دوره 31، شماره 3 - ( 7-1401 )
جلد 31 شماره 3 صفحات 243-232 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Biazar G, Sedighinejad A, Naderi Nabi B, Ghazanfar Tehran S, Etezadi A, Atrkarroushan Z, et al . Evaluating the Quality of Obtaining Informed Consent for Spinal Anesthesia in Candidates for Gynecological Surgery Referred to Al-Zahra Hospital During 2021. JGUMS 2022; 31 (3) :232-243
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2507-fa.html
URL: http://journal.gums.ac.ir/article-1-2507-fa.html
بی آزار گلاره، صدیقی نژاد عباس، نادری نبی بهرام، غضنفر طهران سمانه، اعتضادی آتوسا، عطرکار روشن زهرا، و همکاران.. بررسی کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در انجام بی‌حسی نخاعی در بیماران کاندید جراحی زنان در بیمارستان الزهرا (س). مجله علوم پزشکی گیلان. 1401; 31 (3) :232-243
گلاره بی آزار1 
، عباس صدیقی نژاد1 ، بهرام نادری نبی1 ، سمانه غضنفر طهران*1 ، آتوسا اعتضادی2 ، زهرا عطرکار روشن3 ، سارینا رجایی4 ، محدثه احمدی1 ، مهین طایفه اشرفیه1
، عباس صدیقی نژاد1 ، بهرام نادری نبی1 ، سمانه غضنفر طهران*1 ، آتوسا اعتضادی2 ، زهرا عطرکار روشن3 ، سارینا رجایی4 ، محدثه احمدی1 ، مهین طایفه اشرفیه1
1- مرکز تحقیقات بیهوشی، گروه بیهوشی، بیمارستان الزهرا، دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان، رشت، ایران.
2- مرکز تحقیقات بهداشت باروری، گروه زنان و زایمان، بیمارستان الزهرا، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان، رشت، ایران.
3- گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان، رشت، ایران.
4- کمیته تحقیقات دانشجویی، مرکز تحقیقات بیهوشی، گروه بیهوشی، بیمارستان الزهرا، دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان، رشت، ایران
2- مرکز تحقیقات بهداشت باروری، گروه زنان و زایمان، بیمارستان الزهرا، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان، رشت، ایران.
3- گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان، رشت، ایران.
4- کمیته تحقیقات دانشجویی، مرکز تحقیقات بیهوشی، گروه بیهوشی، بیمارستان الزهرا، دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان، رشت، ایران
متن کامل [PDF 5555 kb]
(727 دریافت)
| چکیده (HTML) (1651 مشاهده)
References
متن کامل: (989 مشاهده)
مقدمه
رضایت آگاهانه، موافقت آزادانه و بدون اجبار بیمار واجد صلاحیت، مبنی بر مشارکت در تصمیم‌گیری پس از آگاهی از ماهیت، هدف و پیامدهای یک روش درمانی با اعتقاد بر تأثیر این مشارکت در انتخاب مؤثرترین و مفید‌ترین روش درمانی است [1]. رضایت آگاهانه در حین انجام اعمال پزشکی جزء ضروری مراقبت‌های پزشکی است. اگرچه اجرای آن بسیار چالش‌برانگیز است [2]. مدیریت مؤثر، درک و مستندسازی رضایت آگاهانه برای مراقبت‌های پزشکی، کلید یک رابطه سالم پزشک و بیمار است، زیرا احترام به حقوق بیماران را آشکار می‌سازد [3]. امروزه اهمیت خودمختاری بیماران به‌خوبی شناخته شده است. کسب رضایت آگاهانه مستلزم ارائه اطلاعات لازم و کافی درمورد خطرات و مزایا و درمانهای جایگزین است که بیمار را در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت می‌دهد. فرم رضایت آگاهانه سندی است که نشان می‌دهد مکالمه بین پزشک و بیمار به درک متقابل منجر شده است [4 ,5]. رضایت آگاهانه فرایند ارتباطی بین بیمار و پزشک است که به صدور مجوز یا موافقت بیمار برای انجام یک مداخله پزشکی خاص منجر میشود. برای پزشک این فرایند، یک الزام اخلاقی و قانونی است [6, 7, 8].
رضایت آگاهانه مستلزم چند شرط است که شامل ارائه اطلاعات به بیمار، درک کردن، داوطلبانه بودن، داشتن صلاحیت و قدرت تصمیم‌گیری، امضای فرم رضایت‌نامه و عوامل مربوط به تعامل و ارتباط بین پزشک و بیمار است [9, 10]. رعایت استانداردهای کسب رضایت آگاهانه مستقیماً بر نتیجه درمان و رضایت بیماران تأثیر می‌گذارد. مطالعات قبلی رابطه بین رضایت آگاهانه و نتایج بالینی بهبود یافته از‌جمله سلامت روان، رفع درد و سایر علائم، عملکرد بهبود‌یافته، انطباق بهتر بیمار با درمان دارویی، رضایت بیمار و کاهش تعداد شکایات قانونی علیه ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی را نشان می‌دهد [11]. در ایران به منشور حقوق بیمار اهمیت زیادی داده میشود. بر این اساس، انتخاب و تصمیم‌گیری بیمار باید آگاهانه، آزادانه و براساس اطلاعات جامع دریافتی باشد. وجود احساس اجبار توسط بیمار می‌تواند یک مانع اخلاقی در اخذ رضایت آگاهانه باشد. رضایت آگاهانه تنها زمانی معتبر است که اطلاعات کاملی را درمورد درمان پیشنهادی به بیماران ارائه دهد. درواقع وقتی بیمار اطلاعات کافی داشته باشد قادر خواهد بود درمورد موافقت و یا عدم موافقت روش درمانی انتخاب‌شده توسط پزشک به‌صورت آگاهانه و منطقی تصمیم‌گیری کند [12 ,13]. علاوه‌بر‌این رضایت زمانی معتبر خواهد بود که از بیماری که دارای قدرت تصمیم‌گیری باشد، اطلاعات کافی دریافت کرده باشد و تحت فشار برای امضای فرم نباشد. علاوه‌بر‌این، فرم‌های رضایت‌نامه باید مطابق با شرایط بیمار شامل سن، ظرفیت درک و نوع جراحی طراحی شده باشد و پس از ارائه اطلاعات لازم، در محیطی آرام و اطمینان‌بخش به بیمار داده شود [4]. علی‌رغم تأکید فراوان بر رعایت حقوق بیمار در ایران [14]، مطالعاتی که در کشور ما درزمینه رضایت آگاهانه و به‌ویژه جهت پروسیجرهای بیهوشی انجام شده، محدود بوده و با توجه به وجود تفاوت در فرهنگ و اعتقادات در مناطق مختلف، نتایج آن ها نیز قابل‌تعمیم نیست. از آنجا که مرکز آموزشی‌درمانی الزهرا (س) که به‌عنوان یک مرکز آموزشی‌درمانی زنان و زایمان استان گیلان و مرکز ارجاعی از سایر مراکز است و نیز با توجه به ماهیت عمل‌های انجام‌گرفته در این مرکز که اکثریت بیماران آن را مادران باردار کاندید سزارین تحت بی‌حسی نخاعی تشکیل می‌دهند که از گروه‌های با اهمیت جامعه هستند، ایجاد حس آرامش و اعتماد در این بیماران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. از طرفی شاخص مرگ مادران در اثر عوارض زایمان، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه درجامعه بوده و همواره کاهش آن از تعهدهای مهم کشور است. ازاینرو با توجه به اهمیت موضوع و نبود مطالعه مشابه در این زمینه در این مرکز، این تحقیق به‌عنوان نخستین گام با هدف بررسی کیفیت و نحوه اخذ رضایت آگاهانه در بیمارانی که در مرکز آموزشی‌درمانی الزهرا جهت عمل جراحی الکتیو تحت بی‌حسی نخاعی قرار می‌گیرند انجام شد تا بتوان ارزیابی دقیقی از میزان اطلاعات ارائه‌شده به بیماران درمورد مزایا و معایب بی‌حسی نخاعی و حق انتخاب سایر روش‌ها انجام داد.
روش‌ها
این تحقیق به‌صورت یک مطالعه تحلیلی‌مقطعی پس از تأیید معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌زشکی گیلان بر روی بیمارانی که کاندید انجام اعمال جراحی تحت بی‌حسی نخاعی در بیمارستان آموزشی‌درمانی الزهرا (س) طی سال 1400 بودند، انجام گرفت. معیار ورود شامل بیماران کاندید جراحی الکتیو با سن بالای 18 سال بدون اختلال شناختی با توانایی درک زبان، داشتن صلاحیت برای دادن رضایت آگاهانه و داشتن ثبات همودینامیک و معیار عدم ورود، شامل بیماران با همودینامیک ناپایدار (تغییرات همودینامیک شدید نیازمند مداخله جدی، تغییر روش بیهوشی از بی‌حسی اسپاینال به بیهوشی جنرال و انتقال بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه) حین و پس از عمل جراحی، بیماران کاندید سزارین اورژانس، عدم رضایت جهت شرکت در مطالعه و عدم امکان برقراری ارتباط کلامی مناسب جهت پاسخ‌گویی به سؤالات به هر دلیل بود.
در مطالعه حاضر، با توجه به اینکه هدف اصلی طرح تعیین نمره کل کیفیت اخذ رضایت آگاهانه بود، براساس نتایج مطالعه شیخ طاهری و همکاران [10] از فرمول شماره 1 برای تعیین حجم نمونه استفاده شد:
.jpg)
α خطای نوع اول، σ انحراف معیار و d میزان خطا (دقت) است. با تعیین خطای نوع اول 0/05، حداکثر خطای (دقت) 0/5 واحد و انحراف معیار برابر با 4/1 و حجم نمونه برابر با 259 نفر به دست آمد.
