مقدمه
سالمندی یک پدیده و روند زیستی است که به‌تدریج فرایندهای جسمانی، ذهنی و اجتماعی فرد را محدود می‌کند [1]. در سالمندی مجموعه‌ای از تغییرات نامطلوب عملکردی و ساختاری ایجاد می‌شود که سازگاری و سلامت روان‌شناختی و اجتماعی فرد را کاهش می‌دهد [2]. مشخصه فرایند پیری نزول تدریجی عملکرد تمامی دستگاه‌های بدن است، اما این باور که پیری همواره با نقایص عمیق جسمانی و هوشی همراه است افسانه‌ای بیش نیست. بسیاری از افراد سالمند توانایی‌های شناختی و جسمانی خود را تا حد قابل‌توجهی حفظ می‌کنند. هرچند درجاتی از کاهش علاقه و کارکرد جنسی در سالمندی اجتناب‌ناپذیر است، اما به نظر می‌رسد عوامل فرهنگی و اجتماعی در تغییرات جنسی سالمندان بیش از تغییرات روان‌شناختی ناشی از پیری نقش داشته باشند [3]. با وجود شواهدی که نشان می‌دهند بسیاری از سالمندان از‌نظر جنسی فعال باقی می‌مانند، تفکر کلیشه‌ای غیرجنسی بودن افراد مسن همچنان ادامه دارد [4].
افراد مسن‌تر جنسیت را جزء مهمی از بهزیستی فردی خود می‌دانند [5]. همچنین فعال بودن از‌نظر جنسی در سنین بالاتر ممکن است برای سلامت جسمی و روانی مفید باشد [6]. نتایج یک مطالعه مروری جدید مطرح کرد که زندگی جنسی رضایت‌بخش، یک جزء اساسی در رفاه سالمندان است و برنامه‌هایی با هدف ارتقای رفاه در گروه‌های سنی بالاتر باید همچنان افراد را به یک زندگی جنسی رضایت‌بخش تشویق کنند [7]. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهد میل جنسی پایدار و رضایت جنسی می‌تواند در دستیابی‌ به سالمندی موفق کمک کند [8]. از طرفی درک فزاینده‌ای از وابستگی متقابل بین سلامت جنسی و‌ سلامت عمومی ایجاد شده است [9]. 
درکل، زندگی جنسی افراد مسن، موضوعی بود که در تحقیقات پزشکی نادیده گرفته شده بود، تا زمانی که اولین مطالعه ملی ایالات متحده در‌مورد تمایلات جنسی در میان سالمندان ساکن مؤسسات منتشر شد و باعث افزایش درک ما از تمایلات جنسی سالمندی شد. بر خلاف کلیشه‌های رایج، این مطالعه برجسته که توسط لیندو و همکاران انجام شد، نشان داد بیش از نیمی (53 درصد) از افراد مسن 65 تا 74 ساله و بیشتر از یک‌چهارم (26 درصد) از افراد مسن بین 75 تا 85 ساله فعالیت جنسی داشتند [10]. با وجود اینکه بین افزایش سن و اختلال عملکرد جنسی رابطه وجود دارد، اکثر سالمندان تمایل دارند روابط جنسی خود را در این دوران همچنان حفظ کنند [11]. با‌این‌حال هر‌چند برای این افراد فعالیت جنسی رضایت‌بخش امکان‌پذیر است، اما بسیاری از آن‌ها این فعالیت‌ها را به دلیل این باور عامه که «سالمندان اساساً عاری از مسائل جنسی هستند»، کنار می‌گذارند [3].
با افزایش سن میزان بروز اختلالات نعوظی زیاد می‌شود، ولی این مشکل در تمام مردان مسن رخ نمی‌دهد و وجود شریک جنسی، سابقه فعالیت جنسی منظم در گذشته و نداشتن  بیماری‌های اندوکرین، عصبی و عروقی با توان جنسی بالاتر در سالمندی همراهی دارد [3]. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده که مشکلات نعوظ و انزال تقریباً بر 50 درصد مردان 55 ساله و بالاتر تأثیرگذار است [12]. در 20 تا 50 درصد مردان مبتلا به اختلال نعوظی یک علت عضوی برای اختلال وجود دارد. در مردان بالای 50 سال احتمال علل عضوی بیشتر می‌شود و در مردان بالای 60 سال علل عضوی شایع‌ترین علت ک‍ژکاری نعوظی محسوب می‌شود. همچنین علل فیزیولوژیک و یا داروهای مصرفی بیمار ممکن است منجر به انزال دیررس شود. عوارض جانبی داروها ممکن است به طرق گوناگون کارکرد جنسی مرد را مختل کند. همچنین حدود 40 درصد مردان 66 تا 74 ساله مشکلاتی درمورد میل جنسی دارند [13]. 
بر‌اساس نتایج یک مطالعه در سال 2020 کاهش تمایلات جنسی در مردان مسن با افسردگی و اضطراب بیشتر و رضایت و کیفیت زندگی بدتر همراه بود و توصیه شد پزشکان توجه بیشتری به وضعیت روانی و رضایت از زندگی و کیفیت آن در این افراد داشته باشند [14]؛ زیرا سالمندانی که احساس می‌کنند شرایط سلامتی آن‌ها تأثیر منفی بر زندگی جنسی آن‌ها دارد، به‌ندرت خودشان برای درمان مراجعه می‌کنند [15]. مفهوم رضایت جنسی که توجه محققین را در طی سال‌ها به خود جلب کرده، به‌عنوان پاسخ عاطفی تعریف می‌شود که ناشی از ارزیابی شخص از ارتباط جنسی خویش بوده و شامل احساس برآورده شدن نیازهای جنسی، برطرف شدن انتظارات خود فرد و شریک جنسی‌اش و یک ارزیابی مثبت کلی از ارتباط جنسی است [16]. بنابراین عجیب نیست که با اینکه برخی اختلال‌های عملکرد جنسی به‌خصوص اختلال نعوظ در آقایان با افزایش سن شیوع بیشتری می‌یابد، اما افراد مسن الزاماً شکایتی از زندگی جنسی خود ندارند [17]. با‌این‌حال مطالعه ارن و همکاران در سال 2019 نشان داد افزایش سن و کاهش توانایی عملکرد جنسی بر روی احساس رضایت جنسی افراد تأثیر می‌گذارد [15]. همچنین مشخص شده است که بین رضایتمندی جنسی سالمندان با سلامت روان آن‌ها رابطه مثبت معنادار وجود دارد [18]. بنابراین مراقبین بهداشتی باید از عملکرد و رضایت جنسی سالمندان که مرتبط با جنبه‌های عملکرد جسمی، اجتماعی و روانی آن‌ها است، آگاه باشند [19]. یک رویکرد مادام‌العمر ممکن است برای اطمینان از دسترسی عادلانه به خدمات و منابع مناسب در افراد مسن، متناسب باشد [20] تا نیازهای ویژه افراد مسن و رویکردهای مبتنی بر شواهد برای حل آن‌ها بررسی شود [21].
هرچند مطالعاتی بر روی سلامت و میزان رضایت جنسی سالمندان در سایر فرهنگ‌ها انجام شده است، ولی در کشورمان کمتر به این موضوع پرداخته شده است و مطالعات محدود و با حجم نمونه اندکی در این زمینه وجود دارد. هم‌اکنون، حدود دو‌‌سوم جمعیت سالمند دنیا در کشورهای در‌حال‌توسعه، مانند ایران زندگی می‌کنند [22] و پیش‌بینی می‌شود جمعیت سالمندان ایرانی در سال 1430 به حدود 30 درصد جمعیت برسد [23]. استان گیلان سالمندترین استان کشور است و آخرین آمار تعداد جمعیت 60 ساله و بالاتر آن، 13/2 درصد جمعیت کل استان بوده است [24]. بنابراین توجه به چالش‌های روان‌شناختی، خانوادگی و اجتماعی سالمندان برای ارائه‌کنندگان خدمات بهداشتی استان ضروری است. اطلاع از وضعیت سلامت جنسی دراین افراد می‌تواند اخذ سیاست‌های بهداشتی را در جهت فراهم آوردن رویکردهای آموزشی‌بهداشتی، درمانی و غربالگری مطلوب‌تر کند و زمینه پژوهش‌های آتی باشد. هدف اصلی این مطالعه بررسی سلامت جنسی مردان سالمند بازنشسته بود. 

