‌های بتای پانکراس و اختلال در ترشح انسولین و نقص در متابولیسم سوبستراهای انرژی منجر میشود [59]. در درمان بیماری دیابت هدف اصلی رسیدن به و حفظ وضعیت مطلوب فشار خون و چربی گلوکز جهت جلوگیری و یا به تأخیر انداختن اختلالات مزمن مرتبط با دیابت است که این موارد می‌توانند کیفیت زندگی بیماران دیابتی را بهبود بخشند. با برنامه‌ریزی مناسب غذایی، فعالیت ورزشی منظم، رفتارهای خود‌مراقبتی، کاهش وزن و همچنین دریافت دارو بیماران می‌توانند گلوکز خون خود را کنترل کنند. دو محور اصلی مدیریت و پیشگری از بروز بیماری دیابت، رژیم غذایی و فعالیت ورزشی است. هنگامی که از مـداخلات دارویـی در بیماری دیابت استفاده میشود، می‌بایست آن‌ها بـه تقویـت تعـدیل‌هـای روش زنـدگی (فعالیت ورزشی و رژیم غذایی) کمک کنند، نه اینکه جایگزین آن‌ها شـوند. گزارش شده است که الگوهـای رژیـم غذایی با مشخـصه دریافت پایین غذاهای فرآوری‌شـده بـا منـشأ حیـوانی و پرچرب و دریافـت بـالای مـواد غـذایی گیـاهی (مانند میـوه، غلات کامل، مغزها و سـبزی) و مـاهی در پیـشگیری و درمـان بیماری دیابـت به میزان بالایی مؤثر است. الگوی غـذایی ذکـر‌شـده مشخـصه رژیـم غـذایی مدیترانه‌ای است. گزارش شده است که رژیـم غـذایی مدیترانـه‌ای بـا بـروز پـایین‌تـر دیابـت و بهبـود تحمـل گلـوکز مرتبط است [60]. بر اسـاس پژوهش‌های گزارش‌شده در این زمینه، مـداخلات تغذیـه‌ای در کنـار نظـارت دقیـق بر سـطح گلـوکز خـون، بـه عنـوان انتخـاب درمــانی اولیــه مطــرح هستند و درمــان دارویــی، در صورت شکست تغییرات رژیم غذایی در کنترل سـطوح قند خون شروع میشود. تخمین زده می‌شـود 70 تا 80 درصد موارد با تغییرات سبک زندگی به‌تنهـایی قابل کنترل هستند. نـسبت توصـیه‌شـده انرژی دریافتی روزانه از درشت‌مغذی‌ها به صـورت 33 تا 40 درصد کربوهیدرات مرکب، 35 تا 40 درصد چربی و 20 درصد پروتئین است. در همین رابطه گزارش شده است که محــدودیت کــالری دریــافتی، عملکــرد انــسولین و وضعیت سوخت‌و‌ساز را در افراد چاق دیابتی بهبود می‌بخشد [60]. با وجود داروهای فراوانی که جهت کنترل دیابت موجود است هنوز کنترل قند خون یکی از اصلی‌ترین چالش این بیماری محسوب میشود، زیرا استفاده از داروهای سنتتیک عوارض جبران‌ناپذیری در بیماران به همراه دارند. از این رو اصلاح شیوه زندگی، تغذیه، فعالیت بدنی و تشخیص زود‌هنگام این بیماری جان بسیاری را نجات می‌دهد. فعالیت‌های ورزشی به عنوان یک راهکار غیر‌دارویی بسیاری از عوارض ناشی از اختلالات متابولیکی بیماران دیابتی را کاهش می‌دهد [58]. وجود برنامه‌های منظم ورزشی در افراد دیابتی به بهبود عملکرد انسولین و سازگاری افزایش ذخایر گلیکوژن عضلانی و کبدی منجر میشود. ورزش مناسب با افزایش توده عضلانی به افزایش جذب گلوکز، افزایش حساسیت انسولین و کنترل مطلوب قند خون منجر میشود؛ بنابراین با انجام تمرین‌های ورزشی منظم، مصرف قرص‌های خوراکی در برخی افراد دیابتی غیر‌وابسته به انسولین کم میشود [61]. انجمن دیابت آمریکا فعالیت ورزشی به مدت 150 دقیقه در هفته با شدت 50 تا 70 درصد حداکثر اکسیژن مصرفی (VO2max) را برای سلامت بیماران دیابتی پیشنهاد داده است. فعالیت‌های ورزشی با افزایش نیاز متابولیکی سلول، افزایش حساسیت به انسولین، بهبود متابولیسم چربی‌ها، بهبود انتقال گلوکز و چربی به درون سلول برای اکسیداسیون هوازی و بی‌هوازی، در بهبود شاخص‌های متابولیکی بیماران دیابتی مؤثر است [53]. در رابطه با اثرات هیپوگلایسمیک فعالیت‌های ورزشی گزارش شده است که انقباضات عضلانی از مسیرهای غیر‌وابسته به انسولین، مقدار زیادی گلوکز را به درون سلول می‌فرستد تا صرف تولید انرژی شود که این نفوذپذیری، غشای سلول را به دلیل افزایش تعداد ناقل‌های گلوکز در غشای پلاسمایی (GLUT4) افزایش می‌دهد. همچنین بیان شده است از آنجا که کاهش ظرفیت میتوکندری در عضلات اسکلتی در مقاومت به انسولین و ظرفیت اکسیداتیو عضله به عنوان یک پیش‌بینی‌کننده معنی‌دار حساسیت به انسولین است، افزایش سریع در عملکرد میتوکندریایی عضله اسکلتی به دنبال تمرینات ورزشی ممکن است فاکتور مؤثر در کاهش مقاومت به انسولین و بهبود کنترل قند خون باشد [62]. در مورد چگونگی تغییرات نیمرخ چربی در اثر فعالیت بدنی و ورزش می‌توان به این نکته اشاره کرد که HDL یکی از عوامل مهمی است که در مسیر انتقال کلسترول نقش دارد و میزان HDL برحسب شدت و مقدار ورزش افزایش می‌یابد. مشخص شده است که افزایش HDL پلاسما رابطه نزدیکی با کاهش تری‌گلیسیرید پلاسما دارد و این تغییرات باعث بهبود حساسیت انسولینی میشود. در همین زمینه افزایش فعالیت آنزیم LPL درنتیجه فعالیت ورزشی را می‌توان یکی از علل احتمالی افزایش HDL دانست. آنزیم LPL نقش مؤثری در تبدیل VLDL به HDL بر عهده دارد به‌طوری‌که افزایش میزان این آنزیم باعث افزایش سطح HDL میشود. عامل دیگر LCAT است که می‌تواند هم بر LDL اثر گذاشته و هم کلسترول را به HDL تبدیل کند به طوری‌که احتمال می‌رود علت افزایش HDL ناشی از تمرین، افزایش LCAT باشد، چراکه گزارش شده است که بعد از فعالیت ورزشی معمولاً میزان این آنزیم افزایش می‌یابد و همچنین فعالیت ورزشی می‌تواند لیپولیز را افزایش داده و سبب کاهش اسیدهای چرب در عضلات شود. افزایش تولید HDL توسط کبد در پی تغییرات فعالیت آنزیم LPL و کاهش لیپاز کبدی به دنبال فعالیت بدنی می‌تواند علت احتمالی دیگری برای افزایش HDL باشد. البته باید به این نکته توجه داشت که مکانیسم‌هایی از قبیل کاهش حساسیت انسولین که تغییراتی در سطح چربی‌ها و لیپوپروتئین‌های خونی ایجاد می‌کند، می‌تواند دلیل تغییرات نیمرخ چربی بعد از ورزش باشند [2]. به نظر می‌رسد با توجه به چالش بر‌انگیز بودن مداخله تمرینات ورزشی وابسته به شدت و نوع فعالیت ورزشی و خطرات احتمالی ناشی از فعالیت ورزشی شدید، رژیم‌های غذایی مناسب و آنتی‌اکسیدان‌های گیاهی در کنار فعالیت بدنی به بهبود شاخص‌های متابولیکی در بیماران دیابتی منجر شود. در پایان می‌بایست این نکته را ذکر کرد که در بیشتر مطالعات صورت گرفته بر روی اثرات کاهنده چربی و پروفایل لیپیدی گیاهان دارویی، اثرات سمی آن‌ها ارزیابی نشده است و حاشیه امنیت بین اثرات درمانی و سمی تعیین نشده است. از این رو پیشنهاد میشود جهت تأیید ایمنی مصرف، علاوه بر بررسی اثرات درمانی گیاهان و ترکیبات