در ابتدا هدف و روش انجام مطالعه برای فرد رضایت‌دهنده توضیح داده شد. ﺍﺑﺰﺍﺭ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺩﺍﺩﻩها، ﭘﺮسش‌نامه محقق‌ساخته برگرفته از مطالعه شیخ طاهری [10] بود که پایایی و روایی آن سنجیده شده بود. ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺩﺍﺩﻩها، به‌صورت ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ انجام گرفت. پس از پایان عمل در زمانی که بیمار به بخش منتقل شد و از نظر همودینامیک و کنترل درد در شرایط مطلوبی بود، پس از توضیحات کامل و رضایت بیمار به همکاری، پرسش‌نامه را دانشجوی پزشکی مسئول در یک مصاحبه حضوری چهره‌به‌چهره تکمیل کرد. ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻴﺎﺯ، ﺳﺆﺍﻻﺕ ﺑﺮﺍی ﻓﺮﺩ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ شد و هرگونه ابهامی بر طرف شد.
پرسش‌نامه ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺆﺍﻻﺕ جمعیت‌شناختی و 20 ﺳﺆﺍل ﺍﺧﺘﺼﺎصی در 4 حیطه بود. 9 سؤال در حیطه ﺍﺭائه ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ (توضیح درمورد بیماری، روش‌های درمانی، عوارض و مزایای روش‌های درمانی، توضیح درمورد سایر گزینه‌های درمانی، دلیل انتخاب روش درمانی، طول مدت بستری، نحوه پیگیری پس از عمل و هزینه درمان) با حداکثر 18 ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ، 2 سؤال در حیطه قابلﺩﺭک بودن ﻓﺮﻡ رضایت‌نامه (کافی بودن توضیح محتویات رضایت‌نامه، قابلدرک بودن اطلاعات فرم رضایت‌نامه) با حداکثر 4 ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ، 4 سؤال در حیطه ﺩﺍﻭﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﻮﺩﻥ اخذ رضایت (آگاهی از حق امتناع از روش درمانی، امکان انتخاب سایر روش‌های درمانی، بیان منافع و عوارض سایر روش‌های درمانی) با حداکثر 8 ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ، ﻭ 5 سؤال در حیطه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ با پزشک (زمان کافی برای تفکر و طرح سؤال، امکان تماس با پزشک، دریافت پاسخ کامل سؤالات، کافی بودن زمان ارائه اطلاعات، قابل‌فهم بودن توضیحات پزشک) با حداکثر 10 امتیاز بود. میانگین کل امتیازات کسب‌شده زیر 25 درصد به‌عنوان ضعیف، 25 تا 50 درصد به‌عنوان متوسط، 50 تا 75 درصد به‌عنوان خوب و میانگین 75 درصد و بیش از آن عالی درنظر گرفته شد. هر ﭘﺎﺳﺦ «بله» ﺩﺍﺭﺍی 2 ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﻭ «ﺗﺎﺣﺪﻭﺩی» ﺩﺍﺭﺍی 1 ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ بود. ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦهای «خیر» ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ «صفر» ﺩﺍﺩﻩ شد. ﺑﻪ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﺑﺪﻭﻥ ﭘﺎﺳﺦ ﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ «ﺑﻪ ﻳﺎﺩ ﻧﺪﺍﺭﻡ» ﺍﻣﺘﻴﺎﺯی ﺗﻌﻠﻖ نمی‌گرفت. سپس ﭘﺎﺳﺦهای ﺍﺭﺍئهﺷﺪﻩ ﺍﻣﺘﻴﺎﺯﺑﻨﺪی ﺷﺪند.
آنالیز آماری
پس از جمع‌آوری داده‌ها، اطلاعات وارد نرم‌افزار SPSS نسخه 19 شد. جهت تعیین و توصیف متغیرهای کمی از میانگین، انحراف معیار، حداقل، حداکثر و جهت نشان دادن متغیرهای کیفی از تعداد و درصد استفاده شد. نرمالیتی داده‌ها با آزمون کولموگروف اسمیرنف ارزیابی شد. از آزمون آماری یومن‌ویتنی و کروسکال والیس جهت نشان دادن اختلاف بین متغیرهای کمی در گروه‌های مختلف استفاده شد و درنهایت سطح معنی‌داری آزمون در این مطلعه 0/05>P در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در کل 259 بیمار وارد مطالعه شدند. در بررسی یافته‌های جمعیت‌شناختی اکثریت بیماران (57/1 درصد) سن بالای 30 سال با میانگین سنی 6/71±31/72 سال داشتند. بیشتر بیماران دارای سطح تحصیلات در حد دیپلم (37/10 درصد) و اکثریت (93/4 درصد) کاندید جراحی سزارین بودند (جدول شماره 1).
.jpg)
پاسخ‌های ارائه‌شده بیماران به تفکیک حیطه‌های مختلف اخذ رضایت آگاهانه در جدول شماره 2 آورده شده است.
.jpg)
در بررسی حیطه ارائه اطلاعات به بیمار بر‌ساس پاسخ بیماران، 95/4 درصد موارد در وضعیت ضعیف قرار گرفتند و تنها 0/4 درصد موارد در وضعیت عالی بودند. در بررسی حیطه قابلدرک بودن فرم رضایت‌نامه از پرسش‌نامه، 91/5 درصد از موارد در رده ضعیف بودند. در بررسی حیطه داوطلبانه بودن اخذ رضایت‌نامه 98/1 درصد در وضعیت ضعیف و تنها 0/4 درصد در وضعیت عالی بودند، اما در بررسی حیطه ارتباط با پزشک، پاسخ اکثریت بیماران در وضعیت خوب (46/3 درصد) و پس از آن عالی (20/1 درصد) قرار داشت. به‌طور‌کلی وضعیت ضعیف با 88/4 درصد و عالی با 0/4 درصد به ترتیب بیشترین و کمترین درصد را در بررسی کیفیت پرسش‌نامه اخذ رضایت‌نامه قبل از عمل جراحی تشکیل می‌دادند (جدول شماره 3).
.jpg)
در بررسی ارتباط پارامترهای سن (P=0/857)، تحصیلات (P=0/034) و نوع عمل جراحی (P=0/7) با کیفیت اخذ رضایت‌نامه آگاهانه، مشخص شد که تنها ارتباط آماری معنی‌داری بین سطح تحصیلات بیماران کاندید جراحی تحت بی‌حسی نخاعی با کیفیت اخذ رضایت آگاهانه وجود دارد (05/P>0). به‌طوری‌که براساس نتایج حاصله، بیماران با سطح تحصیلات دانشگاهی و همچنین بیماران با سطح تحصیلات پایین رضایت بیشتری از کیفیت اخذ رضایت آگاهانه داشتند. درمورد ارتباط بین پارامتر سطح تحصیلات بیماران کاندید جراحی تحت بی‌حسی نخاعی بر حسب حیطه «ارتباط با پزشک» از پرسش‌نامه سنجش کیفیت اخذ رضایت‌نامه استفاده شد. اگرچه میزان رضایت اکثریت بیماران در تمام رده‌های تحصیلی از حیطه ارتباط با پزشک در وضعیت قابل‌قبولی بود، ولی از این نظر تفاوت آماری معنی‌داری میان گروهها وجود داشت (P=0/004). همچنین میان پارامتر سن و حیطه‌های مختلف پرسش‌نامه کیفیت اخذ رضایت آگاهانه، تنها تفاوت آماری معنی‌داری میان رده‌های این پارامتر با حیطه ارائه اطلاعات به بیمار وجود داشت (P=0/008). به‌طوری‌که بیماران با سن کمتر از 30 سال، نمره بیشتری از این حیطه کسب کردند (جدول شماره 4).
.jpg)
بحث و نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه که به‌منظور بررسی وضعیت اخذ رضایت آگاهانه از بیماران کاندید بی‌حسی نخاعی در مرکز آموزشی‌درمانی الزهرا انجام شد، نشان داد تنها حیطه ارتباط با پزشک از حیطه‌های کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در وضعیت خوب بوده و حیطه‌های ارائه اطلاعات به بیمار، قابلدرک بودن و داوطلبانه بودن فرم رضایت‌نامه در وضعیت ضعیف بودند که از این میان کمترین امتیاز مربوط به حیطه داوطلبانه بودن رضایت آگاهانه بود. درنهایت براساس امتیاز کسب‌شده از حیطه‌های مختلف، کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در این مرکز در وضعیت ضعیف قرار داشت.
استفاده و سودمندی فرم‌های رضایت از موضوعات بحث‌برانگیز است. روش‌های بیهوشی از نظر ماهیت، هدف و خطرات همراه به‌وضوح با روش‌های جراحی متفاوت است. بنابراین منطقی است که رضایت آگاهانه برای روش‌های بیهوشی به‌طور مستقل و توسط یک پزشک (متخصص بیهوشی) که قادر به تدوین و بحث درمورد برنامه مراقبت از بیهوشی (خطرات، مزایا، و درمانهای جایگزین) باشد، اخذ شود. علی‌رغم نگرانی‌های بی‌شماری که ارزش فرم‌های رضایت را زیر سؤال می‌برد، مطالعات نشان داده‌اند استفاده از فرم رضایت برای بیهوشی، کفایت فرایند رضایت آگاهانه را بهبود می‌بخشد [8]. در مطالعه ما کیفیت اخذ رضایت آگاهانه بسیار پایین‌تر از مقادیری بود که استاندارد و ایدئال است. در مطالعه آتش دهقان و همکارانش که به‌منظور بررسی کیفیت اخذ رضایت‌نامه در بیماران کاندید آنژیوگرافی انجام گرفت، وضعیت اخذ رضایت آگاهانه از بیماران آنژیوگرافی در بیمارستان‌های موردمطالعه مطلوب نبود. همچنین در مطالعه آنها مشابه با مطالعه ما حیطه داوطلبانه بودن، کمترین امتیاز را درمیان حیطه‌های متفاوت اخذ رضایت آگاهانه کسب کرد [9]. در مطالعه جولایی و همکارانش نیز میزان کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در وضعیت نامطلوب بود [4]. در مطالعه‌ای که ثابت‌قدم و همکارانش به‌منظور بررسی کیفیت اخذ رضایت آگاهانه جهت سزارین در بیمارستان‌های ایران انجام دادند، کیفیت اخذ رضایت آگاهانه جراحی در این بیماران ضعیف گزارش شد [15]. همچنین در مطالعه آگوزینو و همکارانش که کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در بیمارستان‌های ایتالیا را بررسی کرده بودند، کیفیت اخذ رضایت آگاهانه پایین‌تر از حدی گزارش شد که سبب اطمینان‌بخشی به بیمار و آگاهی کامل آنان از برنامه‌های درمانی شود [16] که نتایج این مطالعات مشابه با مطالعه ماست.