روش‌ها
این پژوهش یک مطالعه تحلیلی‌مقطعی بود و شرکت‌کنندگان پژوهش شامل 369 مرد 60 ساله و بالاتر تحت پوشش کانون‌های بازنشستگی شهر رشت در سال 1398 بودند. پس ازکسب اجازه از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان و صدور گواهی اخلاق، نمونه‌گیری به‌صورت تصادفی طبقه‌بندی شده نسبتی انجام شد. بدین‌گونه که ابتدا تعداد کانون‌های بازنشستگی شهر رشت (15 کانون) و تعداد افراد عضو در هرکانون برآورد شد و تعداد نمونه هر کانون، با‌توجه‌به نسبت جمعیت آن کانون به کل جمعیت عضو کانون‌های بازنشستگی شهر رشت انتخاب شد. سپس به‌‍‌صورت تصادفی از هر کانون نمونه‌های مورد‌نظر انتخاب شدند. حجم نمونه لازم جهت تعیین عملکرد جنسی در مردان سالمند متأهل بازنشسته شهر رشت، براساس نتایج مطالعه زارعی و همکاران [25]، با اطمینان 95 درصد و در نظر گرفتن حد اشتباه برآورد 5 درصد برحسب فرمول شماره 1 369 نفر تعیین شد.


معیارهای ورود به مطالعه: مردان متأهل تحت پوشش کانون‌های بازنشستگی شهر رشت با سن 60 سال یا بالاتر که مشکلات شناختی یا روان‌شناختی جدی، بیماری‌های جسمی و طبی کنترل‌نشده و اختلال مصرف مواد نداشته و ساکن سرای سالمندان نباشند. در‌صورتی‌که شرکت‌کننده به هر دلیلی تمایل به ادامه همکاری نداشت از مطالعه خارج می‌شد. پژوهشگر در ابتدا ضمن معرفی خود به شرکت‌کنندگان، اهداف مطالعه را توضیح داد. طی مصاحبه‌ای که با شرکت‌کنندگان، جهت بررسی شرایط شرکت در مطالعه انجام شد، درصورت تمایل فرد برای شرکت در مطالعه و داشتن معیارهای ورود فرم رضایت‌نامه آگاهانه کتبی در اختیار آن‌ها قرار گرفت. سپس پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی و پرسش‌نامه سلامت جنسی مردان در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت. درصورتی‌که فرد قادر به پر کردن پرسش‌نامه‌ها به‌تنهایی نبود یا بی‌سواد بود، همکاران پژوهش در فضای خصوصی سؤالات را یک‌به‌یک پرسیده و پرسش‌نامه‌ها را تکمیل می‌کردند. در‌مجموع نمونه‌گیری و جمع‌آوری اطلاعات یک سال به طول انجامید. 

ابزارها 
پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی
این پرسش‌نامه شامل اطلاعات سن، محل سکونت، سطح تحصیلات فرد و همسرش، شغل فرد و همسرش، تعداد فرزندان، درآمد خانواده، فاصله سنی زوجین، طول مدت زندگی زناشویی، ابتلا به بیماری جسمی و طبی خاص و استفاده از داروی خاص بود.‌ 