فعال آن‌ها، اثرات سمیت آن‌ها نیز مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر این بررسی اثر تعاملی این گیاهان دارویی در نمونه‌های انسانی چالش‌برانگیز بوده است و یکی از محدودیت‌های مطالعه انسانی تعداد کم نمونه‌ها، عدم پیگیری اثرات بلند‌مدت مصرف هم‌زمان گیاهان دارویی و تمرینات ورزشی و عدم کنترل دقیق رژیم غذایی افراد است. بنابراین انجام مطالعات انسانی در این زمینه با رعایت جوانب احتیاط با رفع محدودیت‌های ذکر‌شده از ضرورت‌های تحقیق در آینده هستند. در رابطه با اثرات تعاملی کاهنده چربی خون و شاخص‌های قندی گیاهان دارویی به همراه فعالیت ورزشی، در این گزارش 34 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. به‌جز 3 مطالعه، یافته‌های تمامی مطالعات حاکی از اثرات تعاملی کاهنده چربی خون و شاخص‌های قندی فعالیت‌های ورزشی هم‌زمان با مصرف گیاهان دارویی بودند. طبق یافته‌های گزارش‌شده به نظر می‌رسد مصرف طولانی‌مدت‌تر گیاهان دارویی نسبت به مصرف کوتاه‌مدت دارای اثرات مطلوب‌تری باشد. در تصویر شماره 1 خلاصه‌ای از اثرات کاهنده چربی و شاخص‌های قندی به دنبال مصرف گیاهان دارویی و فعالیت‌های ورزشی گزارش شده است.
.jpg)
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله از نوع مروری است که هیچ‌گونه آزمایشی بر روی انسان یا حیوان نداشته است. هیچ کدام از داده‌ها در حمایت از نتیجه نهایی پژوهش دست کاری نشده‌اند و به تمامی مطالعات در دسترس در راستای موضوع پژوهش اشاره شده است.
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسنده این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
1.Hosseini SA, Norouzi S, Rafiee N, Farzanegi P, Salehi OR, Farkhaie F. Interactive effects of endurance training and crocin on aerobic capacity, dietary intake and weight of high-fat diet- induced type 2 diabetic rats. Journal of Nutritional Sciences and Dietetics. 2018; 4(3):65-74. https://jnsd.tums.ac.ir/index.php/jnsd/article/view/263
2.Dehghan F, Hajiaghaalipour F, Yusof A, Muniandy S, Hosseini SA, Heydari S, et al. Saffron with resistance exercise improves diabetic parameters through the GLUT4/AMPK pathway in-vitro and in-vivo. Scientific Reports. 2016; 6:25139. [DOI:10.1038/srep25139]
3.Farsi S, Azarbayjani MA, Hoseini SA, Peeri M. The effects of endurance training with genistein on ICAM-1, VCAM-1, and CRP of diabetic rats. Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2016; 8(3):121-8. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-307-en.html
4.Davari F, Alimanesh Z, Alimanesh Z, Salehi O, Hosseini SA. Effect of training and crocin supplementation on mitochondrial biogenesis and redox-sensitive transcription factors in liver tissue of type 2 diabetic rats. Archives of physiology and biochemistry. 2020; 13:1-6. [PMID]
5.Hosseini SA, Nik bakht H, Azarbayjani MA. [The effect of aqua extract of saffron with resistance training on glycemic indexes of streptozotocin induced diabetic rats (Persian)]. Armaghane Danesh. 2013; 18(4):284-94. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=196588
6.Ghodsbin S, Farsi S, Hosseini SA. The effect of resistance training with genistein on interleukin-6 and C- reactive protein in induced diabetic rats (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2019; 11(1):56-66. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-467-en.html
7.Hosseini SA, Ahmadi M, Sharifi A, Shadmehri S, Zar A. [The effect of resistance training and genistein on leptin and lipid profile of streptozotocin-induced diabetic rats (Persian)]. Feyz. 2018; 22(3):248-57. http://feyz.kaums.ac.ir/article-1-3502-en.html
8.Hosseini SA, Shadmehri S , Rahimi Bazkhaneh Z, Rahmani M , Kazemi N. The effect of eight weeks of combined exercise on retinol binding protein 4, fatty acid binding protein and lipocalin-2 in type 2 diabetic women (clinical trial). Thrita. 2018; 7(2):e84879. [DOI:10.5812/thrita.84879]
9.Hosseini SA, Kazemi N, Ahmadi M, Esmail Zadeh F, Azarbayjani MA. The effect of resistance training on sex hormones of women with gestational diabetes. Health Education and Health Promotion. 2020; 8(2):95-9. http://hehp.modares.ac.ir/article-5-42945-en.html
10.Peyravi A, Yazdanpanahi N, Nayeri H, Hosseini SA. The effect of endurance training with crocin consumption on the levels of MFN2 and DRP1 gene expression and glucose and insulin indices in the muscle tissue of diabetic rats. Journal of Food Biochemistry. 2020; 44(2):e13125. [DOI:10.1111/jfbc.13125]
11.Asishirazi I, Hosseini SA, Keikhosravi F. [Hypoglycemic interactional effects of saffron (Crocus Sativus) aqueous extract and swimming training in streptozotocin induced diabetic rats (Persian)]. Journal of Sabzevar University of Medical Sciences. 2017; 24(4):273-9. http://jsums.medsab.ac.ir/article_983.html?lang=en
12.Hosseini S, Nemati J, Ranjbar M, Edalatmanesh M, Zar A. [Hypoglycemic interactive effects of ginger eextract and eendurance training in diabetic rats (Persian)]. The Horizon of Medical Sciences. 2017; 23(4):325-30. http://hms.gmu.ac.ir/article-1-2627-en.html
13.Pasavand P, Hosseini SA, Farsi S. The effect of moderate and high intensity endurance trainings with genistein on TNF- α and IFN- γ in streptozotocin induced diabetic rats. Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2019; 11(1):46-55. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-466-en.html
14.Hosseini SE, Hosseini SA. The therapeutic effects of medicinal plants on depression and anxiety disorders. Report of Health Care Journal. 2018; 4(1):67-80. http://jrhc.miau.ac.ir/article_2941.html