یکی از جنبه‌های اساسی رضایت آگاهانه، ارائه اطلاعات کافی به بیمار است. عدم ارائه اطلاعات مناسب و درنتیجه سطح پایین آگاهی بیمار درمورد روند درمان، سبب ایجاد موارد حقوقی علیه پزشکان میشود [16, 17, 18]. نتایج این مطالعه نشان داد حیطه ارائه اطلاعات از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده است. به‌طوری‌که بالای 90 درصد بیماران اظهار کردند توضیحی درمورد انجام جراحی آنها تحت بی‌حسی نخاعی، مزایا و معایب آن، درمانهای جایگزین و هزینه‌ها به آنها ارائه نشده است. در مطالعه‌ای که آتش دهقان و همکارانش بر روی بیماران آنژیوگرافی انجام دادند، نشان داد حیطه ارائه اطلاعات به بیماران ضعیف بوده و اکثریت بیماران درباره آنژیوگرافی، مزایا و خطرات آن و روش‌های جایگزین اطلاعات کافی نداشتند [9]. همچنین در مطالعه شیخ‌طاهری و همکارانش، وضعیت ارائه اطلاعات در حد متوسط ارزیابی شده بود. به‌طوری‌که بیماران بیان کردند اطلاعات مناسبی درمورد منافع عمل، عوارض، طول دوره بستری، پیگیری بعد از ترخیص و هزینه‌ها به آنها ارائه نشده بود [10] که نتایج این مطالعات مشابه مطالعه ماست. قابلدرک بودن فرم رضایت‌نامه، یکی دیگر از مؤلفه‌های تأثیرگذار در فرایند اخذ رضایت آگاهانه است. نتایج مطالعه ما نشان داد اکثریت بیماران به این حیطه از پرسش‌نامه به ترتیب پاسخ نمی‌دانم و ناکافی بودن اطلاعات فرم رضایت‌نامه داده بودند و در کل حیطه قابلدرک بودن فرم رضایت‌نامه ضعیف گزارش شد. در مطالعه جولایی و همکارانش از بین 52 درصدی که فرم رضایت‌نامه را مطالعه کرده بودند، 61/3 درصد اظهار کردند فرم را به درجات مختلف درک نکرده‌اند و 94/2 درصد ذکر کردند که کلمات فنی پزشکی و حقوقی غیرقابل‌درک به درجات مختلف در متن وجود داشته است [4]. چندین مطالعه نشان داده‌اند که «فرم‌های رضایت» اغلب برای بیماران پیچیده‌تر از آن است که آنها را بخوانند و بفهمند. درواقع، بسیاری از بیماران فرم‌های رضایت را بدون خواندن یا درک آنها امضا می‌کنند [18, 19]. بنابراین بر اهمیت آگاهی پزشکان از سطح تحصیلات بیماران و ارائه اطلاعات براساس میزان درک بیماران و اطمینان از درک اطلاعات ارائه‌شده با پرسیدن سؤال از بیمار و پاسخ به سؤالات وی تأکید شده است [9]. داوطلبانه بودن اخذ رضایت یکی دیگر از حیطه‌های اخذ رضایت آگاهانه است. نتایج این مطالعه نشان داد بیماران رضایت آگاهانه را داوطلبانه نمی‌دانند. اکثر بیماران موردمطالعه بیان کردند آگاهی درمورد حق امتناع از پذیرش روش درمانی نداشتند و درمورد انتخاب سایر روش‌های درمانی و منافع و عوارض این روش‌ها به آنها توضیحی داده نشده بود. در مطالعه شیخ طاهری و همکارانش نیز اکثریت بیماران از غیرداوطلبانه بودن روش درمانی خود شاکی بودند [10]. از نظر اخلاقی، حقوق بیمار در ایران به میزان زیاد مورد بحث قرار گرفته است. بر‌این‌اساس، انتخاب و تصمیم‌گیری بیمار باید آگاهانه، آزادانه و براساس اطلاعات جامع دریافتی باشد. وجود احساس اجبار توسط بیمار می‌تواند یک مانع اخلاقی در اخذ رضایت آگاهانه باشد، زیرا یکی از اصول رضایت آگاهانه، درک بیمار و توافق او درمورد درمان است [20]. آخرین بُعد از ابعاد رضایت آگاهانه، ارتباط با پزشک است. در مطالعه ما حدود 66 درصد از بیماران توانسته بودند ارتباط مناسبی با پزشک برقرار کنند. از دیدگاه بیماران، توضیحات پزشک قابل‌فهم بوده و آنان پاسخ سؤالات خود را به‌طور کامل دریافت کرده بودند. اگرچه میزان رضایت آنان از مدت‌زمان لازم برای ارائه اطلاعات و زمان کافی برای تفکر و طرح سؤال کمتر بوده است. با توجه به ماهیت عمل جراحی سزارین که بیشترین عمل جراحی در این مرکز است اکثر بیماران فرم را با فاصله کمی قبل از عمل جراحی دریافت کرده بودند؛ زمانی که استرس و آسیب‌پذیری بیشتری داشتند و درنتیجه زمان کمی برای خواندن و تأمل درمورد آن وجود داشت که توجیه‌کننده رضایت کمتر بیماران موردمطالعه از مقوله‌های مدت‌زمان لازم برای ارائه اطلاعات و زمان کافی برای تفکر و طرح سؤال بود. در مطالعه میثمی و همکارانش و مطالعه شیخ طاهری و همکارانش نیز مشابه با مطالعه ما حیطه تعامل پزشک و بیمار در وضعیت قابل‌قبولی گزارش شد [21 ،10].
فاکتورهایی که بر کیفیت اخذ رضایت آگاهانه تأثیر می‌گذارند شامل فاکتورهای مربوط به رضایت‌گیرنده و فاکتورهای مربوط به بیمار است. از فاکتورهای مربوط به رضایت‌گیرنده، سن بالای 35 سال، جنس مرد، سابقه کاری بیش از 10 سال، داشتن آموزش درزمینه اخذ رضایت آگاهانه، صرف زمان بیشتر از 30 دقیقه جهت اخذ رضایت آگاهانه و نگرش و دانش خوب در کنار فرم رضایت‌نامه کامل [6] و از فاکتورهای مرتبط با بیمار، سن، جنس، سطح تحصیلات، شرایط اقتصادی‌اجتماعی و نوع عمل جراحی است [4 ،2]. در مطالعه ما از میان فاکتورهای سن، نوع عمل جراحی و سطح تحصیلات، تنها میان فاکتور سطح تحصیلات با کیفیت اخد رضایت‌نامه ارتباط معنی‌داری دیده شد. به‌طوری‌که امتیاز حاصله در بیماران با سطح تحصیلات بالاتر و افراد بیسواد بیشتر از سایر گروهها بود. سایر مطالعات نیز نشان داده‌اند ارتباط معنی‌داری میان سطح تحصیلات با کیفیت اخذ رضایت آگاهانه وجود دارد [4 ،2].
در ایران، حق تصمیم‌گیری درمورد مسائل پزشکی زنان، به‌ویژه جراحی‌های ژنیکولوژیک و سزارین به عهده همسران آن‌هاست و بیماران فرم‌های رضایت‌نامه را به‌عنوان شاهد امضا می‌کنند یا اصلاً امضا نمی‌کنند [15]. طبق بررسی‌های انجام‌گرفته، بیماران بیسواد و با سواد کمتر در فرایند اخذ رضایت آگاهانه نادیده گرفته می‌شوند. ازاینرو علت کسب امتیاز بالاتر فاکتور کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در این گروه از بیماران در مطالعه ما را می‌توان به عدم آگاهی یا درک درست موارد ذکر‌شده در پرسش‌نامه نسبت داد که این امر اهمیت در نظر گرفتن سطح تحصیلات بیمار را در طول فرایند رضایت برجسته می‌‌کند [4 ،2]. در مطالعه جولایی و همکارانش، ارتباط معنی‌داری بین فاکتور سن و کیفیت اخذ رضایت آگاهانه وجود داشت. به‌طوری‌که بیماران جوان‌تر فرایند اخذ رضایت‌نامه مناسب‌تری داشتند [4]. همچنین در مطالعه اوچینگ و همکارانش نیز ارتباط معنی‌داری میان سن با کیفیت اخذ رضایت‌نامه وجود داشت. در مطالعه آنها به دلیل گستردگی انواع اعمال جراحی که در مرکز مورد‌مطالعه‌شان انجام می‌شد طیف وسیعی از گروه‌های سنی بررسی شدند [2]. اما در مطالعه ما برخلاف مطالعه آنها اکثر بیماران تحت عمل جراحی سزارین قرار گرفتند و اکثر بیماران جوان و با میانگین سنی 20 تا 40 سال بودند. درنتیجه امکان مقایسه افراد مسن با جوان امکان‌پذیر نبود. در مطالعه ما بیماران از تمام مقاطع تحصیلی و کلاس‌های اجتماعی اقتصادی متفاوت حضور داشتند که این امر منعکس‌کننده این مطلب است که بیمارستان آموزشی ما، واحد ارائه خدمات بهداشتی به تمام اقشار جامعه است.