پرسش‌نامه سلامت جنسی مردان 
این پرسش‌نامه یک ابزار خود‌گزارش‌دهی است و توسط روزن و همکارانش در سال 2004 طراحی شد. این پرسش‌نامه 25 آیتم دارد و ابعاد مرتبط با عملکرد جنسی و رضایتمندی را در مردان مسن می‌سنجد. این پرسش‌نامه یک ابزار مناسب برای ارزیابی سلامت جنسی در مردان است که شامل 3 بعد نعوظ (سؤالات 1 تا 3، محدوده نمره: صفر تا 15)، انزال (سؤالات 5 تا 11، محدوده نمره: 1 تا 35) و رضایتمندی جنسی (سؤالات 13 تا 18، محدوده نمره: 6 تا 30) است. همچنین برای سنجش ناراحتی ناشی از نعوظ (سؤال 4، محدوده نمره: 1 تا 5)، ناراحتی ناشی از انزال (سؤال 12، محدوده نمره: 1 تا 5 ) و تعداد دفعات رابطه جنسی در طی ماه، زمان آخرین رابطه جنسی و علت عدم انجام آن (سؤال 19) از این پرسش‌نامه‌ استفاده شد. گویه‌های آن به‌صورت مقیاس لیکرت نمره‌گذاری شد و نمرات بالاتر اشاره به عملکرد جنسی بهتر دارند [26]. روایی و پایایی این پرسش‌نامه با مطالعه‌ای که توسط فخری و همکاران در سال1390-1391 روی 388 مرد 40 تا 76 ساله انجام شد مورد بررسی قرار گرفت و همچنین پرسش‌نامه بومی‌سازی شد. مقادیر حاصل از بررسی کمی روایی محتوا براساس نسبت روایی محتوا و شاخص روایی محتوا به ترتیب بیشتر از 0/78 و 0/9 بود که حاکی از تأیید روایی محتوایی ابزار ارزیابی سلامت جنسی در مردان است. مقدار آلفای کرونباخ (شاخص توافق درونی) و ضریب اسپیرمن ـ براون (که نشان‌دهنده پایایی 2 نیمه کردن است) برای ابعاد پرسش‌نامه به ترتیب بیشتر از 0/84 و 0/79 برآورد شد [27]. 

روش‌های آماری
با‌توجه‌به اینکه توزیع متغیرها از توزیع نرمال پیروی نمی‌کرد، برای تحلیل داده‌ها از ضریب همبستگی اسپیرمن، آزمون من‌ویتنی و آزمون کروسکال ـ والیس استفاده شد و داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفتند. P-Value کمتر از 0/05 از‌نظر آماری معنی‌دار در نظر گرفته شد.

یافته‌ها
این مطالعه بر روی 369 مرد سالمند بازنشسته انجام شد که میانگین سن آن‌ها 4/7±‌66/5 سال، کمترین سن 60 سال و بیشترین سن 85 سال، بود. جدول شماره 1 ویژگی‌های جمعیت‌شناختی شرکت‌کنندگان در مطالعه را نشان می‌دهد.‌ 


میانگین نمره کل سلامت جنسی سالمندان مورد‌مطالعه 12/95±92/22 (حداکثر ـ حداقل: 117-48) به دست آمد. میانگین نمره آن‌ها در حیطه نعوظ 3/87±10/88 (72/7 درصد نسبت به حداکثر نمره) بود. همچنین براساس نقطه برش اختلال عملکرد نعوظی، نمره کمتر یا مساوی 2 معادل اختلال عملکرد نعوظی در نظر گرفته می‌شود [28]. 17/1 درصد سالمندان موردمطالعه مبتلا به اختلال عملکرد نعوظی بودند. در ارتباط با سؤال ناراحتی ناشی از ناتوانی نعوظ (که نمره بالاتر به معنی ناراحتی کمتر است)، میانگین نمره سؤال 0/94±4/48 به دست آمد و اکثریت موارد (72/9 درصد) بیان داشتند اصلاً اذیت نمی‌شدند و یا مشکلی نداشتند.
میانگین نمره انزال مردان سالمند مورد‌مطالعه برابر با 6/29±26/87 (76/9 درصد نسبت به حداکثر نمره) بود. در ارتباط با سؤال ناراحتی ناشی از ناتوانی در حیطه انزال (که نمره بالاتر به معنی ناراحتی کمتر است)، میانگین نمره آن در سالمندان مورد‌بررسی 0/74±4/67 بود و اکثریت سالمندان (79/7 درصد) بیان کردند که هیچ ناراحتی‌ای در این زمینه نداشته‌اند.
سالمندان مورد‌مطالعه، میانگین نمره 3/56±22/84 (76 درصد نسبت به حداکثر نمره) را در رضایت جنسی کسب کردند. همچنین به‌صورت میانگین 54/6 درصد از افراد در حیطه سؤالات رضایت جنسی ابراز رضایت متوسط داشتند. براساس نتایج، اکثریت سالمندان (59/1 درصد) بین 1 تا 3 بار در ماه ارتباط جنسی داشتند، تنها 35 نفر (9/5 درصد) هیچ تماس جنسی‌ای در ماه گذشته نداشتند و آخرین رابطه جنسی در 39/4 درصد شرکت‌کنندگان بین 1 تا 3 ماه قبل بوده است. سالمندان مورد‌نظر علت عدم برقراری رابطه جنسی را ناتوانی در نعوظ (31/4 درصد)، ناتوانی در انزال (17/4 درصد) و سایر علل (51/43 درصد) ذکر کردند. 
از‌آنجا‌که در آزمون کولموگروف اسمیرنف، توزیع 3 متغیر نعوظ، انزال و رضایت جنسی از توزیع نرمال پیروی نمی‌کرد، در‌نتیجه برای تحلیل داده‌ها از آزمون اسپیرمن استفاده شد. همان‌طور که در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود، نمره انزال با نعوظ (0/001>P‌ و 0/531=r) و رضایتمندی (0/001>P و 0/189=r) همبستگی مثبت و معنی‌داری داشت.


همچنین همبستگی نمره نعوظ با رضایتمندی (0/001>P و 0/231=r) از‌لحاظ آماری معنی‌دار و با همبستگی مثبت بود.
در‌رابطه‌با اثر سایر متغیرها، میانگین نمره نعوظ با شغل، سن، محل سکونت،‌ فاصله سنی زوجین، طول مدت زندگی زناشویی، ابتلا به بیماری جسمی و طبی و استفاده از داروهای خاص ازلحاظ آماری ارتباط معنی‌داری داشت (‌0/05>P). سالمندان گروه سنی 60 تا 69 سال میانگین نمره نعوظ بالاتری نسبت به سالمندان گروه سنی بالای 70 سال داشتند. روستاییان میانگین نمره نعوظ بالاتری نسبت به شهری‌ها داشتند. افراد شاغل نسبت به بیکارها نمره نعوظ بالاتری داشتند. با افزایش طول مدت زندگی زناشویی نمره نعوظ کاهش یافت. افرادی که به بیماری جسمی و طبی خاص مبتلا بودند یا داروی خاصی مصرف می‌کردند نمره نعوظ پایین‌تری داشتند (جدول شماره 3).