15.Azarian F, Farsi S, Hosseini SA, Azarbayjani MA. Effect of endurance training with saffron consumption on PGC1-α gene expression in hippocampus tissue of rats with alzheimer’s disease. Annals of Military and Health Sciences Research. 2020; 18(1):e99131. [DOI:10.5812/amh.99131]
16.Azarian F, Farsi S, Hosseini SA, Azarbayjani MA. The effect of endurance training and crocin consumption on anxiety-like behaviors and aerobic power in rats with alzheimer’s. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences. 2019; 13(4):e89011. [DOI:10.5812/ijpbs.89011]
17.Razavi SH, Hosseini SA, Nikbakht M. [The effect of continued and interval training with crocin consumption on BDNF and NGF gene expression in heart tissue of diabetic rats (Persian)]. Feyz. 2019; 23 (1):10-9. http://feyz.kaums.ac.ir/article-1-3763-en.html
18.Moradi A, Hosseini SA, Nikbakht M. Effect of swimming training and crocin consumption on intrinsic apoptosis pathway in muscle tissue of high-fat diet-induced obese rats. Middle East Journal of Rehabilitation and Health Studies. 2019; 6(3):e92612. [DOI:10.5812/mejrh.92612]
19.Razavi H, Hosseini SA, Nikbakht, M. Neurotrophic effects of swimming and crocin consumption on the rats with obesity induced by a high-fat diet. Journal of Nutrition Fasting and Health. 2020; 8(1):48-54. [DOI:10.22038/JNFH.2019.41093.1203]
20.Zar A, Hoseini A, Ahmadi F, Rezaei M. [Effects of ginger together with swimming training on blood fat profiles in adult diabetic rats with streptozotocin (Persian)]. Iranian Journal of Nutrition Sciences & Food Technology. 2016; 11(2):65-74. http://nsft.sbmu.ac.ir/article-1-2181-en.html
21.Zar A, Hoseini SA, javedan F, Edalatmanesh MA. [Effect of 15 days cinnamon supplementation on hematocrit and blood pressure response in one session aerobic exercise (Persian)]. Complementary Medicine Journal. 2016; 6(3):1571-82. http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-355-en.html
22.Hoseini A, Zar A, Mansouri A. [Effect of aloevera with swimming training on the alanine aminotransferase and aspartate aminotransferase levels of diabetic rats (Persian)]. Iranian Journal of Nutrition Sciences & Food Technology. 2017; 11(4):29-38. http://nsft.sbmu.ac.ir/article-1-2156-en.html
23.Askari M, Hosseini S. [Effect of hydroalcoholic extracts of anethum graveolens L. with swimming training on lipid profile of diabetic rats (Persian)]. The Horizon of Medical Sciences. 2016; 22(4):345-51. [DOI:10.18869/acadpub.hms.22.4.345]
24.Ariyanfar H, Matinhomaee H, Hosseini SA, Ghazalian F. The effect of endurance training and purslane (Portulaca oleracea) seed consumption on cytochrome- C and malondialdehyde in the heart tissue of rats poisoned with H2O2. Journal of Nutrition, Fasting and Health. 2020; 8(2):80-6. https://jnfh.mums.ac.ir/article_14623_026a0e3b4f0abe0f5e885df864ce250a.pdf
25.Mardani Z, Hosseini SA, Matinhomaee H, Rahmati-Ahmadabad S. Effect of endurance training with coriander seed consumption on caspase-3 and cytochrome-C in the heart tissue of H2O2-poisoned rats. Modern Care Journal. 2020; 17(2):e100003. [DOI:10.5812/modernc.100003]
26.Arvin Z, Hosseini SA. [The effect of swimming training with coriandrum sativum extract on glycemic indices in diabetic rats (Persian)]. Researches in Sport Sciences and Medical Plants. 2020; 1(1):19-28. [DOI:10.1080/13813455.2020.1826529]
27.Hosseini SA, Kazemi N, Hajipour F, Farsi S. Hypoglycemic effects of nigella sativa extract and endurance training in streptozotocin induced diabetic rats. Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2017; 9(1 and 2):25-31. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-337-en.html
28.Tofighi A, Babaei S. [The effects of separate and combined exercise and nigella supplement on plasmatic levels of apelin and glucose in type 2 diabetes mouse (Persian)]. Studies in Medical Sciences. 2016; 27(1):10-18. http://umj.umsu.ac.ir/article-1-3317-en.html
29.Hosseini SA, Norouzi S, Rafiee N, Farzanegi P, Salehi OR, Farkhaie F. Interactive effects of endurance training and crocin on aerobic capacity, dietary intake and weight of high-fat diet- induced type 2 diabetic rats. Journal of Nutritional Sciences and Dietetics. 2018; 4(3):65-74. https://jnsd.tums.ac.ir/index.php/jnsd/article/view/263
30.Hosseini SA, Zar A , Dehghani Z. Lipid lowering effects of nigella sativa and swimming training in streptozotocin induced diabetic rats. Annals of Military and Health Sciences. 2018; 16(3):e84153. [DOI:10.5812/amh.84153]
31.Hosseini A, Nezafat Absardi M, Shadmehri S, Salehi OR, Hajisadeghi H. [The interactional effects of endurance training and aloe vera gel on alanine aminotransferase and aspartate aminotransferase levels in diabetic rats (Persian)]. Yafte. 2018; 20(1):99-111. http://yafte.lums.ac.ir/article-1-2515-en.html
32.Hosseini A, Rezvanipour F, Kazemi N, Salehi O, Kasraeian M. [The effect of six weeks aqua training in second trimester of pregnancy on visfatin and glucose tolerance of gestational diabetic women (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism. 2018; 17(1):23-30. http://ijdld.tums.ac.ir/article-1-5574-en.html
33.Salehi OR, Hoseini A. [The effects of endurance trainings on serum BDNF and insulin levels in streptozotocin-induced diabetic rats (Persian)]. Shefaye Khatam. 2017; 5(2):52-61. [DOI:10.18869/acadpub.shefa.5.2.52]