رضایت آگاهانه در ایران حقوق اساسی و ضروری بیمار بوده و به‌عنوان اساس و مبانی اخلاق در پزشکی تلقی میشود. بنابراین فرایندی اخلاقی و قانونی با هدف ارتقای سلامت بیمار و احترام به استقلال بیمار است [22 ،20]. درنتیجه توصیه میشود روش‌ها، فواید تشخیصی و درمانی، عوارض جانبی، ماهیت بیماری و پیش‌آگهی همراه با هرگونه اطلاعات مورد‌نیاز در فرایند تصمیم‌گیری در اختیار بیمار قرار گیرد. اطلاعات باید در زمان مناسب، در بهترین وضعیت بیمار، در شرایطی عاری از استرس و درد و با توجه به ویژگی‌های شخصی بیمار مانند زبان، تحصیلات و همچنین توانایی درک او ارائه شود.
با توجه به اهمیت رضایت آگاهانه، تا کنون مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده است. اما براساس بررسی‌های ما کمتر مطالعه‌ای به بررسی کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در بیماران کاندید جراحی‌های زنان تحت بی‌حسی اسپاینال انجام شده است. این گروه از بیماران یکی از با‌ارزش‌ترین و حساس‌ترین گروه‌های جامعه هستند و حفظ سلامت جسمی و روحی آنان شاخص سلامت یک کشور است که این امر یکی از نقاط قوت مطالعه ماست.
نتایج مطالعه نشان داد از میان حیطه‌های مختلف رضایت آگاهانه، تنها حیطه ارتباط با پزشک در حد قابل‌قبولی بود و حیطه‌های ارائه اطلاعات به بیمار، قابلدرک بودن فرم و داوطالبانه بودن اخذ رضایت در حد ضعیف گزارش شدند و بنابراین باید ماهیت بیماری، روش‌های درمانی، منافع و مضرات هر روش و سایر اطلاعات مورد‌نیاز در وضعیت عاری از استرس و منطبق با توانایی درک بیمار در فرایند تصمیم‌گیری در اختیار بیمار قرار گیرد.
در این مطالعه تنها ارتباط فاکتورهای مربوط به بیمار بر روند کیفیت اخذ رضایت‌نامه بررسی شد و فاکتورهای مربوط به رضایت‌گیرنده که می‌تواند کیفیت اخد رضایت را متأثر کند بررسی نشدند که این امر از نقاط ضعف مطالعه ماست. همچنین این مطالعه در بیمارستان آموزشی‌درمانی انجام‌شده و نتایج آن قابل‌تعمیم به بیمارستان‌های غیرآموزشی نیست و از طرفی این مطالعه بر روی بیماران کاندید جراحی‌های زنان انجام شده و سایر اعمال جراحی که تحت بی‌حسی اسپاینال انجام می‌گیرند را پوشش نمی‌دهد که این موارد از محدودیت‌های این مطالعه است. درنتیجه توصیه میشود در مطالعات آتی این مطالعه بر روی بیماران کاندید جراحی‌های مختلف با تمرکز بر ارتباط فاکتورهای رضایت‌گیرنده با کیفیت اخذ رضایت‌نامه در بیمارستان‌های غیرآموزشی و آموزشی دیگر انجام گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله مورد تأیید کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان قرار گرفته است (کد اخلاق: IR.GUMS.REC.1400.301 ). شرکت‌کنند‌گان از روند پژوهش آگاه بودند و اطلاعات بیمار محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان از این مطالعه حمایت کرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: گلاره بی‌آزار و عباس صدیقی‌نژاد؛ نگارش پیش‌نویس: گلاره بی‌آزار و مهین طایفه اشرفیه؛ گردآوری و تحلیل داده‌ها: سارینا رجایی و سمانه غضنفر طهران؛ متدولوژی: زهرا عطرکارروشن و سمانه غضنفر طهران؛ تدوین و بررسی و ویراستاری: محدثه احمدی و مهین طایفه اشرفیه؛ بررسی متون و منابع: بهرام نادری‌نبی، آتوسا اعتضادی و محدثه احمدی؛ نظارت بر اجرا و مدیریت: عباس صدیقی‌نژاد و بهرام نادری نبی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از همکاری پرسنل مرکز تحقیقات بیهوشی دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان در این مطالعه تشکر می کنند.
رضایت آگاهانه، موافقت آزادانه و بدون اجبار بیمار واجد صلاحیت، مبنی بر مشارکت در تصمیم‌گیری پس از آگاهی از ماهیت، هدف و پیامدهای یک روش درمانی با اعتقاد بر تأثیر این مشارکت در انتخاب مؤثرترین و مفید‌ترین روش درمانی است [1]. رضایت آگاهانه در حین انجام اعمال پزشکی جزء ضروری مراقبت‌های پزشکی است. اگرچه اجرای آن بسیار چالش‌برانگیز است [2]. مدیریت مؤثر، درک و مستندسازی رضایت آگاهانه برای مراقبت‌های پزشکی، کلید یک رابطه سالم پزشک و بیمار است، زیرا احترام به حقوق بیماران را آشکار می‌سازد [3]. امروزه اهمیت خودمختاری بیماران به‌خوبی شناخته شده است. کسب رضایت آگاهانه مستلزم ارائه اطلاعات لازم و کافی درمورد خطرات و مزایا و درمانهای جایگزین است که بیمار را در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت می‌دهد. فرم رضایت آگاهانه سندی است که نشان می‌دهد مکالمه بین پزشک و بیمار به درک متقابل منجر شده است [4 ,5]. رضایت آگاهانه فرایند ارتباطی بین بیمار و پزشک است که به صدور مجوز یا موافقت بیمار برای انجام یک مداخله پزشکی خاص منجر میشود. برای پزشک این فرایند، یک الزام اخلاقی و قانونی است [6, 7, 8].
رضایت آگاهانه مستلزم چند شرط است که شامل ارائه اطلاعات به بیمار، درک کردن، داوطلبانه بودن، داشتن صلاحیت و قدرت تصمیم‌گیری، امضای فرم رضایت‌نامه و عوامل مربوط به تعامل و ارتباط بین پزشک و بیمار است [9, 10]. رعایت استانداردهای کسب رضایت آگاهانه مستقیماً بر نتیجه درمان و رضایت بیماران تأثیر می‌گذارد. مطالعات قبلی رابطه بین رضایت آگاهانه و نتایج بالینی بهبود یافته از‌جمله سلامت روان، رفع درد و سایر علائم، عملکرد بهبود‌یافته، انطباق بهتر بیمار با درمان دارویی، رضایت بیمار و کاهش تعداد شکایات قانونی علیه ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی را نشان می‌دهد [11]. در ایران به منشور حقوق بیمار اهمیت زیادی داده میشود. بر این اساس، انتخاب و تصمیم‌گیری بیمار باید آگاهانه، آزادانه و براساس اطلاعات جامع دریافتی باشد. وجود احساس اجبار توسط بیمار می‌تواند یک مانع اخلاقی در اخذ رضایت آگاهانه باشد. رضایت آگاهانه تنها زمانی معتبر است که اطلاعات کاملی را درمورد درمان پیشنهادی به بیماران ارائه دهد. درواقع وقتی بیمار اطلاعات کافی داشته باشد قادر خواهد بود درمورد موافقت و یا عدم موافقت روش درمانی انتخاب‌شده توسط پزشک به‌صورت آگاهانه و منطقی تصمیم‌گیری کند [12 ,13]. علاوه‌بر‌این رضایت زمانی معتبر خواهد بود که از بیماری که دارای قدرت تصمیم‌گیری باشد، اطلاعات کافی دریافت کرده باشد و تحت فشار برای امضای فرم نباشد. علاوه‌بر‌این، فرم‌های رضایت‌نامه باید مطابق با شرایط بیمار شامل سن، ظرفیت درک و نوع جراحی طراحی شده باشد و پس از ارائه اطلاعات لازم، در محیطی آرام و اطمینان‌بخش به بیمار داده شود [4]. علی‌رغم تأکید فراوان بر رعایت حقوق بیمار در ایران [14]، مطالعاتی که در کشور ما درزمینه رضایت آگاهانه و به‌ویژه جهت پروسیجرهای بیهوشی انجام شده، محدود بوده و با توجه به وجود تفاوت در فرهنگ و اعتقادات در مناطق مختلف، نتایج آن ها نیز قابل‌تعمیم نیست. از آنجا که مرکز آموزشی‌درمانی الزهرا (س) که به‌عنوان یک مرکز آموزشی‌درمانی زنان و زایمان استان گیلان و مرکز ارجاعی از سایر مراکز است و نیز با توجه به ماهیت عمل‌های انجام‌گرفته در این مرکز که اکثریت بیماران آن را مادران باردار کاندید سزارین تحت بی‌حسی نخاعی تشکیل می‌دهند که از گروه‌های با اهمیت جامعه هستند، ایجاد حس آرامش و اعتماد در این بیماران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. از طرفی شاخص مرگ مادران در اثر عوارض زایمان، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه درجامعه بوده و همواره کاهش آن از تعهدهای مهم کشور است. ازاینرو با توجه به اهمیت موضوع و نبود مطالعه مشابه در این زمینه در این مرکز، این تحقیق به‌عنوان نخستین گام با هدف بررسی کیفیت و نحوه اخذ رضایت آگاهانه در بیمارانی که در مرکز آموزشی‌درمانی الزهرا جهت عمل جراحی الکتیو تحت بی‌حسی نخاعی قرار می‌گیرند انجام شد تا بتوان ارزیابی دقیقی از میزان اطلاعات ارائه‌شده به بیماران درمورد مزایا و معایب بی‌حسی نخاعی و حق انتخاب سایر روش‌ها انجام داد.