همچنین میانگین نمره انزال با سن، فاصله سنی زوجین و طول مدت زندگی زناشویی از‌لحاظ آماری ارتباط معنی‌داری داشت (‌0/05>P). افراد با گروه سنی 60 تا 69 سال نسبت به گروه سنی 70 سال و بالاتر میانگین نمره انزال بالاتری داشتند. سالمندانی که فاصله سنی‌شان با همسر بیش از 9 سال بود، میانگین نمره انزال بالاتری داشتند و با افزایش طول مدت زندگی زناشویی میانگین نمره انزال کاهش پیدا کرد (جدول شماره 4).


میانگین نمره رضایت جنسی با وضعیت اشتغال، طول مدت زندگی زناشویی و درآمد خانواده از‌لحاظ آماری ارتباط معنی‌داری داشت (‌P<‌0/05). افراد شاغل نسبت به افراد بازنشسته میانگین نمره رضایت جنسی بالاتری داشتند. سالمندان با درآمد خانوادگی کمتر میانگین نمره رضایت جنسی بیشتری داشتند و با افزایش طول مدت زندگی زناشویی نیز میانگین نمره رضایت جنسی کاهش یافت (جدول شماره 5). 



بحث 
هدف از این مطالعه بررسی سلامت جنسی مردان سالمند بازنشسته بود. بر‌اساس نتایج این مطالعه، 82/9 درصد شرکت‌کنندگان اختلال نعوظ نداشتند و هر‌چه عملکرد نعوظ و انزال بهتر بود رضایت جنسی نیز بالاتر بود. در مطالعه کرونا و همکاران گزارش شد حدود 70 درصد از کل جمعیت عمومی بزرگسال و سالمند اروپایی شرکت‌کننده اختلال نعوظ نداشتند و شیوع این اختلال در گروه‌های سنی بالاتر بیشتر بود و در مردان 70 سال و بالاتر به اوج خود رسید (64 درصد) [29]. با‌توجه‌به مجموعه گسترده‌ای از ابزارهای مورد‌استفاده جهت سنجش اختلال نعوظ، مانند پرسش‌نامه‌های مختلف با معیارها و تعاریف متفاوت از این اختلال، شیوع این اختلال بین مطالعه‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد [30].
در مطالعه نیکولوسی و همکاران، همانند نتیجه مطالعه ما، بیان شد اختلالات نعوظی باعث کاهش فعالیت جنسی و همچنین رضایت جنسی می‌شود [31]. مطالعه ارنس و همکاران در سال 2019 نیز نشان داد افزایش سن و کاهش عملکرد جنسی بر روی احساس رضایت جنسی افراد نیز تأثیر می‌گذارد و در کل عملکرد جنسی مناسب در طی 6 ماه اخیر با احساس رضایت جنسی آن‌ها ارتباط معنی‌داری داشت [15]. در مطالعه چائو و همکاران نیز نتایج حاکی از آن بود که رضایت جنسی سالمندان با افزایش سن کاهش می‌یابد و به‌طور غیرمستقیم بر کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد. در این مطالعه نزدیک به 40 درصد افراد شرکت‌کننده همچنان 1 یا چند بار در ماه فعالیت جنسی داشتند [32]. در مطالعه اسکالاکا در سال 2019 دیده شد که سطح فعالیت جنسی افراد مسن با رضایت جنسی و رضایت از زندگی رابطه مثبتی داشت [33]. رابطه معنی‌داری بین اختلال نعوظ و احساس گناه، سرزنش خود و همچنین احساس ناامید شدن شریک زندگی در طول مقاربت وجود دارد [34] و می‌تواند بر رضایت جنسی اثر بگذارد. هالد و همکاران در سال 2019 بیان کردند شیوع بالایی از مشکلات جنسی در مردان سالمند اروپایی وجود داشت که برای ماه‌ها یا بیشتر در سراسر کشورهای اروپایی ادامه می‌یافت، اما برخلاف مطالعه ما، بسیاری از مردان آسیب‌دیده حداقل ناراحتی مرتبط با این مشکلات را تجربه می‌کردند یا اصلاً ناراحتی نداشتند. همچنین تفاوت‌های بین‌فرهنگی مشخصی را در ناراحتی گزارش‌شده در‌مورد مشکلات جنسی پیدا کردند و مشاهده شد مردان جنوب اروپا به‌طور قابل‌توجهی ناراحتی بیشتری را در‌رابطه‌با اکثر مشکلات جنسی بررسی‌شده در مقایسه با مردان اروپای شمالی گزارش کردند [35]. تفاوت‌های فرهنگی و درک صحیح‌تر از مفهوم رضایت جنسی در کشورهای توسعه‌یافته می‌تواند دلیل این تفاوت باشد.
در مطالعه ما میانگین نمره نعوظ با شغل فرد، سن، محل سکونت، فاصله سنی همسران و طول مدت زندگی زناشویی ارتباط معنی‌داری داشت. سالمندان گروه سنی 60 تا 69 سال  در‌زمینه نعوظ عملکرد بهتری نسبت به سالمندان گروه سنی بالای 70 سال داشتند. روستاییان در‌زمینه نعوظ عملکرد بهتری نسبت به شهری‌ها داشته‌اند. افراد شاغل نسبت به بازنشسته‌ها درزمینه نعوظ عملکرد بهتری داشتند و با افزایش طول مدت زندگی زناشویی عملکرد افراد در‌زمینه نعوظ کاهش یافت. همچنین با افزایش فاصله سنی زوجین، افراد عملکرد بهتری در زمینه نعوظ داشتند. این یافته‌ها با مطالعات کالرا و همکاران [36]، ضیغمی و همکاران [37] و رحیمی و همکاران [38] در یک راستا بوده است، به‌طوری‌که در این 3 مطالعه نیز با افزایش سن عملکرد نعوظ کاهش یافت. مطالعه تراویسون و همکاران بر روی سالمندان آمریکا گزارش داد شیوع اختلال عملکرد نعوظی جدی در افراد از سن 40 سالگی تا 70 سالگی از 5 درصد به 15 درصد افزایش یافت و 3 برابر شد [39]. افزایش اختلال نعوظ در سنین بالا می‌تواند به دلایل مختلفی باشد که از‌جمله مهم‌ترین آن‌ها احتمال ابتلا به بیمارهای جسمی و طبی است که با افزایش سن احتمال آن بالاتر می‌رود. بیمارهای جسمی، ازجمله بیمارهای قلبی و عروقی، فشار خون بالا و دیابت می‌توانند اختلال در نعوظ ایجاد کنند [40]. 
بر اساس نتایج مطالعه ما میانگین نمره انزال با سن افراد، فاصله سنی زوجین و طول مدت زندگی زناشویی ارتباط معنی‌داری داشت و افراد با گروه سنی60 تا 69 سال نسبت به گروه سنی 70 سال و بالاتر در‌زمینه انزال عملکرد بهتری داشتند. همسو با مطالعه ما، در یک مطالعه طولی بر روی 1547 مرد 40 تا 70 ساله، میل جنسی، عملکرد نعوظ، عملکرد انزال، ارزیابی مشکل و رضایت کلی با افزایش سن بدتر شد [41]. این واقعیت که عملکرد انزال به‌طور‌کلی با افزایش سن مردان کاهش می‌یابد، تعجب آور نیست. اختلالات انزال در مردان مسن می‌تواند به احتمال زیاد با افزایش بیماری‌های همراه، از‌جمله اختلالات متابولیک و قلبی و عروقی و افزایش مصرف داروها و همچنین کاهش فعالیت‌های فیزیکی مرتبط باشد [42]. همچنین با افزایش فاصله سنی زوجین، افراد در‌زمینه انزال عملکرد بهتری داشتند و با افزایش طول مدت زندگی زناشویی‌ عملکرد فرد در‌زمینه انزال کاهش یافت.