34.Farsi S, Azarbayjani MA, Hosseini S, Pirei P. [Response of serum levels of ICAM-1 VCAM- 1and CRP to high and moderate endurance trainings in sprague dawley male diabetic rats (Persian)]. Armaghane Danesh. 2016; 21(8):757-71. http://armaghanj.yums.ac.ir/article-1-1483-en.html
35.Rajabi A, Siahkouhian M, Akbarnejad A. [Comparison of the effect of a therapeutic exercise program and oral administration of saffron on the levels of IL-6, TNF-a and glycemic control in type 2 diabetic women (Persian)]. Razi Journal of Medical Sciences. 2018; 25(1):20-33. http://rjms.iums.ac.ir/article-1-4930-en.html
36.Moradi A, Hosseini S, Nikbakht M. Anti-apoptotic effects of interval and continued training and crocin on the muscle tissue of the rats with type ii diabetes induced by a high-fat diet. Journal of Nutrition, Fasting and Health. 2019; 7(3):130-7. [DOI:10.22038/JNFH.2019.39346.1186]
37.Alimanesh Z, Alimanesh Z, Davari F, Shadmehri S, Ahmadi M, Hosseini SA, et al. The effect of continued training with crocin on apoptosis markers in liver tissue of high fat diet induced diabetic rats. Molecular & Cellular Biomechanics. 2020; 17(4):155-63. [DOI:10.32604/mcb.2020.011532]
38.Askari R, Haghighi A, Badri N. [The effect of combined training (endurance- resistance) and ginger supplementation on cardiorespiratory endurance, body composition and insulin resistance among obese females with type 2 diabetes (Persian)]. Journal of Health. 2019; 10(4):489-503. [DOI:10.29252/j.health.10.4.489]
39.Hassanpour G, Hosseini SA, Keikhosravi F, Noura M. The effect of swimming training with cinnamon extract on hematological factors in diabetic rats. Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2017; 9(3):101-6. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-350-en.html
40.Hosseini S, Shojaei S, Hosseini S. [The effects of cinnamon on glycemic indexes and insulin resistance in adult male diabetic rats with streptozotocin (Persian)]. Yafte. 2015; 16(4):70-8. http://yafte.lums.ac.ir/article-1-1795-en.html
41.Irandoost T, Abdi A, Abbasi Dalloii A. [Effect of aerobic training with cinnamon extract supplementation on resistin and Glycemic Indexes in rats with insulin- resistant (Persian)]. Physiology of Exercise and Physical Activity. 2019; 12(1):43-57. [DOI:10.52547/joeppa.12.1.43]
42.Arabmomeni A, Haji Hidari M. [Comparing the effects of three methods, cinnamon supplementation, aerobic exercise and concurrent (aerobic exercise - supplement) on serum glucose, insulin and insulin resistance in type 2 diabetic patients (Persian)]. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences. 2019; 62(2):1430-9. [DOI:10.22038/MJMS.2019.14119]
43.Mohammad Hosseini F, Hosseini SA, Ahmadi M. [The effect of a period of swimming training and chamomile extract on antioxidant status in adult male rats (Persian)]. Qom University of Medical Sciences Journal. 2018; 12(6):10-9 [DOI:10.29252/qums.12.6.10]
44.Alouie A, Zehsaz F, Pouzesh Jadidi R. [Effect of endurance exercise with chamomile recutita leaves extract on liver superoxide dismutase activity and malondialdehyde levels in type 1 diabetic rats (Persian)]. Research in Medicine. 2017; 40(4):165-71. http://pejouhesh.sbmu.ac.ir/article-1-1614-en.html
45.Mirazi N, Bayat S, Heidarian pour A, Izadi Z. [The effect of chamomile extract (matricaria chamomilla L.) and the concomitant use of aerobic exercise on serum lipids profile in type 1 diabetic male rats (Persian)]. Studies in Medical Sciences. 2019; 30(9):672-84. http://umj.umsu.ac.ir/article-1-4835-en.html
46.Shamshiri M, Hosseini SA. [Hypoglycemic interaction effects of 4 and 6 weeks swimming training and aloe barbadensis hydroalcoholic extract in streptozotocin induced diabetic rats (Persian)]. Journal of Medicinal Plants. 2017; 16(64) :83-92. http://jmp.ir/article-1-1530-en.html
47.Hosseini A, Khoshsovt F, Ahmadi M, Azarbayjani MA, Salehi O, Farkhaie F. effects of aloe vera and swimming training on lipid profile of streptozotocin induced diabetic rats. utrition and Food Sciences Research. 2020; 7(1):9-16. [DOI:10.29252/nfsr.7.1.9]
48.Hedayati S, Riyahi Malayeri S, Hoseini M. [The effect of eight weeks of high and moderate intensity interval training along with aloe vera consumption on serum levels of chemerin, glucose and insulin in streptozotocin-induced diabetic rats: An experimental study (Persian)]. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2018; 17(9):801-14. http://journal.rums.ac.ir/article-1-4209-en.html
49.Ahmadi Mahmoodabadi N. [The effects of hydroalcoholic extracts of dill (Anethum graveolens L.) and artichoke (Cynara scolymus L.) against type 1 diabetes mellitus (Persian)]. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants Research. 2008; 24(3):333-41. https://ijmapr.areeo.ac.ir/article_117021.html
50.Kargary Rezapour A, Vatandoust R. [The effect of oil extract of Portulaca oleracea seeds on insulin resistance indices in mice (Persian)]. Veterinary Clinical Pathology. 2018; 11(44):313-23. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=602066
51.Dehghan F, Soori R, Gholami K, Abolmaesoomi M, Yusof A, Muniandy S, et al. Purslane (Portulaca oleracea) seed consumption and aerobic training improves biomarkers associated with atherosclerosis in women with Type 2 Diabetes (T2D). Scientific Reports. 2016; 6:37819. [DOI:10.1038/srep37819]