روش‌ها
این تحقیق به‌صورت یک مطالعه تحلیلی‌مقطعی پس از تأیید معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌زشکی گیلان بر روی بیمارانی که کاندید انجام اعمال جراحی تحت بی‌حسی نخاعی در بیمارستان آموزشی‌درمانی الزهرا (س) طی سال 1400 بودند، انجام گرفت. معیار ورود شامل بیماران کاندید جراحی الکتیو با سن بالای 18 سال بدون اختلال شناختی با توانایی درک زبان، داشتن صلاحیت برای دادن رضایت آگاهانه و داشتن ثبات همودینامیک و معیار عدم ورود، شامل بیماران با همودینامیک ناپایدار (تغییرات همودینامیک شدید نیازمند مداخله جدی، تغییر روش بیهوشی از بی‌حسی اسپاینال به بیهوشی جنرال و انتقال بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه) حین و پس از عمل جراحی، بیماران کاندید سزارین اورژانس، عدم رضایت جهت شرکت در مطالعه و عدم امکان برقراری ارتباط کلامی مناسب جهت پاسخ‌گویی به سؤالات به هر دلیل بود.
در مطالعه حاضر، با توجه به اینکه هدف اصلی طرح تعیین نمره کل کیفیت اخذ رضایت آگاهانه بود، براساس نتایج مطالعه شیخ طاهری و همکاران [10] از فرمول شماره 1 برای تعیین حجم نمونه استفاده شد:
α خطای نوع اول، σ انحراف معیار و d میزان خطا (دقت) است. با تعیین خطای نوع اول 0/05، حداکثر خطای (دقت) 0/5 واحد و انحراف معیار برابر با 4/1 و حجم نمونه برابر با 259 نفر به دست آمد.
در ابتدا هدف و روش انجام مطالعه برای فرد رضایت‌دهنده توضیح داده شد. ﺍﺑﺰﺍﺭ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺩﺍﺩﻩها، ﭘﺮسش‌نامه محقق‌ساخته برگرفته از مطالعه شیخ طاهری [10] بود که پایایی و روایی آن سنجیده شده بود. ﮔﺮﺩﺁﻭﺭی ﺩﺍﺩﻩها، به‌صورت ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ انجام گرفت. پس از پایان عمل در زمانی که بیمار به بخش منتقل شد و از نظر همودینامیک و کنترل درد در شرایط مطلوبی بود، پس از توضیحات کامل و رضایت بیمار به همکاری، پرسش‌نامه را دانشجوی پزشکی مسئول در یک مصاحبه حضوری چهره‌به‌چهره تکمیل کرد. ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻴﺎﺯ، ﺳﺆﺍﻻﺕ ﺑﺮﺍی ﻓﺮﺩ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ شد و هرگونه ابهامی بر طرف شد.
پرسش‌نامه ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺆﺍﻻﺕ جمعیت‌شناختی و 20 ﺳﺆﺍل ﺍﺧﺘﺼﺎصی در 4 حیطه بود. 9 سؤال در حیطه ﺍﺭائه ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ (توضیح درمورد بیماری، روش‌های درمانی، عوارض و مزایای روش‌های درمانی، توضیح درمورد سایر گزینه‌های درمانی، دلیل انتخاب روش درمانی، طول مدت بستری، نحوه پیگیری پس از عمل و هزینه درمان) با حداکثر 18 ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ، 2 سؤال در حیطه قابلﺩﺭک بودن ﻓﺮﻡ رضایت‌نامه (کافی بودن توضیح محتویات رضایت‌نامه، قابلدرک بودن اطلاعات فرم رضایت‌نامه) با حداکثر 4 ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ، 4 سؤال در حیطه ﺩﺍﻭﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﻮﺩﻥ اخذ رضایت (آگاهی از حق امتناع از روش درمانی، امکان انتخاب سایر روش‌های درمانی، بیان منافع و عوارض سایر روش‌های درمانی) با حداکثر 8 ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ، ﻭ 5 سؤال در حیطه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ با پزشک (زمان کافی برای تفکر و طرح سؤال، امکان تماس با پزشک، دریافت پاسخ کامل سؤالات، کافی بودن زمان ارائه اطلاعات، قابل‌فهم بودن توضیحات پزشک) با حداکثر 10 امتیاز بود. میانگین کل امتیازات کسب‌شده زیر 25 درصد به‌عنوان ضعیف، 25 تا 50 درصد به‌عنوان متوسط، 50 تا 75 درصد به‌عنوان خوب و میانگین 75 درصد و بیش از آن عالی درنظر گرفته شد. هر ﭘﺎﺳﺦ «بله» ﺩﺍﺭﺍی 2 ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﻭ «ﺗﺎﺣﺪﻭﺩی» ﺩﺍﺭﺍی 1 ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ بود. ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦهای «خیر» ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ «صفر» ﺩﺍﺩﻩ شد. ﺑﻪ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﺑﺪﻭﻥ ﭘﺎﺳﺦ ﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ «ﺑﻪ ﻳﺎﺩ ﻧﺪﺍﺭﻡ» ﺍﻣﺘﻴﺎﺯی ﺗﻌﻠﻖ نمی‌گرفت. سپس ﭘﺎﺳﺦهای ﺍﺭﺍئهﺷﺪﻩ ﺍﻣﺘﻴﺎﺯﺑﻨﺪی ﺷﺪند.
آنالیز آماری
پس از جمع‌آوری داده‌ها، اطلاعات وارد نرم‌افزار SPSS نسخه 19 شد. جهت تعیین و توصیف متغیرهای کمی از میانگین، انحراف معیار، حداقل، حداکثر و جهت نشان دادن متغیرهای کیفی از تعداد و درصد استفاده شد. نرمالیتی داده‌ها با آزمون کولموگروف اسمیرنف ارزیابی شد. از آزمون آماری یومن‌ویتنی و کروسکال والیس جهت نشان دادن اختلاف بین متغیرهای کمی در گروه‌های مختلف استفاده شد و درنهایت سطح معنی‌داری آزمون در این مطلعه 0/05>P در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در کل 259 بیمار وارد مطالعه شدند. در بررسی یافته‌های جمعیت‌شناختی اکثریت بیماران (57/1 درصد) سن بالای 30 سال با میانگین سنی 6/71±31/72 سال داشتند. بیشتر بیماران دارای سطح تحصیلات در حد دیپلم (37/10 درصد) و اکثریت (93/4 درصد) کاندید جراحی سزارین بودند (جدول شماره 1).
پاسخ‌های ارائه‌شده بیماران به تفکیک حیطه‌های مختلف اخذ رضایت آگاهانه در جدول شماره 2 آورده شده است.
در بررسی حیطه ارائه اطلاعات به بیمار بر‌ساس پاسخ بیماران، 95/4 درصد موارد در وضعیت ضعیف قرار گرفتند و تنها 0/4 درصد موارد در وضعیت عالی بودند. در بررسی حیطه قابلدرک بودن فرم رضایت‌نامه از پرسش‌نامه، 91/5 درصد از موارد در رده ضعیف بودند. در بررسی حیطه داوطلبانه بودن اخذ رضایت‌نامه 98/1 درصد در وضعیت ضعیف و تنها 0/4 درصد در وضعیت عالی بودند، اما در بررسی حیطه ارتباط با پزشک، پاسخ اکثریت بیماران در وضعیت خوب (46/3 درصد) و پس از آن عالی (20/1 درصد) قرار داشت. به‌طور‌کلی وضعیت ضعیف با 88/4 درصد و عالی با 0/4 درصد به ترتیب بیشترین و کمترین درصد را در بررسی کیفیت پرسش‌نامه اخذ رضایت‌نامه قبل از عمل جراحی تشکیل می‌دادند (جدول شماره 3).
در بررسی ارتباط پارامترهای سن (P=0/857)، تحصیلات (P=0/034) و نوع عمل جراحی (P=0/7) با کیفیت اخذ رضایت‌نامه آگاهانه، مشخص شد که تنها ارتباط آماری معنی‌داری بین سطح تحصیلات بیماران کاندید جراحی تحت بی‌حسی نخاعی با کیفیت اخذ رضایت آگاهانه وجود دارد (05/P>0). به‌طوری‌که براساس نتایج حاصله، بیماران با سطح تحصیلات دانشگاهی و همچنین بیماران با سطح تحصیلات پایین رضایت بیشتری از کیفیت اخذ رضایت آگاهانه داشتند. درمورد ارتباط بین پارامتر سطح تحصیلات بیماران کاندید جراحی تحت بی‌حسی نخاعی بر حسب حیطه «ارتباط با پزشک» از پرسش‌نامه سنجش کیفیت اخذ رضایت‌نامه استفاده شد. اگرچه میزان رضایت اکثریت بیماران در تمام رده‌های تحصیلی از حیطه ارتباط با پزشک در وضعیت قابل‌قبولی بود، ولی از این نظر تفاوت آماری معنی‌داری میان گروهها وجود داشت (P=0/004). همچنین میان پارامتر سن و حیطه‌های مختلف پرسش‌نامه کیفیت اخذ رضایت آگاهانه، تنها تفاوت آماری معنی‌داری میان رده‌های این پارامتر با حیطه ارائه اطلاعات به بیمار وجود داشت (P=0/008). به‌طوری‌که بیماران با سن کمتر از 30 سال، نمره بیشتری از این حیطه کسب کردند (جدول شماره 4).