در مطالعه‌ای که توسط ملکوتی و همکاران در سال 2012 بر روی‌ عملکرد جنسی سالمندان انجام شد، 56/6 درصد مردان مورد‌مطالعه از‌نظر جنسی فعال بودند. ناتوانی جنسی و مشکلات انزالی به ترتیب در 40 و 33 درصد شرکت‌کنندگان مرد وجود داشت. این مطالعه نشان داد داشتن شریک جنسی مهم‌ترین متغیر برای فعالیت‌های جنسی است و سالمندان زمانی که شریک زندگی خود را در دسترس دارند از روابط جنسی خود ابراز رضایت می‌کنند [43]. به نظر می‌رسد عوامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و تفاوت ابزارهای اندازه‌گیری می‌تواند تا حدودی اختلاف مشاهده‌شده در شیوع این اختلالات را تفسیر کند. از طرفی مسائل جنسی جزئی از روابط کلی زوجین بوده و سایر جنبه‌های عاطفی و روانی در زوجین تأثیر بسزایی بر کیفیت آن دارد.
براساس اطلاعات ذکر‌شده، بین رضایت جنسی و ویژگی‌های جمکعین‌شناختی ارتباط معنی‌داری وجود داشت. رضایت جنسی در افراد شاغل بیشتر بود و با افزایش طول مدت زندگی زناشویی کاهش یافت. همسو با مطالعه ما، در مطالعه شاه‌حسینی و همکاران نیز خانم‌های شاغل نسبت خانم‌های خانه‌دار رضایت جنسی بیشتری داشتند [44]. افراد شاغل ارتباطات اجتماعی وسیع‌تر و اعتماد‌به‌نفس بیشتری دارند که می‌تواند بر سلامت روان و درنتیجه رضایت جنسی آن‌ها اثر مثبت داشته باشد. همانند مطالعه ما، در مطالعه عبدالهی و همکاران که در سال 2021 بر روی زنان سالمند گیلان انجام شد، رضایتمندی جنسی با طول مدت زندگی زناشویی رابطه معکوس داشت. در این مطالعه با افزایش طول مدت زندگی زناشویی اختلال در سلامت روان به‌طور معنی‌داری بیشتر شد و رضایت جنسی با سلامت روان ارتباط مثبت و معنی‌داری داشت. بنابراین با افزایش طول مدت زندگی زناشویی رضایت جنسی نیز کاهش یافت [45]. در مطالعه ما فاصله سنی زوجین با رضایت جنسی رابطه معنی‌داری نداشت که همسو با نتایج مطالعه استالهوفر و همکاران [46] در سال 2020 بر روی سالمندان 60 تا 75 ساله در 4 کشور اروپایی است. 
در این مطالعه، افرادی که به بیماری جسمی و طبی خاص مبتلا بودند عملکرد ضعیف‌تری در‌زمینه نعوظ داشتند. این یافته‌ها با مطالعه ضیغمی و همکاران [37] همسو است. از طرفی در مطالعه ما‌ ابتلا به بیماری‌های جسمی و طبی عملکرد جنسی را به‌طور معنی‌داری کاهش داد، اما این کاهش در رضایت جنسی یافت نشد. در مطالعه‌ای که توسط آگاروال در سال 2013 با هدف بررسی تمایل و رضایت جنسی انجام شد نیز ارتباطی بین رضایت جنسی با ابتلا به دیابت، فشار خون و بیماری قلبی وجود نداشت [47]. اما در مطالعه رحیمی و همکاران در مردان غیر‌سالمند مبتلا به دیابت نوع 2 دیده شد که در‌مجموع رضایت جنسی افراد در محدوده رضایت کم قرار دارد [38]. در توجیه این یافته می‌توان گفت اگرچه برخی اختلال‌های عملکرد جنسی به‌خصوص اختلال نعوظ در آقایان با افزایش سن شیوع بیشتری می‌یابد، اما افراد دچار این اختلالات الزاماً شکایتی از زندگی جنسی خود نخواهند داشت. آگاروال و همکاران در مطالعه خود بیان کردند با افزایش سن، با وجود بیشتر شدن اختلال عملکرد، شکایت و ناراحتی افراد از این وضعیت کاهش می‌یابد [47]. توجه به این نکته ضروری است که رضایت جنسی در افراد سالمند می‌تواند حتی در غیاب عملکرد جنسی نرمال وجود داشته باشد. به عبارتی، از‌آنجایی‌که عملکرد جنسی با رابطه جنسی فرق می‌کند افراد در سنین بالاتر می‌توانند روابط جنسی خود را داشته باشند، ولی ممکن است مقاربت جنسی و عملکرد جنسی کاهش یافته باشد. همچنین این یافته می‌تواند ناشی از این امر باشد که رضایت جنسی بسته به نگرش و بازخورد فرد از رابطه جنسی است و با وجود اینکه درجاتی از کاهش عملکرد جنسی در همراهی با بیماری‌ها مشاهده می‌شود، عدم تغییر در رضایت جنسی می‌تواند ناشی از کاهش انتظار فرد از رابطه جنسی‌اش باشد. بنابراین به نظر می‌رسد آموزش‌هایی که بتواند در ایجاد انتظارات واقع‌بینانه در این حوزه مؤثر باشد و تکنیک‌های افزایش رضایت جنسی برای خود و شریک جنسی در غیاب عملکرد جنسی خوب تا حد زیادی کمک‌کننده باشد.
در مطالعه ما در افراد مصرف‌کننده داروهای مختلف، عملکرد نعوظی به‌طور معنی‌داری ضعیف‌تر از سایر افراد شرکت‌کننده بود که این یافته با یافته‌های مطالعه ضیغمی و همکاران همسو است [37]، ولی ما ارتباطی بین مصرف دارو با عملکرد انزالی و رضایت جنسی پیدا نکردیم. البته باید توجه داشت که در این پژوهش داروها به‌صورت کلی مورد بررسی قرار گرفتند و دسته‌های دارویی به‌طور خاص ارزیابی نشدند. در مطالعه مروری که توسط چانگ در سال 2019 انجام شد بیان شد نسخه‌های چند‌دارویی (پلی فارمسی) در افراد مسن رایج است و بسیاری از این داروها می‌توانند باعث اختلال عملکرد جنسی (نعوظ، انزال و تمایل جنسی) شوند. همچنین تغییرات فیزیولوژیکی مرتبط با افزایش سن می‌تواند منجر به تغییرات فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک در سالمندان و تداخلات دارویی متعدد شود و در‌نتیجه افراد مسن بیشتر مستعد عوارض جانبی دارو هستند [48].‌ 
در مطالعه حاضر، اکثریت سالمندان بین 1 تا 3 بار در ماه ارتباط جنسی داشتند و تنها 9/5 درصد از آن‌ها هیچ تماس جنسی در ماه گذشته نداشتند و حدود 55 درصد از آن‌ها در حیطه سؤالات رضایت جنسی ابراز رضایت متوسط داشتند. مطالعه ونگ و همکاران با هدف بررسی سلامت و عملکرد جنسی در سالمندان نشان داد بیش از 80 درصد از شرکت‌کنندگان در طی 1 سال گذشته فعالیت جنسی داشته و بیش از 70 درصد هر هفته یا بیش از یک بار در هفته فعالیت جنسی داشتند. همچنین بیش از 60 درصد از زندگی جنسی خود تا حدودی یا بسیار راضی بودند [49]. 
از‌جمله محدودیت‌های این پژوهش این بود که این مطالعه صرفاً برروی مردان سالمند عضو در کانون‌های بازنشستگی انجام شد، بنابراین تعمیم نتایج به کل جامعه ممکن است با میزانی از خطا همراه باشد. همچنین پرسش‌نامه به‌صورت خود‌گزارش‌دهی بود و امکان اشتباه در پاسخ دادن وجود داشت؛ بنابراین محقق از نمونه‌ها درخواست کرد در صورت متوجه نشدن مفهوم سؤال، جهت توضیح بیشتر اطلاع دهند. 