52.Keshtvarz AK, Peeri M, Azarbayjani MA, Hosseini SA. The effect of aerobic training with purslane (Portulaca Oleracea) seed on toll like receptors in colon tumor tissue of adult rats with colon cancer. Jorjani Biomedicine Journal. 2019; 7(4):49-56. [DOI:10.29252/jorjanibiomedj.7.4.49]
53.Hosseini S, Zar A, Ghasemi A, Khoradmehr O, Farkhaie F. [Hypoglycemic interactional effects of coriandrum sativum extract and endurance training in diabetic rats (Persian)]. Iranian Journal of Nutrition Sciences & Food Technology. 2018; 13(2):21-30. http://nsft.sbmu.ac.ir/article-1-2506-en.html
54.79. Abdi A. [The effect of aerobic training with coriander seed extract on lipoprotein A-1, Lipid Profile and Insulin Resistance in streptozotocin-induced diabetic rats (Persian)]. Complementary Medicine Journal. 2017; 7(3):1989-2000. http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-439-en.html
55.Chithra V, Leelamma S. Coriandrum sativum-effect on lipid metabolism in 1.2- dimethyl hydrazine induced colon cancer. Journal of Ethnopharmacology. 2000; 71(3):457-63. [DOI:10.1016/S0378-8741(00)00182-3]
56.Hosseini SA, Hamzavi K, Safarzadeh H, Salehi O. Interactive effect of swimming training and fenugreek (Trigonella foenum graecum L.) extract on glycemic indices and lipid profile in diabetic rats. Archives of Physiology and Biochemistry. 2020; 5:1-5. [DOI:10.1080/13813455.2020.1826529]
57.Jalali Dehkordi Kh, Sharifi Gh, Arshadi S. [Effect of swimming training and Fenugreek seed extract on plasma glucose and antioxidant activity in heart tissue of streptozotocine - induced diabetic rats (Persian)]. Journal of Gorgan University Medical Sciences. 2014; 16(2): 29-36. http://goums.ac.ir/journal/article-1-2045-en.html
58.Hosseini SA, Kazemi N, Hajipour F, Farsi S. Hypoglycemic effects of nigella sativa extract and endurance training in streptozotocin induced diabetic rats. I Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2017; 9(1 and 2):25-31. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-337-en.html
59.Amini M, Fallah Huseini H, Mohtashami R, Sadeqhi Z, Ghamarchehre M. [Hypolipidemic effects of nigella sativa L. seeds oil in healthy volunteers: A randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial (Persian)]. Journal of Medicinal Plants. 2011; 10 (40):133-8. http://jmp.ir/article-1-190-en.html
60.Salehi O, Hosseini S, Farkhaie F, Farzanegi P, Zar A. The effect of moderate intensity endurance training with genistein on brain- derived neurotrophic factor and tumor necrosis factor-α in diabetic rats. Journal of Nutrition,Fasting and Health. 2019; 7(1): 44-51. [DOI:10.22038/JNFH.2019.37231.1163]
61.Hajifaraji M, Dolatkhah N. [Gestational diabetes mellitus and associated challenges from the perspective of nutrition science: A review article (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2017; 27 (149):202-24. http://jmums.mazums.ac.ir/article-1-9098-en.html
62.Hashemi HS, Hosseini SA. [The effect of moderate intensity endurance training and lipid lowering genistein in Streptozotocin induced diabetic rats (Persian)]. Journal of Shahrekord University of Medical Sciences. 2017; 19(1):10-23. http://78.39.35.44/article-1-3108-en.html
1.Hosseini SA, Norouzi S, Rafiee N, Farzanegi P, Salehi OR, Farkhaie F. Interactive effects of endurance training and crocin on aerobic capacity, dietary intake and weight of high-fat diet- induced type 2 diabetic rats. Journal of Nutritional Sciences and Dietetics. 2018; 4(3):65-74. https://jnsd.tums.ac.ir/index.php/jnsd/article/view/263
2.Dehghan F, Hajiaghaalipour F, Yusof A, Muniandy S, Hosseini SA, Heydari S, et al. Saffron with resistance exercise improves diabetic parameters through the GLUT4/AMPK pathway in-vitro and in-vivo. Scientific Reports. 2016; 6:25139. [DOI:10.1038/srep25139]
3.Farsi S, Azarbayjani MA, Hoseini SA, Peeri M. The effects of endurance training with genistein on ICAM-1, VCAM-1, and CRP of diabetic rats. Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2016; 8(3):121-8. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-307-en.html
4.Davari F, Alimanesh Z, Alimanesh Z, Salehi O, Hosseini SA. Effect of training and crocin supplementation on mitochondrial biogenesis and redox-sensitive transcription factors in liver tissue of type 2 diabetic rats. Archives of physiology and biochemistry. 2020; 13:1-6. [PMID]
5.Hosseini SA, Nik bakht H, Azarbayjani MA. [The effect of aqua extract of saffron with resistance training on glycemic indexes of streptozotocin induced diabetic rats (Persian)]. Armaghane Danesh. 2013; 18(4):284-94. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=196588
6.Ghodsbin S, Farsi S, Hosseini SA. The effect of resistance training with genistein on interleukin-6 and C- reactive protein in induced diabetic rats (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2019; 11(1):56-66. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-467-en.html
7.Hosseini SA, Ahmadi M, Sharifi A, Shadmehri S, Zar A. [The effect of resistance training and genistein on leptin and lipid profile of streptozotocin-induced diabetic rats (Persian)]. Feyz. 2018; 22(3):248-57. http://feyz.kaums.ac.ir/article-1-3502-en.html