بحث و نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه که به‌منظور بررسی وضعیت اخذ رضایت آگاهانه از بیماران کاندید بی‌حسی نخاعی در مرکز آموزشی‌درمانی الزهرا انجام شد، نشان داد تنها حیطه ارتباط با پزشک از حیطه‌های کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در وضعیت خوب بوده و حیطه‌های ارائه اطلاعات به بیمار، قابلدرک بودن و داوطلبانه بودن فرم رضایت‌نامه در وضعیت ضعیف بودند که از این میان کمترین امتیاز مربوط به حیطه داوطلبانه بودن رضایت آگاهانه بود. درنهایت براساس امتیاز کسب‌شده از حیطه‌های مختلف، کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در این مرکز در وضعیت ضعیف قرار داشت.
استفاده و سودمندی فرم‌های رضایت از موضوعات بحث‌برانگیز است. روش‌های بیهوشی از نظر ماهیت، هدف و خطرات همراه به‌وضوح با روش‌های جراحی متفاوت است. بنابراین منطقی است که رضایت آگاهانه برای روش‌های بیهوشی به‌طور مستقل و توسط یک پزشک (متخصص بیهوشی) که قادر به تدوین و بحث درمورد برنامه مراقبت از بیهوشی (خطرات، مزایا، و درمانهای جایگزین) باشد، اخذ شود. علی‌رغم نگرانی‌های بی‌شماری که ارزش فرم‌های رضایت را زیر سؤال می‌برد، مطالعات نشان داده‌اند استفاده از فرم رضایت برای بیهوشی، کفایت فرایند رضایت آگاهانه را بهبود می‌بخشد [8]. در مطالعه ما کیفیت اخذ رضایت آگاهانه بسیار پایین‌تر از مقادیری بود که استاندارد و ایدئال است. در مطالعه آتش دهقان و همکارانش که به‌منظور بررسی کیفیت اخذ رضایت‌نامه در بیماران کاندید آنژیوگرافی انجام گرفت، وضعیت اخذ رضایت آگاهانه از بیماران آنژیوگرافی در بیمارستان‌های موردمطالعه مطلوب نبود. همچنین در مطالعه آنها مشابه با مطالعه ما حیطه داوطلبانه بودن، کمترین امتیاز را درمیان حیطه‌های متفاوت اخذ رضایت آگاهانه کسب کرد [9]. در مطالعه جولایی و همکارانش نیز میزان کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در وضعیت نامطلوب بود [4]. در مطالعه‌ای که ثابت‌قدم و همکارانش به‌منظور بررسی کیفیت اخذ رضایت آگاهانه جهت سزارین در بیمارستان‌های ایران انجام دادند، کیفیت اخذ رضایت آگاهانه جراحی در این بیماران ضعیف گزارش شد [15]. همچنین در مطالعه آگوزینو و همکارانش که کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در بیمارستان‌های ایتالیا را بررسی کرده بودند، کیفیت اخذ رضایت آگاهانه پایین‌تر از حدی گزارش شد که سبب اطمینان‌بخشی به بیمار و آگاهی کامل آنان از برنامه‌های درمانی شود [16] که نتایج این مطالعات مشابه با مطالعه ماست.
یکی از جنبه‌های اساسی رضایت آگاهانه، ارائه اطلاعات کافی به بیمار است. عدم ارائه اطلاعات مناسب و درنتیجه سطح پایین آگاهی بیمار درمورد روند درمان، سبب ایجاد موارد حقوقی علیه پزشکان میشود [16, 17, 18]. نتایج این مطالعه نشان داد حیطه ارائه اطلاعات از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده است. به‌طوری‌که بالای 90 درصد بیماران اظهار کردند توضیحی درمورد انجام جراحی آنها تحت بی‌حسی نخاعی، مزایا و معایب آن، درمانهای جایگزین و هزینه‌ها به آنها ارائه نشده است. در مطالعه‌ای که آتش دهقان و همکارانش بر روی بیماران آنژیوگرافی انجام دادند، نشان داد حیطه ارائه اطلاعات به بیماران ضعیف بوده و اکثریت بیماران درباره آنژیوگرافی، مزایا و خطرات آن و روش‌های جایگزین اطلاعات کافی نداشتند [9]. همچنین در مطالعه شیخ‌طاهری و همکارانش، وضعیت ارائه اطلاعات در حد متوسط ارزیابی شده بود. به‌طوری‌که بیماران بیان کردند اطلاعات مناسبی درمورد منافع عمل، عوارض، طول دوره بستری، پیگیری بعد از ترخیص و هزینه‌ها به آنها ارائه نشده بود [10] که نتایج این مطالعات مشابه مطالعه ماست. قابلدرک بودن فرم رضایت‌نامه، یکی دیگر از مؤلفه‌های تأثیرگذار در فرایند اخذ رضایت آگاهانه است. نتایج مطالعه ما نشان داد اکثریت بیماران به این حیطه از پرسش‌نامه به ترتیب پاسخ نمی‌دانم و ناکافی بودن اطلاعات فرم رضایت‌نامه داده بودند و در کل حیطه قابلدرک بودن فرم رضایت‌نامه ضعیف گزارش شد. در مطالعه جولایی و همکارانش از بین 52 درصدی که فرم رضایت‌نامه را مطالعه کرده بودند، 61/3 درصد اظهار کردند فرم را به درجات مختلف درک نکرده‌اند و 94/2 درصد ذکر کردند که کلمات فنی پزشکی و حقوقی غیرقابل‌درک به درجات مختلف در متن وجود داشته است [4]. چندین مطالعه نشان داده‌اند که «فرم‌های رضایت» اغلب برای بیماران پیچیده‌تر از آن است که آنها را بخوانند و بفهمند. درواقع، بسیاری از بیماران فرم‌های رضایت را بدون خواندن یا درک آنها امضا می‌کنند [18, 19]. بنابراین بر اهمیت آگاهی پزشکان از سطح تحصیلات بیماران و ارائه اطلاعات براساس میزان درک بیماران و اطمینان از درک اطلاعات ارائه‌شده با پرسیدن سؤال از بیمار و پاسخ به سؤالات وی تأکید شده است [9]. داوطلبانه بودن اخذ رضایت یکی دیگر از حیطه‌های اخذ رضایت آگاهانه است. نتایج این مطالعه نشان داد بیماران رضایت آگاهانه را داوطلبانه نمی‌دانند. اکثر بیماران موردمطالعه بیان کردند آگاهی درمورد حق امتناع از پذیرش روش درمانی نداشتند و درمورد انتخاب سایر روش‌های درمانی و منافع و عوارض این روش‌ها به آنها توضیحی داده نشده بود. در مطالعه شیخ طاهری و همکارانش نیز اکثریت بیماران از غیرداوطلبانه بودن روش درمانی خود شاکی بودند [10]. از نظر اخلاقی، حقوق بیمار در ایران به میزان زیاد مورد بحث قرار گرفته است. بر‌این‌اساس، انتخاب و تصمیم‌گیری بیمار باید آگاهانه، آزادانه و براساس اطلاعات جامع دریافتی باشد. وجود احساس اجبار توسط بیمار می‌تواند یک مانع اخلاقی در اخذ رضایت آگاهانه باشد، زیرا یکی از اصول رضایت آگاهانه، درک بیمار و توافق او درمورد درمان است [20]. آخرین بُعد از ابعاد رضایت آگاهانه، ارتباط با پزشک است. در مطالعه ما حدود 66 درصد از بیماران توانسته بودند ارتباط مناسبی با پزشک برقرار کنند. از دیدگاه بیماران، توضیحات پزشک قابل‌فهم بوده و آنان پاسخ سؤالات خود را به‌طور کامل دریافت کرده بودند. اگرچه میزان رضایت آنان از مدت‌زمان لازم برای ارائه اطلاعات و زمان کافی برای تفکر و طرح سؤال کمتر بوده است. با توجه به ماهیت عمل جراحی سزارین که بیشترین عمل جراحی در این مرکز است اکثر بیماران فرم را با فاصله کمی قبل از عمل جراحی دریافت کرده بودند؛ زمانی که استرس و آسیب‌پذیری بیشتری داشتند و درنتیجه زمان کمی برای خواندن و تأمل درمورد آن وجود داشت که توجیه‌کننده رضایت کمتر بیماران موردمطالعه از مقوله‌های مدت‌زمان لازم برای ارائه اطلاعات و زمان کافی برای تفکر و طرح سؤال بود. در مطالعه میثمی و همکارانش و مطالعه شیخ طاهری و همکارانش نیز مشابه با مطالعه ما حیطه تعامل پزشک و بیمار در وضعیت قابل‌قبولی گزارش شد [21 ،10].
فاکتورهایی که بر کیفیت اخذ رضایت آگاهانه تأثیر می‌گذارند شامل فاکتورهای مربوط به رضایت‌گیرنده و فاکتورهای مربوط به بیمار است. از فاکتورهای مربوط به رضایت‌گیرنده، سن بالای 35 سال، جنس مرد، سابقه کاری بیش از 10 سال، داشتن آموزش درزمینه اخذ رضایت آگاهانه، صرف زمان بیشتر از 30 دقیقه جهت اخذ رضایت آگاهانه و نگرش و دانش خوب در کنار فرم رضایت‌نامه کامل [6] و از فاکتورهای مرتبط با بیمار، سن، جنس، سطح تحصیلات، شرایط اقتصادی‌اجتماعی و نوع عمل جراحی است [4 ،2]. در مطالعه ما از میان فاکتورهای سن، نوع عمل جراحی و سطح تحصیلات، تنها میان فاکتور سطح تحصیلات با کیفیت اخد رضایت‌نامه ارتباط معنی‌داری دیده شد. به‌طوری‌که امتیاز حاصله در بیماران با سطح تحصیلات بالاتر و افراد بیسواد بیشتر از سایر گروهها بود. سایر مطالعات نیز نشان داده‌اند ارتباط معنی‌داری میان سطح تحصیلات با کیفیت اخذ رضایت آگاهانه وجود دارد [4 ،2].