نتیجه‌گیری
طبق نتایج این مطالعه، بیش از 80 درصد سالمندان شرکت‌کننده اختلال نعوظی نداشتند و نمره نعوظ و انزال سالمندان بیش از 70 درصد حداکثر نمره قابل‌کسب بود. درزمینه رضایت جنسی نیز بیش از نیمی از آن‌ها از زندگی جنسی خود به‌طور متوسط راضی بودند. هر‌چه سالمندان عملکرد بهتری در حیطه نعوظ و انزال داشتند، رضایت جنسی آن‌ها نیز بیشتر بود. عملکرد نعوظ با شغل، سن، محل سکونت،‌ فاصله سنی زوجین، طول مدت زندگی زناشویی، ابتلا به بیماری جسمی و طبی و استفاده از داروهای خاص ارتباط معنی‌داری داشت. همچنین عملکرد انزال با سن، فاصله سنی زوجین و طول مدت زندگی زناشویی ارتباط معنی‌داری داشت. رضایت جنسی با وضعیت اشتغال، طول مدت زندگی زناشویی و درآمد خانواده از‌لحاظ آماری ارتباط معنی‌داری داشت. با‌توجه‌به اینکه بین عملکرد و رضایت جنسی با برخی از ویژگی‌های جمعیت‌شناختی ارتباط وجود داشت، توصیه می‌شود غربالگری و شناسایی مشکلات جنسی سالمندان در سیاست‌های بهداشتی کشور قرار گیرد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان تصویب شد (کد اخلاق: IR.GUMS.REC.1398.049). 

حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و طراحی مطالعه: همه نویسندگان؛ تهیه پیش‌نویس دست‌نوشته: الهه عبدالهی، سمیه شکرگزار؛ بازبینی نقادانه دست‌نوشته برای محتوای فکری مهم: همه نویسندگان؛ تحلیل آماری: احسان کاظم‌نژاد لیلی؛ جمع‌آوری داده‌ها: دانیال مرادی، محمد‌حسین عباسعلی زاده؛ نظارت بر مطالعه: الهه عبدالهی، سمیه شکرگزار. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
نویسندگان بر خود لازم می‌دانند که از کانون بازنشستگان استان گیلان تشکر و قدردانی کنند. 
 