8.Hosseini SA, Shadmehri S , Rahimi Bazkhaneh Z, Rahmani M , Kazemi N. The effect of eight weeks of combined exercise on retinol binding protein 4, fatty acid binding protein and lipocalin-2 in type 2 diabetic women (clinical trial). Thrita. 2018; 7(2):e84879. [DOI:10.5812/thrita.84879]
9.Hosseini SA, Kazemi N, Ahmadi M, Esmail Zadeh F, Azarbayjani MA. The effect of resistance training on sex hormones of women with gestational diabetes. Health Education and Health Promotion. 2020; 8(2):95-9. http://hehp.modares.ac.ir/article-5-42945-en.html
10.Peyravi A, Yazdanpanahi N, Nayeri H, Hosseini SA. The effect of endurance training with crocin consumption on the levels of MFN2 and DRP1 gene expression and glucose and insulin indices in the muscle tissue of diabetic rats. Journal of Food Biochemistry. 2020; 44(2):e13125. [DOI:10.1111/jfbc.13125]
11.Asishirazi I, Hosseini SA, Keikhosravi F. [Hypoglycemic interactional effects of saffron (Crocus Sativus) aqueous extract and swimming training in streptozotocin induced diabetic rats (Persian)]. Journal of Sabzevar University of Medical Sciences. 2017; 24(4):273-9. http://jsums.medsab.ac.ir/article_983.html?lang=en
12.Hosseini S, Nemati J, Ranjbar M, Edalatmanesh M, Zar A. [Hypoglycemic interactive effects of ginger eextract and eendurance training in diabetic rats (Persian)]. The Horizon of Medical Sciences. 2017; 23(4):325-30. http://hms.gmu.ac.ir/article-1-2627-en.html
13.Pasavand P, Hosseini SA, Farsi S. The effect of moderate and high intensity endurance trainings with genistein on TNF- α and IFN- γ in streptozotocin induced diabetic rats. Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2019; 11(1):46-55. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-466-en.html
14.Hosseini SE, Hosseini SA. The therapeutic effects of medicinal plants on depression and anxiety disorders. Report of Health Care Journal. 2018; 4(1):67-80. http://jrhc.miau.ac.ir/article_2941.html
15.Azarian F, Farsi S, Hosseini SA, Azarbayjani MA. Effect of endurance training with saffron consumption on PGC1-α gene expression in hippocampus tissue of rats with alzheimer’s disease. Annals of Military and Health Sciences Research. 2020; 18(1):e99131. [DOI:10.5812/amh.99131]
16.Azarian F, Farsi S, Hosseini SA, Azarbayjani MA. The effect of endurance training and crocin consumption on anxiety-like behaviors and aerobic power in rats with alzheimer’s. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences. 2019; 13(4):e89011. [DOI:10.5812/ijpbs.89011]
17.Razavi SH, Hosseini SA, Nikbakht M. [The effect of continued and interval training with crocin consumption on BDNF and NGF gene expression in heart tissue of diabetic rats (Persian)]. Feyz. 2019; 23 (1):10-9. http://feyz.kaums.ac.ir/article-1-3763-en.html
18.Moradi A, Hosseini SA, Nikbakht M. Effect of swimming training and crocin consumption on intrinsic apoptosis pathway in muscle tissue of high-fat diet-induced obese rats. Middle East Journal of Rehabilitation and Health Studies. 2019; 6(3):e92612. [DOI:10.5812/mejrh.92612]
19.Razavi H, Hosseini SA, Nikbakht, M. Neurotrophic effects of swimming and crocin consumption on the rats with obesity induced by a high-fat diet. Journal of Nutrition Fasting and Health. 2020; 8(1):48-54. [DOI:10.22038/JNFH.2019.41093.1203]
20.Zar A, Hoseini A, Ahmadi F, Rezaei M. [Effects of ginger together with swimming training on blood fat profiles in adult diabetic rats with streptozotocin (Persian)]. Iranian Journal of Nutrition Sciences & Food Technology. 2016; 11(2):65-74. http://nsft.sbmu.ac.ir/article-1-2181-en.html
21.Zar A, Hoseini SA, javedan F, Edalatmanesh MA. [Effect of 15 days cinnamon supplementation on hematocrit and blood pressure response in one session aerobic exercise (Persian)]. Complementary Medicine Journal. 2016; 6(3):1571-82. http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-355-en.html
22.Hoseini A, Zar A, Mansouri A. [Effect of aloevera with swimming training on the alanine aminotransferase and aspartate aminotransferase levels of diabetic rats (Persian)]. Iranian Journal of Nutrition Sciences & Food Technology. 2017; 11(4):29-38. http://nsft.sbmu.ac.ir/article-1-2156-en.html
23.Askari M, Hosseini S. [Effect of hydroalcoholic extracts of anethum graveolens L. with swimming training on lipid profile of diabetic rats (Persian)]. The Horizon of Medical Sciences. 2016; 22(4):345-51. [DOI:10.18869/acadpub.hms.22.4.345]
24.Ariyanfar H, Matinhomaee H, Hosseini SA, Ghazalian F. The effect of endurance training and purslane (Portulaca oleracea) seed consumption on cytochrome- C and malondialdehyde in the heart tissue of rats poisoned with H2O2. Journal of Nutrition, Fasting and Health. 2020; 8(2):80-6. https://jnfh.mums.ac.ir/article_14623_026a0e3b4f0abe0f5e885df864ce250a.pdf
25.Mardani Z, Hosseini SA, Matinhomaee H, Rahmati-Ahmadabad S. Effect of endurance training with coriander seed consumption on caspase-3 and cytochrome-C in the heart tissue of H2O2-poisoned rats. Modern Care Journal. 2020; 17(2):e100003. [DOI:10.5812/modernc.100003]
26.Arvin Z, Hosseini SA. [The effect of swimming training with coriandrum sativum extract on glycemic indices in diabetic rats (Persian)]. Researches in Sport Sciences and Medical Plants. 2020; 1(1):19-28. [DOI:10.1080/13813455.2020.1826529]