در ایران، حق تصمیم‌گیری درمورد مسائل پزشکی زنان، به‌ویژه جراحی‌های ژنیکولوژیک و سزارین به عهده همسران آن‌هاست و بیماران فرم‌های رضایت‌نامه را به‌عنوان شاهد امضا می‌کنند یا اصلاً امضا نمی‌کنند [15]. طبق بررسی‌های انجام‌گرفته، بیماران بیسواد و با سواد کمتر در فرایند اخذ رضایت آگاهانه نادیده گرفته می‌شوند. ازاینرو علت کسب امتیاز بالاتر فاکتور کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در این گروه از بیماران در مطالعه ما را می‌توان به عدم آگاهی یا درک درست موارد ذکر‌شده در پرسش‌نامه نسبت داد که این امر اهمیت در نظر گرفتن سطح تحصیلات بیمار را در طول فرایند رضایت برجسته می‌‌کند [4 ،2]. در مطالعه جولایی و همکارانش، ارتباط معنی‌داری بین فاکتور سن و کیفیت اخذ رضایت آگاهانه وجود داشت. به‌طوری‌که بیماران جوان‌تر فرایند اخذ رضایت‌نامه مناسب‌تری داشتند [4]. همچنین در مطالعه اوچینگ و همکارانش نیز ارتباط معنی‌داری میان سن با کیفیت اخذ رضایت‌نامه وجود داشت. در مطالعه آنها به دلیل گستردگی انواع اعمال جراحی که در مرکز مورد‌مطالعه‌شان انجام می‌شد طیف وسیعی از گروه‌های سنی بررسی شدند [2]. اما در مطالعه ما برخلاف مطالعه آنها اکثر بیماران تحت عمل جراحی سزارین قرار گرفتند و اکثر بیماران جوان و با میانگین سنی 20 تا 40 سال بودند. درنتیجه امکان مقایسه افراد مسن با جوان امکان‌پذیر نبود. در مطالعه ما بیماران از تمام مقاطع تحصیلی و کلاس‌های اجتماعی اقتصادی متفاوت حضور داشتند که این امر منعکس‌کننده این مطلب است که بیمارستان آموزشی ما، واحد ارائه خدمات بهداشتی به تمام اقشار جامعه است.
رضایت آگاهانه در ایران حقوق اساسی و ضروری بیمار بوده و به‌عنوان اساس و مبانی اخلاق در پزشکی تلقی میشود. بنابراین فرایندی اخلاقی و قانونی با هدف ارتقای سلامت بیمار و احترام به استقلال بیمار است [22 ،20]. درنتیجه توصیه میشود روش‌ها، فواید تشخیصی و درمانی، عوارض جانبی، ماهیت بیماری و پیش‌آگهی همراه با هرگونه اطلاعات مورد‌نیاز در فرایند تصمیم‌گیری در اختیار بیمار قرار گیرد. اطلاعات باید در زمان مناسب، در بهترین وضعیت بیمار، در شرایطی عاری از استرس و درد و با توجه به ویژگی‌های شخصی بیمار مانند زبان، تحصیلات و همچنین توانایی درک او ارائه شود.
با توجه به اهمیت رضایت آگاهانه، تا کنون مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده است. اما براساس بررسی‌های ما کمتر مطالعه‌ای به بررسی کیفیت اخذ رضایت آگاهانه در بیماران کاندید جراحی‌های زنان تحت بی‌حسی اسپاینال انجام شده است. این گروه از بیماران یکی از با‌ارزش‌ترین و حساس‌ترین گروه‌های جامعه هستند و حفظ سلامت جسمی و روحی آنان شاخص سلامت یک کشور است که این امر یکی از نقاط قوت مطالعه ماست.
نتایج مطالعه نشان داد از میان حیطه‌های مختلف رضایت آگاهانه، تنها حیطه ارتباط با پزشک در حد قابل‌قبولی بود و حیطه‌های ارائه اطلاعات به بیمار، قابلدرک بودن فرم و داوطالبانه بودن اخذ رضایت در حد ضعیف گزارش شدند و بنابراین باید ماهیت بیماری، روش‌های درمانی، منافع و مضرات هر روش و سایر اطلاعات مورد‌نیاز در وضعیت عاری از استرس و منطبق با توانایی درک بیمار در فرایند تصمیم‌گیری در اختیار بیمار قرار گیرد.
در این مطالعه تنها ارتباط فاکتورهای مربوط به بیمار بر روند کیفیت اخذ رضایت‌نامه بررسی شد و فاکتورهای مربوط به رضایت‌گیرنده که می‌تواند کیفیت اخد رضایت را متأثر کند بررسی نشدند که این امر از نقاط ضعف مطالعه ماست. همچنین این مطالعه در بیمارستان آموزشی‌درمانی انجام‌شده و نتایج آن قابل‌تعمیم به بیمارستان‌های غیرآموزشی نیست و از طرفی این مطالعه بر روی بیماران کاندید جراحی‌های زنان انجام شده و سایر اعمال جراحی که تحت بی‌حسی اسپاینال انجام می‌گیرند را پوشش نمی‌دهد که این موارد از محدودیت‌های این مطالعه است. درنتیجه توصیه میشود در مطالعات آتی این مطالعه بر روی بیماران کاندید جراحی‌های مختلف با تمرکز بر ارتباط فاکتورهای رضایت‌گیرنده با کیفیت اخذ رضایت‌نامه در بیمارستان‌های غیرآموزشی و آموزشی دیگر انجام گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله مورد تأیید کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان قرار گرفته است (کد اخلاق: IR.GUMS.REC.1400.301 ). شرکت‌کنند‌گان از روند پژوهش آگاه بودند و اطلاعات بیمار محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان از این مطالعه حمایت کرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: گلاره بی‌آزار و عباس صدیقی‌نژاد؛ نگارش پیش‌نویس: گلاره بی‌آزار و مهین طایفه اشرفیه؛ گردآوری و تحلیل داده‌ها: سارینا رجایی و سمانه غضنفر طهران؛ متدولوژی: زهرا عطرکارروشن و سمانه غضنفر طهران؛ تدوین و بررسی و ویراستاری: محدثه احمدی و مهین طایفه اشرفیه؛ بررسی متون و منابع: بهرام نادری‌نبی، آتوسا اعتضادی و محدثه احمدی؛ نظارت بر اجرا و مدیریت: عباس صدیقی‌نژاد و بهرام نادری نبی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از همکاری پرسنل مرکز تحقیقات بیهوشی دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان در این مطالعه تشکر می کنند.