References

1. Dehdari T, Delvarianzadeh M, Ariaeean N, Khosravi F, Bahar A. [Nutritional status and its related factors in older people residing in nursing homes in Semnan province, Iran, 2017 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(2):224-35. [DOI:10.32598/sija.13.10.420]
2. Rajabi F, Aslami E. [The effect of group life skills t raining on psychological well-being and happiness in elderly women members of the Jahandidegan city of Abadeh city (Persian)]. Aging Psychology. 2019; 4(4):301-12. [Link]
3. Boland R, Verdiun M, Ruiz P. Kaplan & Sadock's synopsis of psychiatry. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2021. [Link]
4. Hinchliff S. Sexual health and older adults: Suggestions for social science research. Reproductive Health Matters. 2016; 24(48):52-4. [DOI:10.1016/j.rhm.2016.10.001] [PMID]
5. Bauer M, Haesler E, Fetherstonhaugh D. Let's talk about sex: older people's views on the recognition of sexuality and sexual health in the health-care setting. Health Expectations. 2016; 19(6):1237-50. [DOI:10.1111/hex.12418] [PMID]
6. Schiffler T, Mües HM, Grabovac I. Sexual activity and mental health benefits in older adults. In: Smith L, Grabovac I, editors. Sexual behaviour and health in older adults. Practical Issues in geriatrics. Cham: Springer; 2023. [DOI:10.1007/978-3-031-21029-7_4]
7. Pereira LC, da Silva SJ, Fidelis CR, Brito AL, Xavier Júnior SFA, Andrade LSDS, et al. Cox model and decision trees: An application to breast cancer data. Revista Panamericana de Salud Publica. 2022; 46:e17. [DOI:10.26633/RPSP.2022.17] [PMID]
8. Štulhofer A, Hinchliff S, Jurin T, Carvalheira A, Træen B. Successful aging, change in sexual interest and sexual satisfaction in couples from four European Countries. European Journal of Ageing. 2019; 16(2):155-65. [DOI:10.1007/s10433-018-0492-1] [PMID]
9. Field N, Mercer CH, Sonnenberg P, Tanton C, Clifton S, Mitchell KR, et al. Associations between health and sexual lifestyles in Britain: findings from the third National Survey of Sexual Attitudes and Lifestyles (Natsal-3). Lancet. 2013; 382(9907):1830-44. [DOI:10.1016/S0140-6736(13)62222-9] [PMID]
10. Lindau ST, Schumm LP, Laumann EO, Levinson W, O'Muircheartaigh CA, Waite LJ. A study of sexuality and health among older adults in the United States. The New England Journal of Medicine. 2007; 357(8):762-74. [DOI:10.1056/NEJMoa067423] [PMID]
11. Norton W, Tremayne P. Sex and the older man. British Journal of Nursing. 2015; 24(4):218-21. [DOI:10.12968/bjon.2015.24.4.218] [PMID]
12. Shallcross AJ, Ford BQ, Floerke VA, Mauss IB. Getting better with age: The relationship between age, acceptance, and negative affect. Journal of Personality and Social Psychology. 2013; 104(4):734-49. [DOI:10.1037/a0031180] [PMID] 
13. Margelisch K, Schneewind KA, Violette J, Perrig-Chiello P. Marital stability, satisfaction and well-being in old age: Variability and continuity in long-term continuously married older persons. Aging & Mental Health. 2017; 21(4):389-98. [DOI:10.1080/13607863.2015.1102197] [PMID]
14. Lu Y, Fan S, Cui J, Yang Y, Song Y, Kang J, et al. The decline in sexual function, psychological disorders (anxiety and depression) and life satisfaction in older men: A cross-sectional study in a hospital-based population. Andrologia. 2020; 52(5):e13559. [DOI:10.1111/and.13559]
15. Erens B, Mitchell KR, Gibson L, Datta J, Lewis R, Field N, et al. Health status, sexual activity and satisfaction among older people in Britain: A mixed methods study. PLoS One. 2019; 14(3):e0213835. [DOI:10.1371/journal.pone.0213835] [PMID]
16. Schmiedeberg C, Schröder J. Does sexual satisfaction change with relationship duration? Archives of Sexual Behavior. 2016; 45(1):99-107. [DOI:10.1007/s10508-015-0587-0] [PMID]
17. Rastrelli G, Maggi M. Erectile dysfunction in fit and healthy young men: Psychological or pathological? Translational Andrology and Urology. 2017; 6(1):79-90. [DOI:10.21037/tau.2016.09.06] [PMID] 
18. Salehiniya H. Correlates of sexual satisfaction among Iranians women attending South Tehran health centers: A cross-sectional study. Journal of Research in Clinical Medicine. 2014; 2(3):135-41. [Link]
19. Maciel M, Laganà L. Older women's sexual desire problems: Biopsychosocial factors impacting them and barriers to their clinical assessment. BioMed Research International. 2014; 2014:107217. [DOI:10.1155/2014/107217] [PMID] 
20. Sladden T, Philpott A, Braeken D, Castellanos-Usigli A, Yadav V, Christie E, et al. Sexual health and wellbeing through the life course: Ensuring sexual health, rights and pleasure for all. International Journal of Sexual Health. 2021; 33(4):565-71. [DOI:10.1080/19317611.2021.1991071] [PMID]
21. Stowell M, Hall A, Warwick S, Richmond C, Eastaugh CH, Hanratty B, et al. Promoting sexual health in older adults: Findings from two rapid reviews. Maturitas. 2023; 177:107795. [DOI:10.1016/j.maturitas.2023.107795] [PMID]
22. Bahramnezhad F, Farokhnezhad Afshar P, Asgari P, Shiri M. A review of the Iran's elderly status according to the census records. Galen Medical Journal. 2016; 5(1):e397. [DOI:10.31661/gmj.v5i1.397]
23. Zarghami H, Mirzaei M. [The aging of Iran's population in the next four decades (Persian)]. Iranian Pattern of Progress. 2018; 3(6):73-94. [Link]
24. Statistical Centre of Iran. [Detailed Results of Population Census and Country Statistics for 2016 (Persian)]. Tehran: Statistical Centre of Iran; 2016. [Link]
25. Zarei H, Abolfathi Momtaz Y, Sahaf R, Mehdi M. [Marital satisfaction among older adults who married in old age in Sanandaj in 2016 (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(1):14-25. [DOI:10.32598/sija.13.10.170]