27.Hosseini SA, Kazemi N, Hajipour F, Farsi S. Hypoglycemic effects of nigella sativa extract and endurance training in streptozotocin induced diabetic rats. Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2017; 9(1 and 2):25-31. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-337-en.html
28.Tofighi A, Babaei S. [The effects of separate and combined exercise and nigella supplement on plasmatic levels of apelin and glucose in type 2 diabetes mouse (Persian)]. Studies in Medical Sciences. 2016; 27(1):10-18. http://umj.umsu.ac.ir/article-1-3317-en.html
29.Hosseini SA, Norouzi S, Rafiee N, Farzanegi P, Salehi OR, Farkhaie F. Interactive effects of endurance training and crocin on aerobic capacity, dietary intake and weight of high-fat diet- induced type 2 diabetic rats. Journal of Nutritional Sciences and Dietetics. 2018; 4(3):65-74. https://jnsd.tums.ac.ir/index.php/jnsd/article/view/263
30.Hosseini SA, Zar A , Dehghani Z. Lipid lowering effects of nigella sativa and swimming training in streptozotocin induced diabetic rats. Annals of Military and Health Sciences. 2018; 16(3):e84153. [DOI:10.5812/amh.84153]
31.Hosseini A, Nezafat Absardi M, Shadmehri S, Salehi OR, Hajisadeghi H. [The interactional effects of endurance training and aloe vera gel on alanine aminotransferase and aspartate aminotransferase levels in diabetic rats (Persian)]. Yafte. 2018; 20(1):99-111. http://yafte.lums.ac.ir/article-1-2515-en.html
32.Hosseini A, Rezvanipour F, Kazemi N, Salehi O, Kasraeian M. [The effect of six weeks aqua training in second trimester of pregnancy on visfatin and glucose tolerance of gestational diabetic women (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism. 2018; 17(1):23-30. http://ijdld.tums.ac.ir/article-1-5574-en.html
33.Salehi OR, Hoseini A. [The effects of endurance trainings on serum BDNF and insulin levels in streptozotocin-induced diabetic rats (Persian)]. Shefaye Khatam. 2017; 5(2):52-61. [DOI:10.18869/acadpub.shefa.5.2.52]
34.Farsi S, Azarbayjani MA, Hosseini S, Pirei P. [Response of serum levels of ICAM-1 VCAM- 1and CRP to high and moderate endurance trainings in sprague dawley male diabetic rats (Persian)]. Armaghane Danesh. 2016; 21(8):757-71. http://armaghanj.yums.ac.ir/article-1-1483-en.html
35.Rajabi A, Siahkouhian M, Akbarnejad A. [Comparison of the effect of a therapeutic exercise program and oral administration of saffron on the levels of IL-6, TNF-a and glycemic control in type 2 diabetic women (Persian)]. Razi Journal of Medical Sciences. 2018; 25(1):20-33. http://rjms.iums.ac.ir/article-1-4930-en.html
36.Moradi A, Hosseini S, Nikbakht M. Anti-apoptotic effects of interval and continued training and crocin on the muscle tissue of the rats with type ii diabetes induced by a high-fat diet. Journal of Nutrition, Fasting and Health. 2019; 7(3):130-7. [DOI:10.22038/JNFH.2019.39346.1186]
37.Alimanesh Z, Alimanesh Z, Davari F, Shadmehri S, Ahmadi M, Hosseini SA, et al. The effect of continued training with crocin on apoptosis markers in liver tissue of high fat diet induced diabetic rats. Molecular & Cellular Biomechanics. 2020; 17(4):155-63. [DOI:10.32604/mcb.2020.011532]
38.Askari R, Haghighi A, Badri N. [The effect of combined training (endurance- resistance) and ginger supplementation on cardiorespiratory endurance, body composition and insulin resistance among obese females with type 2 diabetes (Persian)]. Journal of Health. 2019; 10(4):489-503. [DOI:10.29252/j.health.10.4.489]
39.Hassanpour G, Hosseini SA, Keikhosravi F, Noura M. The effect of swimming training with cinnamon extract on hematological factors in diabetic rats. Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2017; 9(3):101-6. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-350-en.html
40.Hosseini S, Shojaei S, Hosseini S. [The effects of cinnamon on glycemic indexes and insulin resistance in adult male diabetic rats with streptozotocin (Persian)]. Yafte. 2015; 16(4):70-8. http://yafte.lums.ac.ir/article-1-1795-en.html
41.Irandoost T, Abdi A, Abbasi Dalloii A. [Effect of aerobic training with cinnamon extract supplementation on resistin and Glycemic Indexes in rats with insulin- resistant (Persian)]. Physiology of Exercise and Physical Activity. 2019; 12(1):43-57. [DOI:10.52547/joeppa.12.1.43]
42.Arabmomeni A, Haji Hidari M. [Comparing the effects of three methods, cinnamon supplementation, aerobic exercise and concurrent (aerobic exercise - supplement) on serum glucose, insulin and insulin resistance in type 2 diabetic patients (Persian)]. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences. 2019; 62(2):1430-9. [DOI:10.22038/MJMS.2019.14119]
43.Mohammad Hosseini F, Hosseini SA, Ahmadi M. [The effect of a period of swimming training and chamomile extract on antioxidant status in adult male rats (Persian)]. Qom University of Medical Sciences Journal. 2018; 12(6):10-9 [DOI:10.29252/qums.12.6.10]
44.Alouie A, Zehsaz F, Pouzesh Jadidi R. [Effect of endurance exercise with chamomile recutita leaves extract on liver superoxide dismutase activity and malondialdehyde levels in type 1 diabetic rats (Persian)]. Research in Medicine. 2017; 40(4):165-71. http://pejouhesh.sbmu.ac.ir/article-1-1614-en.html
45.Mirazi N, Bayat S, Heidarian pour A, Izadi Z. [The effect of chamomile extract (matricaria chamomilla L.) and the concomitant use of aerobic exercise on serum lipids profile in type 1 diabetic male rats (Persian)]. Studies in Medical Sciences. 2019; 30(9):672-84. http://umj.umsu.ac.ir/article-1-4835-en.html