References
1.Amini M, Moosavi SM, Mohammadnejad SM. [The informatory of the inpatients’ informed consent: A survey in selected hospitals (Persian)]. Iranian Journal of Medical Ethics History of Medicine. 2009; 2(3):61-70. [Link]
2.Ochieng J, Buwembo W, Munabi I, Ibingira C, Kiryowa H, Nzarubara G, et al. Informed consent in clinical practice: Patients’ experiences and perspectives following surgery. BMC Research Notes. 2015; 8:465. [DOI:10.1186/s13104-015-1754-z] [PMID] [PMCID]
3.Su L, Huang J, Yang W, Li H, Shen Y, Xu Y. Ethics, patient rights and staff attitudes in Shanghai’s psychiatric hospitals. BMC Medical Ethics. 2012; 13:8. [DOI:10.1186/1472-6939-13-8] [PMID] [PMCID]
4.Joolaee S, Faghanipour S, Hajibabaee F. The quality of obtaining surgical informed consent: Case study in Iran. Nursing Ethics. 2017; 24(2):167-76. [DOI:10.1177/0969733015584398] [PMID]
5.Spatz ES, Krumholz HM, Moulton BW. The new era of informed consent: Getting to a reasonable-patient standard through shared decision making. JAMA. 2016; 315(19):2063-4. [DOI:10.1001/jama.2016.3070] [PMID] [PMCID]
6.Negash W, Assefa N, Baraki N, Wilfong T. Practice and factors associated with informed consenting process for major surgical procedures among health-care workers, south eastern Ethiopia. International Journal of General Medicine. 2021; 14:7807-17. [DOI:10.2147/IJGM.S338243] [PMID] [PMCID]
7.Pietrzykowski T, Smilowska K. The reality of informed consent: Empirical studies on patient comprehension-systematic review. Trials. 2021; 22(1):57. [DOI:10.1186/s13063-020-04969-w] [PMID] [PMCID]
8.Rampersad K, Chen D, Hariharan S. Efficacy of a separate informed consent for anesthesia services: A prospective study from the Caribbean. Journal of Anaesthesiology, Clinical Pharmacology. 2016; 32(1):18-24. [DOI:10.4103/0970-9185.173364] [PMID] [PMCID]
9.Atashdehghan N, Meraji M, Jamali J, Yousefi M, Fazaeli S. [Comparison of the quality of informed consent in angiography patients in selected hospitals in Mashhad from the perspective of patients and physicians (Persian)]. Journal of Paramedical Sciences Rehabilitation. 2021; 10(1):58-70. [DOI:10.22038/JPSR.2021.50287.2137]
10.Sheykh Taheri A, Farzandipour M. [Quality of informed consent process and factors affecting it among patients undergoing surgery, an empirical study in hospitals of Kashan, Iran (Persian). Hakim Research Journal. 2010; 12(4):33-41. [Link]
11.Leclercq WK, Keulers BJ, Scheltinga MR, Spauwen PH, van der Wilt G-J. A review of surgical informed consent: Past, present, and future. A quest to help patients make better decisions. World Journal of Surgery. 2010; 34(7):1406-15. [DOI:10.1007/s00268-010-0542-0] [PMID] [PMCID]
12.Killawi A, Khidir A, Elnashar M, Abdelrahim H, Hammoud M, Elliott H, et al. Procedures of recruiting, obtaining informed consent, and compensating research participants in Qatar: Findings from a qualitative investigation. BMC Medical Ethics. 2014; 15:9. [DOI:10.1186/1472-6939-15-9] [PMID] [PMCID]
13.Spertus JA, Bach R, Bethea C, Chhatriwalla A, Curtis JP, Gialde E, et al. Improving the process of informed consent for percutaneous coronary intervention: Patient outcomes from the patient risk information services manager (ePRISM) study. American Heart Journal. 2015; 169(2):234-41. [DOI:10.1016/j.ahj.2014.11.008] [PMID] [PMCID]
14.Lotfi E. [From informed consent to knowingly choosing: A study on the commitment to information delivery in physician-patient relationship (Persian)]. Medical Law Journal. 2009; 3(11):39-73. [Link]
15.Sabetghadam S, Rezaie-Chamani S, Amirkhanzadeh Barandouzi Z, Sedigh Mobarakabadi S, Donyaei Mobarrez Y. The quality of obtaining surgical informed consent for cesarean section in public hospitals of Iran. Journal of Holistic Nursing and Midwifery. 2021; 31(1):1-8. [DOI:10.32598/jhnm.31.1.2044]
16.Agozzino E, Borrelli S, Cancellieri M, Carfora FM, Di Lorenzo T, Attena F. Does written informed consent adequately inform surgical patients? A cross sectional study. BMC Medical Ethics. 2019; 20:1. [DOI:10.1186/s12910-018-0340-z] [PMID] [PMCID]
17.Khoshrang H, Rahbar Taramsari M, Emir Alavi C, Soleimani R, Rimaz S, Sedighinejad A, et al. The quality of informed consent obtaining before electroconvulsive therapy: A report from a referral, academic hospital. Caspian Journal of Neurological Sciences. 2021; 7(1):37-41. [DOI:10.32598/CJNS.7.24.6]
18.Kurt E, Ucar M, Atac A. Quality of an informed consent prior to a surgical intervention? Experience of a teaching hospital. Pakistan Journal of Medical Sciences. 2016; 32(1):206-10. [DOI:10.12669/pjms.321.8968] [PMID] [PMCID]
19.Vučemilo L, Borovečki A. Readability and content assessment of informed consent forms for medical procedures in Croatia. Plos One. 2015; 10(9):e0138017. [DOI:10.1371/journal.pone.0138017] [PMID] [PMCID]
20.Davoudi N, Nayeri ND, Zokaei MS, Fazeli N. Challenges of obtaining informed consent in emergency ward: A qualitative study in one Iranian Hospital. The Open Nursing Journal. 2017; 11:263-76. [DOI:10.2174/1874434601711010263] [PMID] [PMCID]
21.Meysami V, Ebrahimnia M, Isfeedvajani MS, Khalagi K. Quality of receiving patient’s informed consent in the surgical wards of a military hospital in Tehran at 2016 and its improvement solutions. Journal of Military Medicine. 2017; 19(5):513-22. [Link]
2.Ochieng J, Buwembo W, Munabi I, Ibingira C, Kiryowa H, Nzarubara G, et al. Informed consent in clinical practice: Patients’ experiences and perspectives following surgery. BMC Research Notes. 2015; 8:465. [DOI:10.1186/s13104-015-1754-z] [PMID] [PMCID]
3.Su L, Huang J, Yang W, Li H, Shen Y, Xu Y. Ethics, patient rights and staff attitudes in Shanghai’s psychiatric hospitals. BMC Medical Ethics. 2012; 13:8. [DOI:10.1186/1472-6939-13-8] [PMID] [PMCID]
4.Joolaee S, Faghanipour S, Hajibabaee F. The quality of obtaining surgical informed consent: Case study in Iran. Nursing Ethics. 2017; 24(2):167-76. [DOI:10.1177/0969733015584398] [PMID]
5.Spatz ES, Krumholz HM, Moulton BW. The new era of informed consent: Getting to a reasonable-patient standard through shared decision making. JAMA. 2016; 315(19):2063-4. [DOI:10.1001/jama.2016.3070] [PMID] [PMCID]
6.Negash W, Assefa N, Baraki N, Wilfong T. Practice and factors associated with informed consenting process for major surgical procedures among health-care workers, south eastern Ethiopia. International Journal of General Medicine. 2021; 14:7807-17. [DOI:10.2147/IJGM.S338243] [PMID] [PMCID]
7.Pietrzykowski T, Smilowska K. The reality of informed consent: Empirical studies on patient comprehension-systematic review. Trials. 2021; 22(1):57. [DOI:10.1186/s13063-020-04969-w] [PMID] [PMCID]
8.Rampersad K, Chen D, Hariharan S. Efficacy of a separate informed consent for anesthesia services: A prospective study from the Caribbean. Journal of Anaesthesiology, Clinical Pharmacology. 2016; 32(1):18-24. [DOI:10.4103/0970-9185.173364] [PMID] [PMCID]
9.Atashdehghan N, Meraji M, Jamali J, Yousefi M, Fazaeli S. [Comparison of the quality of informed consent in angiography patients in selected hospitals in Mashhad from the perspective of patients and physicians (Persian)]. Journal of Paramedical Sciences Rehabilitation. 2021; 10(1):58-70. [DOI:10.22038/JPSR.2021.50287.2137]
10.Sheykh Taheri A, Farzandipour M. [Quality of informed consent process and factors affecting it among patients undergoing surgery, an empirical study in hospitals of Kashan, Iran (Persian). Hakim Research Journal. 2010; 12(4):33-41. [Link]
11.Leclercq WK, Keulers BJ, Scheltinga MR, Spauwen PH, van der Wilt G-J. A review of surgical informed consent: Past, present, and future. A quest to help patients make better decisions. World Journal of Surgery. 2010; 34(7):1406-15. [DOI:10.1007/s00268-010-0542-0] [PMID] [PMCID]
12.Killawi A, Khidir A, Elnashar M, Abdelrahim H, Hammoud M, Elliott H, et al. Procedures of recruiting, obtaining informed consent, and compensating research participants in Qatar: Findings from a qualitative investigation. BMC Medical Ethics. 2014; 15:9. [DOI:10.1186/1472-6939-15-9] [PMID] [PMCID]
13.Spertus JA, Bach R, Bethea C, Chhatriwalla A, Curtis JP, Gialde E, et al. Improving the process of informed consent for percutaneous coronary intervention: Patient outcomes from the patient risk information services manager (ePRISM) study. American Heart Journal. 2015; 169(2):234-41. [DOI:10.1016/j.ahj.2014.11.008] [PMID] [PMCID]
14.Lotfi E. [From informed consent to knowingly choosing: A study on the commitment to information delivery in physician-patient relationship (Persian)]. Medical Law Journal. 2009; 3(11):39-73. [Link]
15.Sabetghadam S, Rezaie-Chamani S, Amirkhanzadeh Barandouzi Z, Sedigh Mobarakabadi S, Donyaei Mobarrez Y. The quality of obtaining surgical informed consent for cesarean section in public hospitals of Iran. Journal of Holistic Nursing and Midwifery. 2021; 31(1):1-8. [DOI:10.32598/jhnm.31.1.2044]
16.Agozzino E, Borrelli S, Cancellieri M, Carfora FM, Di Lorenzo T, Attena F. Does written informed consent adequately inform surgical patients? A cross sectional study. BMC Medical Ethics. 2019; 20:1. [DOI:10.1186/s12910-018-0340-z] [PMID] [PMCID]
17.Khoshrang H, Rahbar Taramsari M, Emir Alavi C, Soleimani R, Rimaz S, Sedighinejad A, et al. The quality of informed consent obtaining before electroconvulsive therapy: A report from a referral, academic hospital. Caspian Journal of Neurological Sciences. 2021; 7(1):37-41. [DOI:10.32598/CJNS.7.24.6]
18.Kurt E, Ucar M, Atac A. Quality of an informed consent prior to a surgical intervention? Experience of a teaching hospital. Pakistan Journal of Medical Sciences. 2016; 32(1):206-10. [DOI:10.12669/pjms.321.8968] [PMID] [PMCID]
19.Vučemilo L, Borovečki A. Readability and content assessment of informed consent forms for medical procedures in Croatia. Plos One. 2015; 10(9):e0138017. [DOI:10.1371/journal.pone.0138017] [PMID] [PMCID]
20.Davoudi N, Nayeri ND, Zokaei MS, Fazeli N. Challenges of obtaining informed consent in emergency ward: A qualitative study in one Iranian Hospital. The Open Nursing Journal. 2017; 11:263-76. [DOI:10.2174/1874434601711010263] [PMID] [PMCID]
21.Meysami V, Ebrahimnia M, Isfeedvajani MS, Khalagi K. Quality of receiving patient’s informed consent in the surgical wards of a military hospital in Tehran at 2016 and its improvement solutions. Journal of Military Medicine. 2017; 19(5):513-22. [Link]
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان تحت مجوز
Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 است.
تماس با ما
کد پستی : 93345-41938
تلفن نمابر: 0133330939
وبسایت: http://journal.gums.ac.irو ایمیل: medjour@gums.ac.ir