26. Rosen RC, Catania J, Pollack L, Althof S, O'Leary M, Seftel AD. Male Sexual Health Questionnaire (MSHQ): Scale development and psychometric validation. Urology. 2004; 64(4):777-82. [DOI:10.1016/j.urology.2004.04.056] [PMID]
27. Fakhri A, Morshedi H, Soleimanian A, Hosseini M. [Psychometric Properties of Iranian Version of Male Sexual Function Index (Persian)]. Jundishapur Scientific Medical Journal. 2014; 12(6):655-63. [Link]
28. El-Assmy A, Benhassan M, Harraz AM, Nabeeh A, Ibrahiem el HI. Ejaculatory function after anastomotic urethroplasty for pelvic fracture urethral injuries. International Urology and Nephrology. 2015; 47(3):497-501. [DOI:10.1007/s11255-015-0923-2] [PMID]
29. Corona G, Lee DM, Forti G, O'Connor DB, Maggi M, O'Neill TW, et al. Age-related changes in general and sexual health in middle-aged and older men: Results from the European Male Ageing Study (EMAS). The Journal of Sexual Medicine. 2010; 7(4 Pt 1):1362-80. [DOI:10.1111/j.1743-6109.2009.01601.x] [PMID]
30. Geerkens MJM, Al-Itejawi HHM, Nieuwenhuijzen JA, Meuleman EJM, Lissenberg-Witte BI, van Moorselaar RJA, et al. Sexual dysfunction and bother due to erectile dysfunction in the healthy elderly male population: Prevalence from a systematic review. European Urology Focus. 2020; 6(4):776-90. [DOI:10.1016/j.euf.2019.03.004] [PMID]
31. Nicolosi A, Moreira ED Jr, Villa M, Glasser DB. A population study of the association between sexual function, sexual satisfaction and depressive symptoms in men. Journal of Affective Disorders. 2004; 82(2):235-43. [DOI:10.1016/j.jad.2003.12.008] [PMID]
32. Chao JK, Lin YC, Ma MC, Lai CJ, Ku YC, Kuo WH, et al. Relationship among sexual desire, sexual satisfaction, and quality of life in middle-aged and older adults. Journal of sex & marital therapy. 2011; 37(5):386-403. [DOI:10.1080/0092623X.2011.607051] [PMID]
33. Skałacka K, Gerymski R. Sexual activity and life satisfaction in older adults. Psychogeriatrics. 2019; 19(3):195-201. [DOI:10.1111/psyg.12381] [PMID]
34. Huri HZ, Mat Sanusi ND, Razack AH, Mark R. Association of psychological factors, patients' knowledge, and management among patients with erectile dysfunction. Patient Preference and Adherence. 2016; 10:807-23. [DOI:10.2147/PPA.S99544] [PMID]
35. Hald GM, Graham C, Štulhofer A, Carvalheira A, Janssen E, Træen B. Prevalence of sexual problems and associated distress in aging men across 4 European countries. The Journal of Sexual Medicine. 2019; 16(8):1212-25. [DOI:10.1016/j.jsxm.2019.04.017] [PMID]
36. Kalra G, Subramanyam A, Pinto C. Sexuality: Desire, activity and intimacy in the elderly. Indian Journal of Psychiatry. 2011; 53(4):300-6. [DOI:10.4103/0019-5545.91902] [PMID]
37. Zeighami Mohammadi S, Shahparian M, Fahidy F, Fallah E. Sexual dysfunction in men with systolic heart failure and associated factors. ARYA Atherosclerosis.  2012 ;8(2):63-9. [PMID]
38. Rahimi M, Reshadat S, Farid Marandi B, Zakiei A. [Factors associated with sexual function and sexual satisfaction in male patients with Diabetes Type 2 (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2018; 28(164):164-9. [Link]
39. Travison TG, Sand MS, Rosen RC, Shabsigh R, Eardley I, McKinlay JB. The natural progression and regression of erectile dysfunction: Follow-up results from the MMAS and MALES studies. The Journal of Sexual Medicine. 2011; 8(7):1917-24. [DOI:10.1111/j.1743-6109.2011.02294.x] [PMID]
40. Gareri P, Castagna A, Francomano D, Cerminara G, De Fazio P. Erectile dysfunction in the elderly: An old widespread issue with novel treatment perspectives. International Journal of Endocrinology. 2014; 2014:878670. [DOI:10.1155/2014/878670] [PMID]
41. Chung WS, Nehra A, Jacobson DJ, Roberts RO, Rhodes T, Girman CJ, et al. Lower urinary tract symptoms and sexual dysfunction in community-dwelling men. Mayo Clinic Proceedings. 2004; 79(6):745-9. [DOI:10.4065/79.6.745] [PMID]
42. Di Sante S, Mollaioli D, Gravina GL, Ciocca G, Limoncin E, Carosa E, et al. Epidemiology of delayed ejaculation. Translational Andrology and Urology. 2016; 5(4):541-8. [DOI:10.21037/tau.2016.05.10] [PMID]
43. Malakouti SK, Salehi M, Nojomi M, Zandi T, Eftekhar M. Sexual functioning among the elderly population in Tehran, Iran. Journal of Sex & Marital Therapy. 2012; 38(4):365-77. [DOI:10.1080/0092623X.2011.628438] [PMID]
44. Shahhosseini Z, Gardeshi ZH, Pourasghar M, Salehi F. A review of affecting factors on sexual satisfaction in women.  Materia Socio-Medica. 2014; 26(6):378-81. [DOI:10.5455/msm.2014.26.378-381] [PMID]
45. Abdollahi E, Shokrgozar S, Sheerojan M, Golshahi M, Zare R. [Relationship between sexual satisfaction and mental health in married older women (Persian)]. Journal of Guilan University of Medical Sciences. 2021; 30(1):14-27. [DOI:10.32598/JGUMS.30.1.1401.2]
46. Štulhofer A, Jurin T, Graham C, Janssen E, Træen B. Emotional intimacy and sexual well-being in aging European couples: A cross-cultural mediation analysis. European Journal of Ageing. 2020; 17(1):43-54. [DOI:10.1007/s10433-019-00509-x] [PMID] 
47. Aggarwal KK. Sexual desire and sexual activity of men and women across their lifespan. Indian Journal of Clinical Practice. 2013; 24(3):207-10. [Link]
48. Chung E. Sexuality in ageing male: Review of pathophysiology and treatment strategies for various male sexual dysfunctions. Medical Sciences. 2019; 7(10):98. [DOI:10.3390/medsci7100098] [PMID]
49. Wang V, Depp CA, Ceglowski J, Thompson WK, Rock D, Jeste DV. Sexual health and function in later life: A population-based study of 606 older adults with a partner. The American Journal of Geriatric Psychiatry. 2015; 23(3):227-33. [DOI:10.1016/j.jagp.2014.03.006] [PMID]