46.Shamshiri M, Hosseini SA. [Hypoglycemic interaction effects of 4 and 6 weeks swimming training and aloe barbadensis hydroalcoholic extract in streptozotocin induced diabetic rats (Persian)]. Journal of Medicinal Plants. 2017; 16(64) :83-92. http://jmp.ir/article-1-1530-en.html
47.Hosseini A, Khoshsovt F, Ahmadi M, Azarbayjani MA, Salehi O, Farkhaie F. effects of aloe vera and swimming training on lipid profile of streptozotocin induced diabetic rats. utrition and Food Sciences Research. 2020; 7(1):9-16. [DOI:10.29252/nfsr.7.1.9]
48.Hedayati S, Riyahi Malayeri S, Hoseini M. [The effect of eight weeks of high and moderate intensity interval training along with aloe vera consumption on serum levels of chemerin, glucose and insulin in streptozotocin-induced diabetic rats: An experimental study (Persian)]. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2018; 17(9):801-14. http://journal.rums.ac.ir/article-1-4209-en.html
49.Ahmadi Mahmoodabadi N. [The effects of hydroalcoholic extracts of dill (Anethum graveolens L.) and artichoke (Cynara scolymus L.) against type 1 diabetes mellitus (Persian)]. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants Research. 2008; 24(3):333-41. https://ijmapr.areeo.ac.ir/article_117021.html
50.Kargary Rezapour A, Vatandoust R. [The effect of oil extract of Portulaca oleracea seeds on insulin resistance indices in mice (Persian)]. Veterinary Clinical Pathology. 2018; 11(44):313-23. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=602066
51.Dehghan F, Soori R, Gholami K, Abolmaesoomi M, Yusof A, Muniandy S, et al. Purslane (Portulaca oleracea) seed consumption and aerobic training improves biomarkers associated with atherosclerosis in women with Type 2 Diabetes (T2D). Scientific Reports. 2016; 6:37819. [DOI:10.1038/srep37819]
52.Keshtvarz AK, Peeri M, Azarbayjani MA, Hosseini SA. The effect of aerobic training with purslane (Portulaca Oleracea) seed on toll like receptors in colon tumor tissue of adult rats with colon cancer. Jorjani Biomedicine Journal. 2019; 7(4):49-56. [DOI:10.29252/jorjanibiomedj.7.4.49]
53.Hosseini S, Zar A, Ghasemi A, Khoradmehr O, Farkhaie F. [Hypoglycemic interactional effects of coriandrum sativum extract and endurance training in diabetic rats (Persian)]. Iranian Journal of Nutrition Sciences & Food Technology. 2018; 13(2):21-30. http://nsft.sbmu.ac.ir/article-1-2506-en.html
54.79. Abdi A. [The effect of aerobic training with coriander seed extract on lipoprotein A-1, Lipid Profile and Insulin Resistance in streptozotocin-induced diabetic rats (Persian)]. Complementary Medicine Journal. 2017; 7(3):1989-2000. http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-439-en.html
55.Chithra V, Leelamma S. Coriandrum sativum-effect on lipid metabolism in 1.2- dimethyl hydrazine induced colon cancer. Journal of Ethnopharmacology. 2000; 71(3):457-63. [DOI:10.1016/S0378-8741(00)00182-3]
56.Hosseini SA, Hamzavi K, Safarzadeh H, Salehi O. Interactive effect of swimming training and fenugreek (Trigonella foenum graecum L.) extract on glycemic indices and lipid profile in diabetic rats. Archives of Physiology and Biochemistry. 2020; 5:1-5. [DOI:10.1080/13813455.2020.1826529]
57.Jalali Dehkordi Kh, Sharifi Gh, Arshadi S. [Effect of swimming training and Fenugreek seed extract on plasma glucose and antioxidant activity in heart tissue of streptozotocine - induced diabetic rats (Persian)]. Journal of Gorgan University Medical Sciences. 2014; 16(2): 29-36. http://goums.ac.ir/journal/article-1-2045-en.html
58.Hosseini SA, Kazemi N, Hajipour F, Farsi S. Hypoglycemic effects of nigella sativa extract and endurance training in streptozotocin induced diabetic rats. I Iranian Journal of Diabetes and Obesity. 2017; 9(1 and 2):25-31. http://ijdo.ssu.ac.ir/article-1-337-en.html
59.Amini M, Fallah Huseini H, Mohtashami R, Sadeqhi Z, Ghamarchehre M. [Hypolipidemic effects of nigella sativa L. seeds oil in healthy volunteers: A randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial (Persian)]. Journal of Medicinal Plants. 2011; 10 (40):133-8. http://jmp.ir/article-1-190-en.html
60.Salehi O, Hosseini S, Farkhaie F, Farzanegi P, Zar A. The effect of moderate intensity endurance training with genistein on brain- derived neurotrophic factor and tumor necrosis factor-α in diabetic rats. Journal of Nutrition,Fasting and Health. 2019; 7(1): 44-51. [DOI:10.22038/JNFH.2019.37231.1163]
61.Hajifaraji M, Dolatkhah N. [Gestational diabetes mellitus and associated challenges from the perspective of nutrition science: A review article (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2017; 27 (149):202-24. http://jmums.mazums.ac.ir/article-1-9098-en.html
62.Hashemi HS, Hosseini SA. [The effect of moderate intensity endurance training and lipid lowering genistein in Streptozotocin induced diabetic rats (Persian)]. Journal of Shahrekord University of Medical Sciences. 2017; 19(1):10-23. http://78.39.35.44/article-1-3108-en.html
| بازنشر اطلاعات | |
 | این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان
رشت - دانشگاه علوم پزشکی گیلان - معاوت تحقیقات و فناوری - دفتر مجله
کد پستی : 93345-41938
تلفن نمابر: 0133330939
وبسایت: http://journal.gums.ac.ir
ایمیل: medjour@gums.ac.ir
